ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 42-44. Ταξίδι στη Νότια Αφρική, στο Λεσότο και στη Σουαζιλάνδη

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

«Απαρτχάιντ είναι το σύστημα του διαχωρισμού ή των διακρίσεων λόγω φυλής στη Νότια Αφρική 1948-1991». Αυτή η επιγραφή αναγράφεται στην είσοδο του Μουσείου Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ωστόσο η χώρα υπέφερε περισσότερο από ένα αιώνα από τις απάνθρωπες πολιτικές των φυλετικών διακρίσεων που άρχισαν να δημιουργούνται με την ανακάλυψη του χρυσού το 1886. Ο Δρ Kefentse Morprurgo από το Abbotts College South του Γιοχάνεσμπουργκ μας αφηγείται τις διαφορετικές ερμηνείες για το Απαρτχάιντ [απαρτχάιντ <αφρικάανς apartheid < από την ολλανδική λέξη apart (διαχωρίζω) + το επίθεμα -heid (αντίστοιχο του ελληνικού -ότητα)]. Στα τέσσερα βίντεο που ακολουθούν μπορείτε να παρακολουθήσετε το Μουσείο Απαρτχάιντ, το Σοβέτο, το Γιοχάνεσμπουργκ, αλλά και βίντεο από τα δυο μικρά κράτη Λεσότο και Σουαζιλάνδη, αλλά με τα υψηλότερα ποσοστά λοιμώξεων από τον ιό του AIDS στον κόσμο.

42. Ταξίδι στη Νότια Αφρική, 1976 η εξέγερση των μαθητών στο Σοβέτο

Συνέντευξη με το Δρ Kefentse Morprurgo από το Abbotts College South του Γιοχάνεσμπουργκ, κολέγιο για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών
Σας ευχαριστούμε για τη συνομιλία μας. Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει την ιστορία της Νότιας Αφρικής;
Στην περιοχή της Νότιας Αφρικής έχουν βρεθεί μερικά από τα αρχαιότερα απολιθώματα ζωής στον κόσμο, όπως αυτά στην σπηλιά Gauteng που έχει ονομαστεί «το λίκνο της Ανθρωπότητας». Τους τελευταίους αιώνες κατέφθασαν πολλοί Ευρωπαίοι όπως οι ήταν οι «Μπόερς» που είχαν ολλανδική και γερμανική καταγωγή. Οι «Μπόερς», που στην ολλανδική και στην Αφρικάανς σημαίνει «αγρότης», δημιούργησαν δικές τους κοινότητες και δεν αποχωρίζονταν ποτέ τη βίβλο. Αργότερα έκαναν δυο πολέμους ενάντια στους βρετανούς αποίκους γνωστοί με το όνομα «οι πόλεμοι των Μπόερς».
Πώς άρχισαν να δημιουργούνται οι φυλετικές διακρίσεις;
Στην πραγματικότητα η ανακάλυψη του χρυσού στην «κορυφογραμμή των λευκών νερών» (Witwatersrand) το 1886, αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό της βιομηχανικής ανάπτυξης της Νότιας Αφρικής αλλά και των φυλετικών διακρίσεων. Τότε άρχισαν να καταφθάνουν πάρα πολλοί επισκέπτες, μέσα σε δέκα χρόνια το Γιοχάνεσμπουργκ ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική των διακρίσεων απαγόρευσε την ανάμιξη των φυλών και χρησιμοποίησε φθηνή εργατική δύναμη ενισχύοντας τις υπάρχουσες διαφορές. Άρχισαν να κατασκευάζονται οι φτωχογειτονιές (slums) και οι γειτονιές των πλουσίων. Σε μια από αυτές τις φτωχογειτονιές αργότερα σχηματίστηκε το Σοβέτο όπου ξέσπασε η εξέγερση του 1976.
Ποια ερμηνεία δίνετε για το καθεστώς του απαρτχάιντ;
Σήμερα η ιστορία ξαναγράφεται και ξαναβιώνεται μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις. Η Εθνική προσέγγιση των Afrikaner πίστευε στην ανωτερότητα του έθνους τους. Οι Afrikaner μιλούσαν την ίδια γλώσσα (Αφρικάανς), είχαν ευρωπαϊκή προέλευση και μέσα σε αυτή την ομάδα ήταν και οι Μπόερς. Πίστευαν ότι η ταυτότητά τους τους δόθηκε από το Θεό και ότι το έθνος τους θα χανόταν αν έρχονταν σε επιμιξία φυλών με τους αφρικανούς.  Οι φυλετικές διακρίσεις προϋπήρχαν, όμως το Απαρτχάιντ πήρε τη θεσμοθετημένη του μορφή το 1948 από το νοτιοαφρικανικό Εθνικό Κόμμα. Προώθησαν μια σειρά νόμων για να εμποδίσουν ακριβώς την ανάμιξη των φυλών και να περιφρουρήσουν την ανωτερότητα που τους είχε δώσει ο θεός.
Οι φιλελεύθεροι σήμερα πιστεύουν σε μια κοινωνία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του ατόμου. Ερμηνεύουν την άνοδο του απαρτχάιντ μέσα από την ιδέα της ανωτερότητας των λευκών. Αντιτίθενται σε αυτή τη φυλετική διάκριση και κατηγορούν φυσικά το Εθνικό Κόμμα για την άνοδο του απαρτχάιντ.
Η ριζοσπαστική προσέγγιση εξετάζει τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στη Νότια Αφρική. Ερμηνεύει τις ταξικές διαφορές ως αποτέλεσμα των συνθηκών που δημιουργήθηκαν στα ορυχεία του χρυσού με τις διαχωριστικές πολιτικές που ενίσχυσαν την εκτεταμένη φθηνή εργασία. Αυτό το σύστημα της εκμετάλλευσης δεν επέτρεψε στους μαύρους εργάτες να μορφωθούν, να είναι μόνιμοι κάτοικοι στην πόλη, να έχουν ιθαγένεια ή άλλα δικαιώματα που θα άλλαζαν το σύστημα.
Η τέταρτη προσέγγιση της Κοινωνικής Ιστορίας εξετάζει τη ζωή των συνηθισμένων ανθρώπων, είναι η «ιστορία από κάτω προς τα πάνω». Χρησιμοποιούν πολλά ερευνητικά μέσα όπως συνεντεύξεις, φωτογραφίες κτλ. για να κατανοήσουν τη ζωή των απλών ανθρώπων οι οποίοι λόγω των διαχωριστικών πολιτικών άρχισαν να κάνουν εξεγέρσεις ενάντια στο απαρτχάιντ, ενώ η ανάμιξη των φυλών ήταν μια φυσική διαδικασία.

«Ταξίδι στη Νότια Αφρική», Βίντεο διάρκειας 10:34’’ λεπτών): Γιοχάνεσμπουργκ, Παλιό ορυχείο χρυσού, Σοβέτο (Soweto), Πολιτισμικό χωριό Lesebi

Πώς ακριβώς εφαρμόστηκε η πολιτική του απαρτχάιντ;
Το 1910 σχηματίζεται το κράτος της Νότιας Αφρικής ως Ενωμένη Νότια Αφρική. Αμέσως μετά το 1913 έφεραν τον πρώτο Νόμο για την εδαφική διάκριση που ανάγκασε τους αφρικανούς να ζουν σε συγκεκριμένες περιοχές. Με νέο Νόμο το 1922 οι λευκοί και οι μαύροι θα πρέπει να μένουν σε διαφορετικές γειτονιές, μέσα και έξω από την πόλη αντίστοιχα. Το απαρτχάιντ ψήφισε και εφάρμοσε νόμους φυλετικών διακρίσεων οι οποίοι απαγόρευαν τους μεικτούς γάμους, τιμωρούσαν τη σεξουαλική επαφή μεταξύ λευκών και μη-λευκών, κατηγοριοποιούσαν των πληθυσμό ανάλογα με τη φυλή, απαγόρευαν τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, όριζαν ζώνες διαβίωσης στην πόλη, απαιτούσαν από τους μαύρους να έχουν διαβατήριο για να μπουν στις ζώνες των λευκών, εφάρμοζαν ξεχωριστή χρήση των δημοσίων χώρων π.χ. στις δημόσιες τουαλέτες, απαγόρευαν τις απεργίες στους μαύρους εργάτες, επέτρεπαν την εκδίωξη τους από τον τόπο τους για να εγκατασταθούν λευκοί, διαχώριζαν με φυλετικά κριτήρια τα εργασιακά δικαιώματα στα ορυχεία, απαγόρευαν την επαγγελματική κατάρτιση.
Δεν υπήρξαν αντιδράσεις, εξεγέρσεις;
Έγιναν πολλά κινήματα, εξεγέρσεις μεταξύ των οποίων και αυτό της ινδικής μειονότητας με αρχηγό τον Γκάντι που ήρθε ως δικηγόρος το 1893 για να εργαστεί σε μια εταιρεία, και προχώρησε στην παθητική απεργία/αντίσταση (satyagraha) με τους εργαζόμενους. Στη δεκαετία του 1950 άρχισαν να εμφανίζονται ένοπλα κινήματα αντίστασης. Όμως στις 16 Ιουνίου 1976 έγινε μια δραματική εξέγερση με πρωταγωνιστές τους μαθητές σε ένα γκέτο των μαύρων, γνωστή ως «Η Εξέγερση του Σοβέτο» («South West Townships»/«Νοτιοδυτικό περίχωρο», «Soweto»). Είχε προηγηθεί ένα Διάταγμα περί αφρικάανς (1974) που υποχρέωνε όλα τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να διδάσκουν στη γλώσσα αφρικάανς τα μαθηματικά, τις κοινωνικές επιστήμες, την ιστορία και τη γεωγραφία. Όμως η γλώσσα αφρικάανς ταυτίζονταν για τους μαύρους μαθητές με τη γλώσσα του λευκού καταπιεστή τους και αντέδρασαν. Στις 16 Ιουνίου χιλιάδες μαθητές των σχολείων της φτωχογειτονιάς του Σοβέτο βγήκαν στους δρόμους. Υπήρξαν πολλές δεκάδες θύματα. Στη μνήμη των θυμάτων αυτή η ημέρα είναι εθνική γιορτή.

«Ταξίδι στη Νότια Αφρική», 148 Φωτογραφίες διάρκειας 8’ λεπτών): Μουσείο Άφρικα – «Πρώιμη εγκατάσταση», Μουσείο Απαρτχάιντ, Γιοχάνεσμπουργκ, Ορυχεία Χρυσού, Σοβέτο, Η Νότια Αφρική από ψηλά

Θυμάμαι τον ταξιτζή που με πήγε στο Σοβέτο. Μου είπε ότι το 1976 ήταν μαθητής εκεί και συμμετείχε στις διαδηλώσεις, αλλά μόνο μετά από επίμονες ερωτήσεις, άρχισε να μου δείχνει τα σημεία στα οποία έλαβαν μέρος τα γεγονότα. Οι μαθητές διαδραμάτισαν ένα σημαντικό ρόλο στην εξέγερση.

Οι μαθητές σε πολλά σχολεία όπως το Orlando West Junior Primary School, στο Λύκειο Naledi αρνήθηκαν να κάνουν τα μαθήματα τους στη γλώσσα των καταπιεστών και οργάνωσαν μαθητική διαδήλωση με τις σχολικές τους ποδιές. Περίπου 20.000 μαθητές συμμετείχαν στη διαδήλωση. Η αστυνομία χρησιμοποίησε πραγματικά πυρά και τότε χάθηκε ο έλεγχος. Η κυβέρνηση έκλεισε όλα τα σχολεία στο Σοβέτο αλλά οι εξεγέρσεις είχαν ήδη επεκταθεί και σε άλλες πόλεις με τη συμμετοχή όλων.
Δεν πρέπει βέβαια να ξεχάσουμε το ρόλο του Νέλσον Μαντέλα για την αλλαγή του καθεστώτος. Για πολλά χρόνια ηγούνταν του κινήματος κατά του απαρτχάιντ και ήταν μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου ANC (African National Congress). Φυλακίστηκε για 27 χρόνια από την καθεστωτική κυβέρνηση των λευκών. Αργότερα μετά την αποφυλάκιση του ήταν ο πρώτος έγχρωμος, δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής και νομπελίστας της ειρήνης.
Όμως και σήμερα το 2010 άκουγα στην τηλεόραση να μιλούν για την αποκάλυψη εγκληματιών του απαρτχάιντ. Τα θύματα, οι μάρτυρες έβγαιναν  στην τηλεόραση και αποκάλυπταν όσα είχαν υποστεί ή γνώριζαν.
Η μετά-απαρτχάιντ εποχή θα χρειαστεί χρόνια για να γιατρέψει τις καρδιές των ανθρώπων. Και σε αυτό νομίζω θα μας βοηθήσει η εκπαίδευση με την κατανόηση της ιστορίας μας.
Να μιλήσουμε για την εκπαίδευση στη Νότια Αφρική;
Όσα συζητήσαμε μέχρι τώρα, η ιστορία μας, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση της χώρας. Ο τρόπος που κατανοούμε την ιστορίας μας είναι ο οδηγός για το αύριο. Τα ποσοστά του αλφαβητισμού είναι υψηλά, 88%, η χώρα κάνει εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις δυτικού τύπου επηρεασμένη από το αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα, κάνει εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στα σχολεία. Όλα αυτά θα μας βοηθήσουν, αλλά περισσότερο χρειαζόμαστε να κατανοήσουμε ποιοι είμαστε.

43-44. Ταξίδι στο Λεσότο και στη Σουαζιλάνδη

Το Λεσότο και η Σουαζιλάνδη είναι δυο εδαφικοί θύλακες μέσα στα όρια της Νότιας Αφρικής. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες όπως οι Khoisan, και ακολούθησαν οι Wasja, Bantugrations, Sotho-Tswana. Το Λεσότο άρχισε να σχηματίζεται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, με τη συνένωση των φυλάρχων και των λαών υπό τον βασιλιά Μοσεσόε Α΄. Δημιουργήθηκε έτσι ένα είδος Ομοσπονδίας. Αργότερα, για να αποφύγει την εισβολή των Μπόερς, ο Βασιλιάς κατέφυγε στην αγγλική βοήθεια. Το Λεσότο ως το 1966 ήταν βρετανικό προτεκτοράτο και σήμερα ένα κράτος με Συνταγματική Μοναρχία. Στη χώρα επικρατεί πολιτική αστάθεια. Η ραγδαία εξάπλωση του AIDS οδηγεί στη σταδιακή μείωση του πληθυσμού. Σύμφωνα με στοιχεία του 2009, οι γυναίκες ζουν 40 χρόνια και οι άνδρες 41 χρόνια. Είναι ένα από τα φτωχότερα κράτη στον κόσμο, με ορεινή μορφολογία εξολοκλήρου πάνω από τα χίλια μέτρα, και αγροτική οικονομία. Η επιδημιολογική εξάπλωση του AIDS είναι πάνω από το 24%, ενώ στις πόλεις η εξάπλωση στις γυναίκες είναι πάνω από 50%. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις το 85% του πληθυσμού 15 ετών και άνω είναι εγγράμματος, ενώ η χώρα επενδύει πάνω από 12% του ΑΕΠ της στον τομέα της εκπαίδευσης. Η βασική εκπαίδευση των γυναικών (94,5%) είναι σε υψηλότερο ποσοστό από ό, τι των ανδρών.

«Ταξίδι στο Λεσότο» Βίντεο διάρκειας 2’ λεπτών): Στα βουνά του Λεσότο, χαμηλότερο υψόμετρο 1000 μέτρα.

Το έθνος Σουαζιλάνδη πήρε την ονομασία του από το βασιλιά Mswati II. Η περιοχή κατοικείται από την προϊστορική εποχή και έχει παρόμοιες καταβολές με αυτές του Λεσότο. Απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1968. Είναι ένα από τα φτωχότερα κράτη. Το προσδόκιμο ζωής είναι το χαμηλότερο του κόσμου, 32 χρόνια, αλλά το ποσοστό λοίμωξης από τον ιό του AIDS είναι ίσως το υψηλότερο στον κόσμο πάνω από 26%. Ο ανώτατος άρχοντας της χώρας, βασιλιάς Μσουάτι Γ΄, κυβερνά ως απόλυτος μονάρχης. Τα πολιτικά κόμματα παραμένουν υπό απαγόρευση.

«Ταξίδι στη Σουαζιλάνδη», Βίντεο διάρκειας 12:30’’ λεπτών): Άνθρωποι και Τόποι, Μουσική και Χοροί της Σουαζιλάνδης, Καποέιρα και Κατομπλέ με καταγωγή αφρικάνικη

Η εκπαίδευση στη Σουαζιλάνδη είναι δωρεάν αλλά δεν είναι υποχρεωτική. Το Υπουργείο Παιδείας καταβάλλει τους μισθούς των εκπαιδευτικών, ενώ τα δίδακτρα και τα χρήματα που αντλούνται από την κοινότητα χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και τη συντήρηση. Το 1963 ιδρύθηκε το σχολείο Waterford, ως το πρώτο πολυφυλετικό σχολείο στη νότια Αφρική.