Σχολική ένταξη και ενσωμάτωση σ’ ένα κοινό σχολείο για όλους

Λευκωσία, Συνέδριο ΔΟΕ-ΠΟΕΔ

Μεταξύ των προβληματισμών που απασχολούν το χώρο της ειδικής Αγωγής, κυριαρχεί αυτός που αναφέρεται στην ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Προβληματισμός που γίνεται περισσότερο επίκαιρος, εφόσον στην εποχή μας καταρρέουν το ένα μετά το άλλο τα τείχη που ορθώνουν ακόμη και σήμερα οι κοινωνικές δομές, οι κοινωνικές αντιλήψεις και τα κοινωνικά ταμπού.

Ο προβληματισμός αυτός γύρω από την ένταξη των ατόμων αυτών γίνεται περισσότερο έντονος, επειδή υπάρχει άγνοια. Στον ελλαδικό χώρο δεν υπάρχουν σοβαρές εμπειρίες και μελέτες, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα ένταξης. Και όσες, όμως, υπάρχουν δε χρησιμοποιούνται σωστά. Δεν υπάρχει αγωνιστική διάθεση, γιατί θίγονται ίσως προσωπικά συμφέροντα και το κυριότερο, λείπει η ευρύτερη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας.

Η κοινωνική ενσωμάτωση αποτελεί μακρόχρονη διαδικασία και επιτυγχάνεται με το συγχρωτισμό και την αλληλεπίδραση. Δεν αποτελεί μονομερή διαδικασία όπου τα άτομα με ειδικές ανάγκες εντάσσονται σε μια ομάδα και σταδιακά ενσωματώνονται αυτονόητα. Ενσωμάτωση δεν σημαίνει υποταγή επιμέρους ατόμων ή ομάδων σε υπάρχουσες δομές. Ενσωμάτωση σημαίνει αμοιβαίες διαδικασίες, αλληλοκατανόηση η οποία γίνεται αντιληπτή με την κοινωνικοποίηση.

Η κοινωνική ένταξη αποτελεί μια προοδευτική διαδικασία του ενός, να έχει το δικαίωμα να είναι διαφορετικός και να γίνεται αποδεκτός παρά τη διαφορετικότητα και τις ανεπάρκειες του, του άλλου να τον καταλαβαίνει και να τον αποδέχεται όπως είναι και μαζί και οι δυο να μαθαίνουν να αναπτύσσονται και να συμβιούν. Πρόκειται για μια διαδικασία που πρέπει να ξεκινά και να στηρίζεται με τη γέννηση. Για το λόγο αυτό μέσα στο πλαίσιο της πρώιμης παρέμβασης τοποθετείτε και η υποστηριχτική βοήθεια προς τους γονείς και το παιδί, ώστε να επιτευχθεί καταρχήν η ενσωμάτωσή του στην οικογένεια. Η αποδοχή του ειδικού παιδιού από τα μέλη της οικογένειας του, ιδιαίτερα αποδοχή από τους γονείς, επηρεάζουν και πολλές φορές καθορίζουν τις περαιτέρω διαδικασίες.

Η ενσωμάτωση συνεχίζεται και ολοκληρώνεται με την κοινή ζωή στην ομάδα. Πρώτα στο νηπιαγωγείο – στην πόλη μου λειτουργούν δύο ειδικά νηπιαγωγεία – και ύστερα στο σχολείο. Η κοινή ζωή και ο καθημερινός συγχρωτισμός δεν αφήνει περιθώρια για την ανάπτυξη προκαταλήψεων και διακρίσεων.

Δυστυχώς η όλη προσπάθεια ένταξη και ενσωμάτωσης των παιδιών αυτών στην περιοχή μου, σταματάει με το τέλος της φοίτησης των παιδιών αυτών στο δημοτικό σχολείο αφού δεν λειτουργεί, αν είναι δυνατόν, ούτε ένα τμήμα ένταξης στο γυμνάσιο. Η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση που διακηρύσσει το σύνταγμα πάει περίπατο.

Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να διατυπώσω μερικές σκέψεις γύρω από την αγωγή και την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές ανάγκες: Ανάγκη πρώτης προτεραιότητας αποτελεί η ίδρυση τμημάτων Ειδικής αγωγής στα Πανεπιστήμια.

Ήδη ένα τέτοιο τμήμα λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας. Στόχος τους θα είναι η παραγωγή εξειδικευμένου προσωπικού για τη στελέχωση όλων των ειδικοτήτων – και όχι μόνο δασκάλων – προσωπικού της Ειδικής Αγωγής. Στην εποχή μας δεν έχει θέση η προχειρότητα και ο ερασιτεχνισμός σε θέματα ειδικής αγωγής. Τα λάθη πληρώνονται με υψηλό τίμημα. Είναι προτιμότερο να μη γίνει τίποτε, παρά να γίνει κάτι εσφαλμένα. Η τροποποίηση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς είναι πιο δύσκολη από την μάθηση μιας νέας συμπεριφοράς.

Ουσιαστική αναβάθμιση των ήδη υπάρχων Διδασκαλεία μετεκπαίδευσης Γενικής και Ειδικής Αγωγής.

Αύξηση του αριθμού εισακτέων δασκάλων και νηπιαγωγών στα Διδασκαλεία. Δεν είναι δυνατόν το Διδασκαλείο Αθηνών – Θεσσαλονίκης – Ιωαννίνων να καλύψουν τις ανάγκες των ειδικών σχολείων και τμημάτων ένταξης σ’ όλη την Ελλάδα.

Οι εκπαιδευτικοί που στελεχώνουν νηπιαγωγεία, δημοτικά σχολεία και γυμνάσια να τύχουν μιας γενικής επιμόρφωσης σε θέματα ειδικής αγωγής για να είσαι θέση να ανταποκριθούν με επιτυχία στα νέα τους καθήκοντα, αφού καλούνται σύντομα να δεχτούν στις τάξεις τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Την επιμόρφωσή τους πρέπει να αναλάβουν τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων.

Τα προβλήματα αγωγής και εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αντιμετωπίζονται μέσα στο πλαίσιο του κανονικού σχολείου με βάση μία εσωτερική διαφοροποίηση των μαθησιακών διαδικασιών.

Η εσωτερική διαφοροποίηση αποτελεί βασική αρχή που πρέπει να εφαρμόζεται ανεξαιρέτως για όλους τους μαθητές. Επιπρόσθετα και μόνο στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητο προσφέρεται στα παιδιά αυτά εξειδικευμένη υποστηρικτική βοήθεια από ειδικό παιδαγωγό.

Να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών ανά τμήμα διδασκαλίας. Ενημερωτικά σας αναφέρω ότι στην πόλη του Αγρινίου τα περισσότερα τμήματα-τάξεις αριθμούν 25 με 28 μαθητές. Κάθε τμήμα-τάξη διδασκαλίας να έχει 15 μαθητές. Σ’ αυτούς μπορούν να προστεθούν ένας μέχρι δύο μαθητές με ειδικές ανάγκες. Η μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα-τάξη δεν αποτελεί στην εποχή μας πολυτέλεια, αλλά ανάγκη.

Συνοψίζοντας λοιπόν καταλήγουμε ότι η ένταξη συνεπάγεται επικοινωνία και κοινή δράση και κατά προέκταση την από κοινού πολιτιστική δημιουργία. Η ένταξη δεν θα πρέπει να νοείται μόνο ως ενσωμάτωση των ανάπηρων ατόμων στην κοινωνία των μη αναπήρων αλλά ως κουλτούρα της συμβίωσης και της συνεργασίας αναπήρων και μη ανάπηρων ατόμων. Στόχος της ένταξης είναι να ζουν μαζί, αλλά και ο ένας για τον άλλον, όλοι οι άνθρωποι, σε μια ανθρώπινη κοινωνία αλληλεγγύης και ειρήνης. Μέσω της ένταξης καταφέρνει ο μαθητής με ειδικές ανάγκες να ανακαλύψει το εγώ του και την ταυτότητα του, δύο αναγκαίες προϋποθέσεις για τη δημιουργία κουλτούρας.

Για να πετύχει ο μεγάλος και δύσκολος αυτός στόχος της ομαλής προσαρμογής των παιδιών με ειδικές ανάγκες στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, πρέπει πρώτα να έχει ικανοποιηθεί η ανάγκη για στοργή, ασφάλεια, αποδοχή και αναγνώριση από τους πολλούς, από την κοινωνία των περισσότερων. Και αυτό είναι το ζητούμενο !

Βιβλιογραφία

ΤΖΟΥΡΙΑΔΟΥ, Μ., Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Προμηθεύς, Θεσσαλονίκη, 1995.
ΚΥΠΡΙΩΤΑΚΗΣ Α. : Συνεκπαίδευση «ειδικών» και «κανονικών» παιδιών; (136 συγκεκριμένες περιπτώσεις «ειδικών παιδιών»), Πανεπιστήμιο Αιγαίου σ.778 – 788.
ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Κ. : Ενσωμάτωση – η νέα τάση στην Ειδική Αγωγή, περιοδ. «Ανοιχτό Σχολείο», 1985 – 1986, σ. 19 – 22.
ΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ – ΣΠΥΡΙΔΩΝ : Τα παιδιά με βαριά νοητική καθυστέρηση και ο κόσμος τους. Gutenberg – Παιδαγωγική σειρά, Αθήνα, 1997.