ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 29-30. Ταξίδι στην Κένυα και στην Αιθιοπία

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Συνέχεια στο εκπαιδευτικό και πολιτισμικό μας Ταξίδι από τις ηπείρους της Ανταρκτικής και της Αμερικής και τις 28 χώρες/περιοχές που παρουσιάσαμε. Διασχίζουμε τον Ατλαντικό ωκεανό και φτάνουμε στην ήπειρο της Αφρικής. Είναι η ήπειρος με τον πιο γήινο πολιτισμό και εκπαίδευση στον πλανήτη. Η μακρόχρονη χειρωνακτική της παράδοση, η απόλυτη ανάγκη, το μέγεθός της που δύσκολα μπορεί να μετακινηθεί, διατηρούν όλα μαζί ένα πολιτισμό προσγειωμένο στο χώμα. Εδώ η βαρύτητα του σώματός μας αλλάζει, το σώμα αναλαμβάνει ένα φυσικό ρόλο πρωταγωνιστή, παύουμε να περπατάμε πάνω στη δυτική μας σκέψη. Η έρημος Σαχάρα μοιράζει την ήπειρο. Αρχή του Ταξιδιού μας από δυο υπο-σαχάριες χώρες της Ανατολικής Αφρικής, την Κένυα και την Αιθιοπία. Μέσα στην Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος (Great Rift Valley) επισκεφτήκαμε οδικώς πολλές λίμνες άγριας ζωής και Εθνικά Πάρκα: Μπαρίνγκο, Ναβάσα, Νακούρου, Μασάι Μάρα, Yabelo. Στα τρία επιμελημένα, ενσωματωμένα Φιλμ διάρκειας 33’, 15’ και 11’ λεπτών, ανοίγεται ένα αφρικάνικο παράθυρο μπροστά σας, ο διάλογος του ανθρώπου με τη γη και την άγρια φύση. Από την Κένυα ο συνάδελφος εκπαιδευτικός, Δρ. Joseph Tatuoke, μας δίνει παραδείγματα της αφρικάνικης εκπαιδευτικής παράδοσης και της αποικιοποίησης που ακόμη υποφέρει.

29. ΤΑΞΙΔΙ στην Κένυα, των Κενυάτικων πολιτισμών!

«ΑΦΡΙΚΗ, ΑΦΡΙΚΗ ΜΟΥ/ Αφρική των περήφανων πολεμιστών στις προγονικές σαβάνες/ Αφρική που για σένα τραγουδάει η γιαγιά μου/ Στις όχθες του μακρινού ποταμού/ Ποτέ δεν σε γνώρισα/ Αλλά το αίμα σου κυλάει στις φλέβες μου/ Το όμορφο μαύρο αίμα σου που αρδεύει τα χωράφια/ Το αίμα του ιδρώτα σου/ Ο ιδρώτας της εργασίας σου/ Η εργασία της δουλείας σου/ Η δουλεία των παιδιών σου/ Αφρική πες μου Αφρική/ Είναι αυτή η πλάτη σου που λυγίζει/ Η πλάτη που λυγίζει κάτω από το βάρος του εξευτελισμού/ Αυτή η πλάτη τρέμει με κόκκινες ουλές/ Και λέει ναι στο μαστίγιο κάτω από το μεσημεριανό ήλιο/ Αλλά μια φωνή τάφου μου απαντά/ «Ορμητικό παιδί το νέο και δυνατό δέντρο/ Το δέντρο εκεί πέρα/ Έξοχα μόνο εν μέσω λευκών και μαραμένων λουλουδιών»/ Αυτή είναι η Αφρική που ξεπετάγεται εκ νέου/ Ξεπετάγεται υπομονετικά με δύναμη/ Τα φρούτα της λίγο λίγο αποκτούν/ Την πικρότερη γεύση της ελευθερίας» (David Diop, 1927-1960, Κενυάτης ποιητής, σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα και τα χειρόγραφα του χάθηκαν στον αέρα).

Συνέντευξη με τον Δρ. Joseph Tatuoke, καθηγητής στο Τμήμα Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Eldoret (Κένυα)

Κένυα!

Είναι μια αρκετά μεγάλη χώρα με έκταση μεγαλύτερη από αυτή της Γαλλίας και περίπου 30 εκατομμύρια κατοίκους. Έχει στρατηγική θέση γιατί συνορεύει με πολλές αφρικάνικες χώρες την Ουγκάντα, την Τανζανία, τη Σομαλία, την Αιθιοπία και το Σουδάν. Είναι μια ζεστή, αγροτική χώρα που ακολουθεί τις εποχές των «βροχών» και της «ξηρασίας». Πλούσια σε βλάστηση, με ορεινές περιοχές. Εδώ βρίσκεται το ψηλότερο αφρικάνικο βουνό, το Κιλιμάντζαρο [Εδώ η αφρικάνικη σκέψη αλλάζει]. Δυστυχώς ένα σημαντικό πρόβλημα, απομεινάρι της αποικιοκρατίας, είναι ότι οι λευκοί άποικοι πριν την ανεξαρτησία «ενοικίασαν» για 99 χρόνια τα καλύτερα εδάφη μας. [Αλλάζει ξανά] Έχουμε «πλούσιο» πολιτισμό και εννοώ περισσότερες από 50 εθνικές ομάδες, φυλές Kikuyu, Kamba, Luo, Maasai, Luhya, Kykoyue, Samburu, Turkana, Rendille, Boran, Gabra, Merille, Kalenjin, Embu. Κάθε φυλή έχει το δικό της τρόπο οργάνωσης, καθώς επίσης και τα δικά της έθιμα και κουλτούρα. Εγώ κατάγομαι από την κοινότητα Kalan.

«Ταξίδι στην Κένυα», Βίντεο διάρκειας 33’ λεπτών): “Ορφανοτροφείο μικρών ελεφάντων” (Nairobi, David Sheldrick Elephant Orphanage), “Η Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος” (Great Rift Valley), Φύση & Οικισμοί: “Διασχίζοντας την Κένυα”, Ιπποπόταμοι στη Λίμνη Μπαρίγκο, Άγρια ζωή στη Λίμνη Νακούρου, Άγρια ζωή στη Λίμνη Ναβάσα, Εθνικό Πάρκο Μασάι Μάρα, Σε ένα χωριό των Μασάι, “Χοροί και τραγούδια από τους Μασάι”

Υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα στις φυλές;

Οι φυλές διαφοροποιούνται στο εσωτερικό τους, αλλά έχουν αναγκαστικά ενοποιηθεί κάτω από μια κυβέρνηση. Υπάρχει κοινός στόχος και ταυτόχρονα είμαστε διαφορετικοί. Βέβαια υπήρχε μια φυλή που συνήθιζε να κάνει επιθέσεις σε άλλες φυλές και να κλέβει τις αγελάδες. Ήταν θέμα δύναμης, συνήθειας και σεβασμού. Όσο περισσότερους θεούς είχες, όσο πιο πολλές αγελάδες είχες, τόσο πιο σεβαστός ήσουν από τους άλλους. Όμως η ζωή στις πόλεις της Κένυας είναι όπως στις ευρωπαϊκές πόλεις. Αλλιώς μιλάω όταν είμαι στην πόλη που ζω, την Ελντορέτ, και αλλιώς όταν πάω στο χωριό μου. Σήμερα και στο χωριό μου με βλέπουν διαφορετικά, τον τρόπο που μιλάω, που κινούμαι, που ντύνομαι. Βλέπουν ξεκάθαρα ότι ζω σε μια πόλη.

Τι θα έλεγες για τα έθιμα που διατηρείται;

Υπάρχουν έθιμα και τελετές για τα αγόρια, τα κορίτσια, τους ενήλικες και τους ηλικιωμένους. Τα αγόρια μυούνται κατά την ενηλικίωσή τους, περίπου όταν είναι 12-15 ετών. Μέχρι πρόσφατα, πριν λίγα χρόνια, πολλές κοινότητες έδιναν προφορική εκπαίδευση στα παιδιά τους. Σήμερα το συναντάς μόνο σε απομακρυσμένες περιοχές. Οι έφηβοι Μασάι για παράδειγμα πήγαιναν να ζήσουν μόνοι τους στα βουνά. Μέσα από τις δοκιμασίες της φύσης θα μάθαιναν, θα ενηλικιώνονταν και στο τέλος θα έπρεπε να σκοτώσουν ένα λιοντάρι με τα ίδια τους τα χέρια. Αυτές ήταν οι εξετάσεις τους! Σήμερα η κυβέρνηση απαγορεύει να σκοτώνεις λιοντάρια, σε κάποιες περιπτώσεις όμως συμβαίνει.

Ναι, εγώ συνάντησα στο Εθνικό Πάρκο Μασάι Μάρα μια ομάδα νέων που είχαν κάνει αυτή την εκπαίδευση και ένας από αυτούς είχε σκοτώσει ένα λιοντάρι. Από την άλλη, οι παραδόσεις που ανέπτυξαν ίσως εκατοντάδες χρόνια για να επιβιώσουν μέσα σε αυτή την σκληρή κοιλάδα, για παράδειγμα να μετακινούνται πεζοί ολόκληρους μήνες ανάμεσα στα άγρια ζώα, σήμερα όταν διασχίζεις τον ίδιο χώρο μέσα σε λίγες ώρες με ένα αυτοκίνητο, είναι λυπηρό αλλά αχρηστεύεις αυτές τις παραδόσεις, αυτή τη βαθιά γνώση στην καλύτερη περίπτωση θα διασωθεί σε ένα Μουσείο.

Έτσι είναι. Και τα κορίτσια συνήθιζαν να μυούνται, αλλά η κυβέρνηση το απαγόρευσε. Το χαρακτηριστικό πολιτισμικό μας στοιχείο είναι ο σεβασμός στους γεροντότερους. Στα μέσα μαζικής μεταφοράς παραχωρείς τη θέση σου στο μεγαλύτερο. Δεν μιλάς στους ηλικιωμένους με ένταση στη φωνή, μεγαλόφωνα και επιθετικά, αλλά χαμηλόφωνα με καλοσύνη, ακόμη και αν δεν συμφωνείς μαζί τους. Οι γυναίκες έχουν ξεχωριστή θέση στην κοινωνία γιατί με τη γέννηση των παιδιών μεγαλώνουν μια ολόκληρη κοινωνία.

Ποια θρησκεία έχετε στην Κένυα;

Χριστιανισμό, ισλαμισμό αλλά και αφρικάνικη θρησκεία. Ο χριστιανισμός είναι περισσότερο εξαπλωμένος. Οι μουσουλμάνοι εξαπλώθηκαν κυρίως στη βόρεια Αφρική γιατί απέβλεπαν στην Ευρώπη. Όταν απέτυχαν στα σύνορα με το Βυζάντιο, κινήθηκαν βόρεια της Αφρικής και έφτασαν ως την Ισπανία. Ωστόσο το θρησκευτικό συναίσθημα χρησιμοποιήθηκε ως καμουφλάζ του αποικισμού. Στον αποικισμό οι χριστιανικές αποστολές απαγόρευσαν ή αποθάρρυναν την αφρικάνικη θρησκεία, το σαμανισμό που εκτελούνταν σε πολλά μέρη. Αν υπήρχε πρόβλημα ξηρασίας, θυσίαζαν στο Θεό και ζητούσαν βροχή. Είναι ένας άλλος τρόπος σκέψης και ζωής.

Στα μουσεία μας υπάρχουν εργαλεία και ενδυμασίες από τους προγόνους μας. Τα πρώτα ίχνη ανθρώπου στη γη μας χάνονται δυο εκατομμύρια χρόνια πριν! Υπάρχει μια ανθρωπολογική μελέτη με τα ευρήματα στο Εθνικό μας Μουσείο στο Ναϊρόμπι. Σήμερα πολλά στοιχεία των παλαιότερων πολιτισμών μας είναι ζωντανά περισσότερο στα απομακρυσμένα χωριά. Διατηρούν συλλογική και κοινοτική ζωή. Δεν υπάρχει «δική μου γη, δικά μου υπάρχοντα». Ολόκληρο το χωριό είναι σαν μια τεράστια εκτεταμένη οικογένεια…

Οι πρώτοι λευκοί που έφτασαν στην Κένυα ήταν Άραβες δουλέμποροι τον 8ου αιώνα μ.Χ. Αργότερα διώχτηκαν από τους Πορτογάλους, που παρέμειναν μέχρι το 1729 και ακολούθησαν άλλοι κατακτητές. Η Κένυα έγινε αγγλική αποικία το 1920. Αργότερα υπήρξαν επαναστατικές ομάδες όπως οι Mau Mau ώσπου το 1963 αποκτήσαμε την ανεξαρτησία μας.

Ποιες επιπτώσεις έχει ο αποικισμός στη σημερινή Κένυα;

Σίγουρα αρνητικές. Αν και βοήθησε στην οργάνωση του κράτους, οι αποικιοκράτες χώρισαν την Αφρική, την Κένυα και έφυγαν… και μείναμε εμείς να πολεμάμε μεταξύ μας! Κατέστρεψαν τις κοινότητές μας, προκάλεσαν εμφύλιες συγκρούσεις για να μας ελέγχουν και να μας εκμεταλλεύονται. Προσπάθησαν να μας συγκεντρώσουν σε μεγάλες πόλεις όπου ο μαζικός έλεγχος και η μαζική παραγωγή ήταν ευκολότερη. Εδώ γεννήθηκε και η έννοια του σχολείου, ποιος θα κρατούσε τα παιδιά όταν οι γονείς δούλευαν; Πώς αργότερα τα παιδιά θα μπορούσαν να παράγουν καλύτερα χωρίς να έχουν κάποια εκπαίδευση;

Όμως η κάθε φυλή είχε δική της οργάνωση, 100-200 χρόνια πριν η Αφρική δεν γνώριζε την έννοια του «σύγχρονου κράτους». Υπήρχε περισσότερο η έννοια του έθνους, των φυλών με τους αρχηγούς που τους συσπείρωναν και των εθίμων. Σήμερα έχουμε αυτό το πρόβλημα, συζούμε με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε! Μιλάμε αγγλικά, αλλά κάθε φυλή έχει δική της γλώσσα. Στα σχολεία διδάσκουν στα αγγλικά και Σουαχίλι (Kiswahili). Οι Βρετανοί εκτός από τις εθνικές ανισότητες δημιούργησαν και κοινωνικές ανισότητες. Αυτοί που συγκυβερνούσαν μαζί τους ήταν η άρχουσα τάξη. Παρείχαν κατώτερη εκπαίδευση σε λίγους Αφρικανούς για να τους υπηρετούν στη διοίκηση. Αυτοί οι διαχωρισμοί αποτέλεσαν προοίμιο για τους σημερινούς ταξικούς διαχωρισμούς.

Από πού προέρχεται η ονομασία «Κένυα»;

Υπάρχει ένα βουνό στη χώρα με το ίδιο όνομα «Βουνό Κένυα». Η προέλευση της λέξης μάλλον είναι από τη φυλή Κικούγιου και τη λέξη «Kirinyaga» και μιλάει στο «λευκό του χιονιού στην κορυφή του βουνού». Υπήρχε μια ανιμιστική σχέση με τη μεγαλειότητα του βουνού.

Να μιλήσουμε και για την εκπαίδευση;

Εγώ σπούδασα σε κολέγιο και εργάστηκα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οχτώ χρόνια και την τελευταία δεκαπενταετία εργάζομαι στο Πανεπιστήμιο της πόλης Ελντορέτ κοντά στο Ναϊρόμπι. Έκανα μάστερ και διδακτορικό στην Ευρώπη για την οργάνωση και τη διοίκηση των σχολείων. Από το 1984 έχουμε οχτώ χρόνια δημοτικό και τέσσερα γυμνάσιο, το 50% τελειώνουν το δημοτικό, οι μισοί απ’ αυτούς δευτεροβάθμια εκπαίδευση και όποιοι μπορούν να πληρώνουν πάνε πανεπιστήμιο. Υπάρχουν και τα Harambee σχολεία που χρηματοδοτούνται από διεθνής οργανισμούς.

Θυμάσαι τα μαθητικά σου χρόνια;

Ήμουν «πολύ υπάκουος» και «πολύ έξυπνος μαθητής», τα θυμάμαι όλα πολύ έντονα. Σε κάθε τάξη υπήρχαν πολλά παιδιά, πάνω από 60-70. Κάποιες φορές ο δάσκαλος χρησιμοποιούσε ντουντούκα για να τον ακούσουν οι τελευταίοι ή έβαζε τους μεγαλύτερους μαθητές να μεταβιβάζουν τις οδηγίες στους επόμενους. Ο δάσκαλος ήταν πολύ αυστηρός, είχε μαστίγιο. Σε διάταζε να ξαπλώσεις και σε μαστίγωνε. Το σχολείο είναι προέκταση της κοινωνίας! Σήμερα τα αστικά σχολεία ενισχύονται συνεχώς με εκπαιδευτικό προσωπικό, τεχνολογία και έρευνα. Η κοινωνία επικροτεί την αστική ζωή αλλά στις αγροτικές περιοχές που δεν υπάρχουν σχολεία, τηλέφωνα και ηλεκτρισμός, βλέπεις τον προηγούμενο τρόπο σκέψης!

«Ταξίδι στην Κένυα», Φωτογραφία διάρκειας 15’ λεπτών): “Ορφανοτροφείο μικρών ελεφάντων” Nairobi (David Sheldrick Elephant Orphanage), “Η Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος” (Great Rift Valley), Λίμνη Μπαρίνγκο, Άγρια ζωή στη Λίμνη Νακούρου, Άγρια ζωή στη Λίμνη Ναβάσα, Εθνικό Πάρκο Μασάι Μάρα: “Άνθρωποι και άγρια ζώα”, Εθνικό Μουσείο Ναϊρόμπι: «Μια ανθρωπολογική μελέτη»

Όμως η εκπαίδευση διευρύνει το μυαλό του ανθρώπου. Επίσης, αν τελειώσεις μια σχολή έχεις περισσότερες επιλογές στο χώρο της εργασίας. Γνωρίζεις καλύτερα το δικό σου κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. Σήμερα πολλοί άνθρωποι και πολλές κοινωνίες είναι άδικες. Μαθαίνουμε να «γνωρίζουμε» με άδικους τρόπους! Η ιστορία επαναλαμβάνεται με νέες μορφές. Στην Κένυα μπορώ να πω ότι η φυλή με την αριθμητική υπεροχή κατευθύνει την εκπαίδευση περισσότερο από τις άλλες φυλές. Η επίσημη εκπαίδευση είναι αυτή του βιβλίου και του σχολείου. Η ανεπίσημη εκπαίδευση είναι ένας τρόπος ζωής στη δουλειά, στο σπίτι, στο δρόμο. Η επίσημη εκπαίδευση έχει συγκεκριμένη φόρμα, αν θέλεις να φτάσεις κάπου ακολουθείς τα πράγματα με τη σειρά α, β, γ, δ… Προσπαθούμε όμως να σεβόμαστε τόσο την παράδοση όσο και την εκπαίδευση.

Πώς είναι η εκπαίδευση για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες;

Αυτά τα παιδιά πάνε σε άσυλα, δεν πλησιάζουν στα γενικά σχολεία. Σε κάποιες φυλές πιστεύουν ό,τι είναι αφύσικοι. Πιστεύουν ότι η οικογένειά τους έκανε κάτι κακό πριν γεννηθεί το παιδί. Είναι τιμωρία από τον Θεό το τυφλό, το κωφό παιδί. Άλλες οικογένειες προσπαθούν να κάνουν κάτι, άλλες ντρέπονται και τα κρύβουν. Σε άλλες περιπτώσεις υπήρχε μια ξεχωριστή ονομασία γι’ αυτά τα άτομα. Είχαν ρόλο αρχηγικό, ηγετικό γιατί πίστευαν ότι μπορούν να προβλέψουν το μέλλον: «Αύριο στη φυλή μας θα γίνει αυτό, σε τέσσερα χρόνια θα έχουμε πόλεμο, τον επόμενο χρόνο θα έχουμε ξηρασία!»

Ποια είναι η θέση της Αφρικής, της Κένυας στην παγκόσμια σκηνή;

Όταν βλέπουμε τις θρησκείες σήμερα ισλαμισμό, χριστιανισμό… οι θρησκείες είναι απλά θρησκείες και ένας άνθρωπος είναι απλά ένας άνθρωπος. Χρειάζεται να κοιτάξουμε περισσότερο τον άνθρωπο. Προσευχόμαστε στον Θεό και χωρίς τη θρησκεία. Δεν υπάρχει όμως άνθρωπος χωρίς τον άνθρωπο. Ας προσευχηθούμε ο καθένας στον Θεό με τον τρόπο που ξέρει και ας αφήσουμε τους ανθρώπους να ζήσουν, οι χριστιανοί με το Χριστό και οι μουσουλμάνοι με τον Αλλάχ. Δεν υπάρχει διαφορά αν παίρνεις τη Βίβλο ή το Κοράνι και σκοτώσεις. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η φτώχεια και η εκπαίδευση δυστυχώς την αναπαράγει και δημιουργεί διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Η σημερινή εκπαίδευση είναι η επένδυση στο άτομο. Αντίθετα, οι παραδόσεις μας είχαν συλλογικό και κοινοτικό χαρακτήρα. Δίνουμε εξετάσεις και δημιουργούμε ομάδες με Α, Β, Γ, 15, 20, 9… Ξεχνάμε κάθε μέρα όλο και περισσότερο ότι ο θεός έχει δώσει ταλέντα σε όλους.

Θέλεις να πεις κάτι στους Έλληνες;

Θα ήθελα να πω ότι εσείς οι Έλληνες και όλος ο δυτικός κόσμος χρειάζεται να δείτε τον άλλο. Να μη λειτουργήσετε ατομικά, να δείτε τους άλλους λαούς και τα προβλήματά τους, να μοιραστούμε τον κόσμο μαζί. Η Κένυα λένε ότι είναι ένα σοσιαλιστικό κράτος, αλλά ο πρόεδρος τη χαρακτηρίζει ως καπιταλιστική κοινωνία. Πρέπει να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωριστούμε. Ο κόσμος είναι όπως η Κένυα με τις διαφορετικές φυλές. Ζούμε με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε. Χρειάζεται να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο.

30. ΤΑΞΙΔΙ στην Αιθιοπία, καταφύγιο άγριας ζωής Yabelo

Το όνομα «Αιθιοπία» ίσως προέρχεται από τις ρίζες (αιθ-) και (ὄψ) (“καμένη όψη”). Εμφανίζεται δύο φορές στην Ιλιάδα και τρεις φορές στην Οδύσσεια και το χρησιμοποίησε ο Ησίοδος και ο Ηρόδοτος. Άλλη εκδοχή το συνδέει με το βασίλειο του Αξούμ τον 4ο αιώνα. Η χώρα ήταν επίσης γνωστή ως Αβησσυνία. Σημαντική επίδραση στους Αιθίοπες είχε και ο ελληνικός πολιτισμός όπως προκύπτει από μελέτες επιγραφών και νομισμάτων. Άλλωστε ο χριστιανισμός διαδόθηκε στην Αιθιοπία τον 4ο αιώνα από τον Έλληνα έμπορο Φρουμέντιο που έγινε επίσκοπος της χώρας. Η εκπαίδευση στην Αιθιοπία κυριαρχούνταν από την Ορθόδοξη Εκκλησία και η κοσμική εκπαίδευση εγκρίθηκε στις αρχές του 1900. Πριν από το 1974, η Αιθιοπία είχε εκτιμώμενο ποσοστό αναλφαβητισμού πάνω από 90% αλλά το έτος 2003 είχε μειωθεί στο 65%. Η γενική εκπαίδευση είναι οκτώ έτη πρωτοβάθμιας, δύο δευτεροβάθμιας και δύο η ανώτερη δευτεροβάθμια. Η επιρροή της εκκλησίας στην εκπαίδευση είναι τέτοια που ο Richard Pankhurst σημειώνει: «η εκπαίδευση ξεκινούσε με την εκμάθηση του αλφάβητου, ή πιο σωστά, με το ‘συλλαβάριο’, που αποτελείται από 26 βασικούς χαρακτήρες, ο καθένας σε επτά μορφές, τονίζοντας τα φωνήεντα. Δεύτερο στάδιο του μαθητή περιλαμβάνει την απομνημόνευση του πρώτου κεφαλαίου της Γενικής Πρώτης Επιστολής του Αγίου Ιωάννη στην Geez. Η μελέτη της γραφής θα μπορούσε πιθανότατα να ξεκινήσει αυτή τη στιγμή και κάποια αριθμητική. Στο τρίτο στάδιο μελετιούνται οι Πράξεις των Αποστόλων, ενώ μαθαίνουν ορισμένες προσευχές και συνεχίζουν τη γραφή και την αριθμητική. Το τέταρτο στάδιο αρχίζει με τη μελέτη των Ψαλμών του Δαυίδ και θεωρείται ένα σημαντικό ορόσημο στην εκπαίδευση ενός παιδιού και γιορτάζεται από τους γονείς με μια γιορτή στην οποία ο δάσκαλος, ο πνευματικός πατέρας, οι συγγενείς και οι γείτονες έχουν προσκληθεί… Άλλες εργασίες σε αυτό το στάδιο περιλαμβάνουν τη μελέτη των Προσευχών στο Θεό, και την Παναγία, το Άσμα Ασμάτων και τα τραγούδια των Προφητών. Πολλοί άνθρωποι έχουν μάθει το τραγούδι του Σολομώντος» (Richard Pankhurst, 1968, Economy of Ethiopia. Addis Ababa: Haile Selassie University, σελ. 668). Εμείς επισκεφτήκαμε το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Yabelo, βόρεια της Κένυας.

«Ταξίδι στην Αιθιοπία», Βίντεο διάρκειας 11 λεπτών): Καταφύγιο Άγριας Ζωής Yabelo (Yabelo Wildlife Sanctuary), Ζέβρες, καμηλοπαρδάλεις, γαζέλες…, Το κυνήγι της λεοπάρδαλης “Η αποφασιστική στιγμή”