ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 131-134. Ταξίδι στη Γεωργία, στην Αρμενία, στο Αζερμπαϊτζάν και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Ο ‘Μεγάλος Καύκασος’ (Greater Caucasus) ρίχνει τον ίσκιο του πάνω στη Γεωργία, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, δίνοντας έτσι μια ιδιαίτερη χροιά στα αρχαία χοροτράγουδα των ορεσίβιων Vakhtang Pilpani και Giorgi Merlani, και στις αφηγήσεις της Mtwarisa Djadjvavi. Η λαξευμένη πόλη των σπηλαίων Ουπλιστίκε, η αρχαία Κολχίδα, η εύρεση χρυσού με το ‘χρυσόμαλλο δέρας’ του Ιάσονα, το βουνό Kazbeg του Προμηθέα, οι αρχαίες βραχογραφίες στο Gobustan, η πόλη Γκορίν γενέτειρα του Στάλιν, οι καμβάδες του λαϊκού ζωγράφου Νίκο Πιροσμάνι, οι ταινίες του Σεργκέι Parajanov, η Τιφλίδα, το Ερεβάν, το Μπακού τα παλαιά μοναστήρια, το ψωμί ‘Khachapuri’ του Ιάκωβου είναι μερικές από τις αφηγήσεις που ακολουθούν. Ευχαριστούμε όλους τους αναγνώστες της σειράς ‘το ταξίδι’ για την επικοινωνία μας και για τις 450.000 αναγνώσεις των κειμένων και των ντοκιμαντέρ, τους διαχειριστές της εκπαιδευτικής πύλης eduportal, το Γιάννη Σαλονικίδη και το μουσικοσυνθέτη Μιχάλη Ανδριτσόπουλο. Καλές γιορτές.

131. Ταξίδι στη Γεωργία, ο Καύκασος στους καμβάδες του Πιροσμάνι!

Στον ίσκιο του Μεγάλου Καύκασου, εκεί που γεωλογικά και πολιτισμικά συναντιόνται η Ασία και η Ευρώπη, το πέρασμα των Ζωροαστρών, Αζέρων, Ελλήνων, Περσών, Οθωμανών, Ρώσων, Αράβων, Σοβιετικών με την παρουσία των αυτόχθονων πληθυσμών, δημιούργησαν ξεχωριστούς πολιτισμούς και ζωντανές παραδόσεις. Πολλοί Γεωργιανοί από πένθος φορούν μαύρα ρούχα και κυκλοφορούν ανάμεσα στους ψηλούς Πύργους όπου ο νεότερος τους έχει ηλικία 700 έτη. Οι ίδιοι οι Πύργοι βρίσκονταν σε παράταξη για να αντιμετωπίζουν τους τόσους εισβολείς. Σε καιρό ειρήνης ο Ιάκωβος ο φούρναρης στη μικρή πόλη Μέστια, ζυμώνει και ψήνει μέσα σε ένα τεράστιο πήλινο πιθάρι το ψωμί του Καύκασου, έχει πάντα ζεστό ‘Khachapuri’. Ο αέρας εδώ είναι καθαρός, Αύγουστος μήνας και οι ορεσίβιοι κάτοικοι υπό τον ήχο του νερού που κατηφορίζει από τις πλαγιές κόβουν το χορτάρι με μεγάλα δρεπάνια. Τα φρούτα του καλοκαιριού δεν έχουν ακόμη ωριμάσει. Όμως δεν βιά-ζονται, δεν χρησιμοποιούνται λιπάσματα και φυτοφάρμακα! Σε πόσα εδάφη της Ευρώπης μπορούμε να συναντήσουμε ένα τέτοιο μέρος; Το απλωμένο σώμα της γης ξεκουράζεται στον ήλιο ξένοιαστο και αμόλυντο. Τίποτα δεν την ανησυχεί. Οι άνθρωποι φιλόξενοι σήμερα, μόλις το 2008 κυκλοφορούσαν όλοι με όπλα λόγω της έντασης στην περιοχή και τον «πόλεμο των πέντε ημερών» με τους Ρώσσους, οι οποίοι τελικά κατέλαβαν τις επαρχίες «Abkhazia» και «South Ossetia». Οι Καυκάσιοι μπορούν να είναι ταυτόχρονα φιλήσυχοι αλλά και σκληροτράχηλοι, είναι οι άνθρωποι των βουνών. Τρέχουν με τα άλογά τους με όλη τους την ταχύτητα, τραγουδούν και χορεύουν εδώ και 2.000 χρόνια τον θαυμασμό τους για τον Καύκασο.

Συνέντευξη με τον παραδοσιακό τραγουδιστή Vakhtang Pilpani και τον παραδοσιακό χορευτή Giorgi Merlani,  μέλη της Ensemble «RIHO»

Vakhtang Pilpani: Είμαι ο υπαρχηγός της μουσικοχορευτικής ομάδας «RIHO». Τα τραγούδια που τραγουδάμε και χορεύουμε είναι τραγούδια 2.000 ετών. Αυτά ανήκουν

αποκλειστικά στη μικρή μας πόλη Μέστια και στην ευρύτερη περιοχή Svaneti/Κολχίδα του Καύκασου. Τέτοια τραγούδια είναι το «Lile», «Qaltidi», «Ielia Lurde» και άλλα. Αρχηγός της ομάδας μας είναι ο πατέρας μου ο οποίος είναι ενενήντα χρονών. Η ομάδα μας έχει επισκεφτεί και τραγουδήσει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες την Ολλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα και αλλού. Τα τραγούδια μας αποτελούν μέρος της προφορικής μας παράδοσης, είναι τραγούδια για τα βουνά του Καύκασου ως «οι προστάτες του βορρά», «ο προστάτης από τη Ρωσία». Κάθε τραγούδι μιλάει για «μάχες», «μύθους», «ήρωες», «βουνά», τον «Καύκασο», το «κυνήγι» που υπήρξε πολύ σημαντικό για την περιοχή μας και για το «φαγητό», την «τροφή» σε μια σκληρή περιοχή για τη διαβίωση. Τα τραγούδια μας για την «αγάπη» είναι σπάνια, θα έλεγα ότι η αγάπη μένει κρυφή.

Giorgi Merlani: Τα παραδοσιακά μας μουσικά όργανα είναι το «changi» και το «chuniri». Ο χορός μας δείχνει τι θέλουμε. Αν είμαστε χαρούμενοι. Και τι θέλουμε. Μπορεί να είναι solo ή σε ζευγάρια. Τα πόδια κινούνται γρήγορα και ευέλικτα. Όπως ανεβαίνουν τον Καύκασο. Ο χορός μας είναι η συνέχεια της ζωής μας στα βουνά. Χρειαζόμαστε δυνατά, γρήγορα πόδια και πνευμόνια αντοχής. Ο χορός μας είναι οξυγόνο. Ο πατέρας μου μου έμαθε το χορό και αυτός έμαθε από τον παππού μου. Στην οικογένεια μου είμαστε όλοι χορευτές. Ο πατέρας μου είναι εβδομήντα ετών. Εξακολουθεί να χορεύει στην ομάδα «Riho». Και εγώ ακόμη μαθαίνω τα «περάσματα». Χορεύω πολλά χρόνια. Όταν σπούδαζα ήμουν χορευτής στην ομάδα του Πανεπιστημίου της Τιφλίδας. Όμως τα «περάσματα» του χορού δεν είναι εύκολο να τα μάθεις. Κοιτάζω τον πατέρα μου και ακόμη μαθαίνω… Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε τη μουσικοχορευτική ομάδα «RIHO», τον παραδοσιακό τραγουδιστή Vakhtang Pilpani και τον χορευτή Giorgi Merlani να επιχειρούν τα μαγικά τους μελωδικά και χορευτικά περάσματα, εκεί ψηλά στις πλαγιές της Μέστια στον Καύκασο.

(«Ταξίδι στη Γεωργία Α’ Μέρος: Caucasus, Mestia, Ushguli, Gelati, Batumi, Βίντεο διάρκειας 32’ λεπτών): Ανάβαση στο Μεγάλο Καύκασο (Mestia), Το ψωμί “Khachapuri”, Ensamble “RIHO” τραγούδια 2.000 ετών, Εθνογραφικό Μουσείο Svaneti, 3 ώρες 47 χλμ για το Ushguli στα 2.410 μέτρα (Μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ), Μοναστήρια Gelati & Motsameta (Μνημεία της ΟΥΝΕΣΚΟ), Μπατούμι, “η Αρχαία Κολχίδα και το Χρυσόμαλλο δέρας”, Batum Jazz Festival 2014

Η περιοχή Svaneti αναπτύσσεται. Έχει αρκετό τουρισμό αλλά ακόμη υπάρχει αυθεντικότητα και αγνότητα. Ίσως δηλωτικό της απλότητας είναι ότι εδώ δεν υπάρχει καν ένα κέντρο μελέτης του οικολογικού περιβάλλοντος του Καύκασου. Η πόλη Mestia στην οποία βρισκόμαστε βρίσκεται στην ιστορική επαρχία Svaneti/Κολχίδα. Στην αρχαιότητα η περιοχή κατοικήθηκε από την εθνοτική ομάδα των Svanetians των οποίων είμαστε η συνέχεια. Έχουμε τη δική μας τοπική γλώσσα η οποία ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των γεωργιανών γλωσσών. Είμαστε περιτριγυρισμένοι από τις ψηλές κορφές του Καύκασου, με υψηλότερη τη Shkhara (5.201 μέτρα) που τη βλέπομε από εδώ. Χαμηλότερα από τις κορυφές υπάρχουν πολλά κωνοφόρα δάση ελάτης, οξιάς, βελανιδιάς, καστανιάς, σημύδας, σφενταμιού και πεύκου. Ο Έλληνας γεωγράφος Στράβων αναφέρει το πέρασμα του από την περιοχή μας. Η «χρυσή εποχή» μας ήταν αυτή με την ορθόδοξη βασίλισσα Tamar (1184-1213).

Συνέντευξη με την Mtwarisa Djadjvavi εκπαιδευτική διοικητική υπάλληλος, και δεξιά η κόρη της Tamta Morlani η οποία έκανε τη μετάφραση, μετανάστρια στην Ελλάδα για δέκα έτη

Mtwarisa Djadjvavi: Και όμως σήμερα εδώ που κάθομαι στον κήπο μου αισθάνομαι ότι όλα έχουν αλλάξει, όλα αλλάζουν καθημερινά. Όταν ήμουν μικρή σηκωνόμουν στις

τέσσερις το χάραμα, περπατούσαμε με την οικογένειά μου μέσα στο σκοτάδι για να φτάσουμε ψηλά εκεί που ήταν το χορτάρι. Έπρεπε να είμαστε εκεί πριν να χαράξει ο ήλιος, να δουλέψουμε με τη δροσιά πριν αρχίσει η ζέστη γιατί ο ήλιος ψηλά στα βουνά καίει. Οι άντρες έκοβαν το χορτάρι και οι γυναίκες το μαζεύαμε. Καλλιεργούσαμε πατάτες, τρέφαμε πολλές αγελάδες, τώρα έχουμε μόνο μια. Κόβαμε ξύλα για το χειμώνα με τα τσεκούρια και δεν υπήρχε κανένας περιορισμός για το κόψιμο των δέντρων. Σήμερα μετράνε τα μέλη μιας οικογένειας και ανάλογα δίνουν άδεια για ένα περιορισμένο αριθμό δέντρων και σε συγκεκριμένες περιοχές. Ο χειμώνας είναι πάντα βαρύς, το 1985 λίγα μέτρα από εδώ στο διπλανό οικισμό, μια χιονοστιβάδα «έφαγε» 24 ανθρώπους. Έξω από το σπίτι μας το χιόνι ήταν δυόμιση μέτρα. Τα παιδιά μου ανέβαιναν στο παράθυρο του δευτέρου ορόφου και πηδούσαν μέσα στο χιόνι.

Οι άνθρωποι δεν εργάζονται χειρωνακτικά όπως παλιά. Η μάνα μου έφτιαχνε το ψωμί με προζύμι. Σήμερα μου φαίνεται τεμπελιάζουμε, προτιμάμε το έτοιμο άσπρο ψωμί, όχι αυτό από το σιτάρι και το κριθάρι. Οι άνθρωποι ήταν απλοί και καθαροί από μέσα τους, αγαπιόντουσαν και η φιλία τους ήταν καλύτερη. Οι άνθρωποι παντρεύονταν πιο αργά. Τέσσερα χρόνια με ζητούσε ο άντρας μου από τον πατέρα μου και μείναμε αρραβωνιασμένοι για άλλα πέντε έτη. Συνήθως η οικογένεια της νύφης ζητούσε από τους γονείς του γαμπρού χρυσό.

Υπάρχουν ορυχεία χρυσού στην περιοχή μας και άλλοι ψάχνουν στο χιόνι στα ρυάκια. Ένα γείτονα μας τον «έφαγε» το χιόνι ψάχνοντας, πήγε να πλύνει στο ρέμα για να βρει χρυσό. Αυτή είναι μια αρχαία μέθοδο. Μέσα σε ένα ξύλινο τελάρο με τεντωμένο το τρίχωμα ενός προβάτου («το χρυσόμαλλο δέρας» που έψαχνε ο Ιάσονας!) κοσκινίζουν και πλένουν τα ιζήματα. Βυθίζουν το δέρμα μέσα στο ρέμα και τα κοιτάσματα του χρυσού βαραίνουν, κολλούν, κατακάθονται και έτσι τα συλλέγουν. Στο Μουσείο της Τιφλίδας θα δείτε ένα σχετικό απόσπασμα του Στράβων (63 π.Χ-23 μ.Χ.), το οποίο περιγράφει τη μέθοδο πλυσίματος του χρυσού: «Λέγεται ότι στη χώρα τους ο χρυσός μεταφέρεται προς τα κάτω από τους ορεινούς χειμάρρους, και ότι οι βάρβαροι τον συλλέγουν μέσω των διάτρητων γουρνών και των τριχωτών δερμάτων, και ότι αυτή είναι η προέλευση του μύθου του Χρυσόμαλλου Δέρατος-εκτός αν τους αποκαλούν Ίβηρες, με το ίδιο όνομα με τις χώρες των Δυτικών Ιβήρων, από τα ορυχεία χρυσού και στις δύο χώρες» (Γεωγραφικά). Εδώ στο δικό μας Μουσείο Svaneti μπορείτε να δείτε χρυσά αντικείμενα με ανεπτυγμένες τεχνικές επεξεργασίας. Ένας άλλος μύθος που σχετίζεται με τη χώρα σας και τον συναντάμε στη Γεωργία είναι αυτός του αλυσοδεμένου Προμηθέα. Αυτό υποτίθεται ότι συνέβη σε μια άλλη περιοχή του Καύκασο στο βουνό Kazbeg (5.047 μέτρα), τον κάρφωσαν γιατί έκλεψε τη φωτιά και αμφισβήτησε την «παντοδυναμία»/omnipotence των θεών.

Οι άνθρωποι όταν ήμουν παιδί ζούσαν και περισσότερο. Θυμάμαι την προγιαγιά μου, έζησε 108 χρόνια, ήταν μια ανεξάρτητη γυναίκα που δεν ήθελε βοήθεια από κανέναν μας μέχρι τα βαθιά της γεράματα. Πολλές από τις μνήμες των παιδικών μου χρόνων τις ανακαλώ όταν κοιτάζω τους καμβάδες του λαϊκού μας ζωγράφου Νίκο Πιροσμάνι [Ο «Θεόφιλος της Γεωργίας»]. Οι περισσότεροι πίνακες του εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη στην Τιφλίδα. Ο Πιροσμάνι θεωρείται ο μεγαλύτερος γεωργιανός ζωγράφος αν και πέθανε φτωχός και θάφτηκε ανώνυμα σε κάποια άγνωστη φτωχογειτονιά, βλ. στο παρακάτω βίντεο.

(«Ταξίδι στη Γεωργία B’ Μέρος: Tbilisi, Pirosmani, Gori, Uplistike, Mtskheta, Kazbeg, Βίντεο διάρκειας 29’ λεπτών): H Τιφλίδα πανοραμικά, Niko Pirosmani ο Θεόφιλος της Γεωργίας, Από την Προϊστορία ως τη Σοβιετική Κατοχή, “Ο Ιάσονας στο κυνήγι του χρυσού”, Η λαξευμένη πόλη σπηλαίων Ουπλιστίκε, Γκορί, η γενέτειρα του Στάλιν, Mtskheta ( მცხეთა), Δυο ημέρες στο Kazbeg ή Stepantsminda (Καύκασος)

Πάντα θυμάμαι τους Ρώσσους στην περιοχή μας. Ερχόταν για πεζοπορίες στα βουνά. Τότε έμενα σε λίγα μέρη σε ξενοδοχεία λίγο πιο έξω, τώρα οι τουρίστες μένουν μέσα στην πόλη μας. Στον Καύκασο περισσότεροι ξένοι αρχίσαν να έρχονται από το 1980 και μετά. Και ξανά μετά από τον πόλεμο με τους Ρώσσους, οι περισσότεροι επισκέπτες της Γεωργίας εξακολουθούν να έρχονται από τη Ρωσία. Η επαρχία Svaneti συνορεύει με την επαρχία Abkhazia η οποία είναι υπό ρωσική κατοχή από το 2008. Είχε προηγηθεί το 1993 μια άλλη ανθρωπιστική κρίση που ανάγκασε 230.000 Γεωργιανούς να εγκαταλείψουν τον τόπο τους.

Όσον αφορά την εκπαίδευση, η Γεωργία είναι η φτωχότερη χώρα στην περιοχή του Καύκασου. Δεν διαθέτουμε τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των γειτονικών χωρών όπως είναι το αέριο και το πετρέλαιο του Αζερμπαϊτζάν. Όμως όπως καταγράφεται και σε έκθεση της UNICEF (Education in Georgia, 2008), οι περιορισμένες φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές μας ωθούν, ως αντιστάθμιση, να επενδύουμε περισσότερο στο ανθρώπινο δυναμικό. Ωστόσο πάνω από το 60% της χώρας εξακολουθεί να ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας. Περίπου ο μισός πληθυσμός εξακολουθεί να ζει από τις μικρές ιδιόκτητες φάρμες [Είναι ενδεικτικό ότι παντού, ακόμη και μέσα στις πόλεις συναντούσαμε ελεύθερες αγελάδες]. Αυτό έχει επίπτωση στην εκπαίδευση των λαϊκότερων στρωμάτων και των κοριτσιών. Τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, οι πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις και οι μεγάλες φυσικές καταστροφές απαιτούν ενίσχυση της εκπαίδευσή μας. Χρειάζεται να βοηθήσουμε τα παιδιά που επλήγησαν από τον πόλεμο και το σεισμό, να τονώσουμε την ισότητα στην εκπαίδευση και να προσαρμόσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα τη μετα-σοβιετική εποχή στις διεθνείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις.

132. Ταξίδι στην Αρμενία, με τα φτερά του Tatev!

Πριν από την επίσκεψη στην Αρμενία ο κινηματογραφιστής Σεργκέι Parajanov (1924-1990) ίσως είναι ο καλύτερος ξεναγός στη φαντασία του επισκέπτη για την πολιτιστική πολυμορφία του Καύκασου όπου και μεγάλωσε. Οι ταινίες του «Shadows of Forgotten Ancestors» (19656), «Sayat Nova»/«The Color of Pomegranates» (1967), «Surami Berd» (1984), «Ashugh Gharib» (1986) «Ασίκ Κερίμπ ο Φτωχός Ασίκης» (1988) καταγράφουν ανεξίτηλες αφηγήσεις για την ποίηση, τις δοξασίες, τα έθιμα και τα πνεύματα της περιοχής. Ο Parajanov  γεννήθηκε από Αρμένιους γονείς στην Τιφλίδα, σπούδασε στη Μόσχα υπό την κηδεμονία των διευθυντών κινηματογράφου Ιγκόρ Savchenko και Aleksandr Dovzhenko. Ήταν ένας από τους αγαπημένους φίλους και σκηνοθέτες του Αντρέι Ταρκόφσκι. Δυναμική ιδιοσυγκρασία πέρασε μεγάλος μέρος της δεκαετίας του 1970 στις φυλακές του σοβιετικού καθεστώτος κατηγορούμενος για την προσωπική του ζωή. Αποφυλακίστηκε μετά από έντονες πιέσεις των καλλιτεχνών απ’ όλο τον κόσμο.

(«Ταξίδι στην Αρμενία: Yerevan, Tatev, Garni, Geghard, Haghpat, Βίντεο διάρκειας 15’ λεπτών): Τιφλίδα-Ερεβάν με τρένο, Καθεδρικός “Αγίου Γρηγορίου” – 1700 χρόνια χριστιανοί, Μνημείο της Γενοκτονίας των Αρμενίων, Ο Ελληνιστικός Ναός Γκαρνί (1ος αι.), Μοναστήρι Geghard (4ος αι.), Τελεφερίκ, “τα Φτερά του Tatev” (5.7. χλμ), Αγία Έδρα Echmiadzin (301-303), Μοναστήρια Haghpat & Klasztory (10ος αι.)

Οι Αρμένιοι κατάγονται από τους αρχαίους Χουρρίτες οι οποίοι από την 3η χιλιετία π.Χ. δημιούργησαν αξιόλογους πολιτισμούς στα υψίπεδα του Αραράτ. Εδώ σύμφωνα με την ιουδαϊκή και χριστιανική πίστη προσάραξε η κιβωτός του Νώε μετά τον κατακλυσμό (Γένεση 8:4). Το όνομα «Αρμένιος»/«Αρμενία» προέρχεται από το μυθικό τους γενάρχη Χάικ, δισέγγονο του Νώε. Η Αρμενία ήταν το πρώτο κράτος που υιοθέτησε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία στις αρχές του 4ου αιώνα. Ενσωματώθηκε στην περσική και βυζαντινή αυτοκρατορία, κατακτήθηκε από τους Άραβες, τους Σελτζούκους, τους Μογγόλους, τους Οθωμανούς, τους Ρώσσους, τους Τούρκους και τους Σοβιετικούς. Όπως συνέβη και με άλλες εθνικές μειονότητες που ζούσαν στην ΕΣΣΔ, πολλές χιλιάδες Αρμένιοι εκτοπίστηκαν. Η Αρμενία βιομηχανοποιήθηκε και έγινε ένα από τα σημαντικότερα παραγωγικά κέντρα της ΕΣΣΔ. Μόνος την εποχή του Γκορμπατσώφ οι Αρμένιοι άρχισαν να απαιτούν περιβαλλοντικά μέτρα καθώς η έντονη βιομηχανοποίηση είχε δημιουργήσει μεγάλη ρύπανση. Σήμερα η χώρα έχει κατορθώσει τη σύναψη ενεργειακών και γεωπολιτικών συμφωνιών ταυτόχρονα με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και το Ιράν. Επίσης τον Ιούνιο του 2014 υπέγραψε με την  Ευρωπαϊκή Ένωση συμφωνία σύνδεσης μαζί με την Ουκρανία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία. Ξεπερνώντας τα τραύματα του 20^ου αιώνα και τους καταστροφικούς σεισμούς η χώρα υποδέχεται απλόχερα τους επισκέπτες της.

Η Αρμενία εμφανίζει εξαιρετικά χαμηλό δείκτη αναλφαβητισμού. Αυτό ίσχυε από την σοβιετική περίοδο όπου θεωρούνταν μια από τις Δημοκρατίες με το υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, αναφέρεται ότι το 1960 έφτασε το 100% αλφαβητισμού. Στην κομμουνιστική εποχή η εκπαίδευση των Αρμενίων ακολουθούσε το σοβιετικό πρότυπο του πλήρους ελέγχου από το κράτος της Μόσχας. Τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και οι μέθοδοι διδασκαλίας ήταν στενά συνδεδεμένα με τις άλλες πτυχές της σοβιετικής κοινωνίας, την πολιτική, τον πολιτισμό και την οικονομία. Μόνο προς το τέλος της σοβιετικής περιόδου όταν το 98% των φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν Αρμένιοι, τα προγράμματα σπουδών άρχισαν να δίνουν έμφαση και στην αρμένικη ιστορία και πολιτισμό. Σήμερα εξέχουσα θέση στην εκπαίδευση κατέχει η ιατρική σχολή του πανεπιστήμιου του Ερεβάν όπου εκπαιδεύει το ιατρικό προσωπικό όχι μόνο για την Αρμενία αλλά και για τις γειτονικές χώρες, το Ιράν, τη Συρία, το Λίβανο, τη Γεωργία, και πολλές δυτικές χώρες.

133-134. Ταξίδι στο Αζερμπαϊτζάν και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αντλίες πετρελαίου και στις αυλές των σπιτιών!

Το Αζερμπαϊτζάν είναι μια χώρα των αντιθέσεων, των αρχαίων ιστορικών αυτοκρατοριών, του κοσμοπολίτικου κράτους, του πετρελαιαγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Ceyhan αλλά και του περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών. Η πρωτεύουσα Μπακού είναι μια πόλη με ουρανοξύστες γύρω από την Παλιά Πόλη/Icheri Sheher που συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η «γκρίζα πρωτεύουσα» από την πετρελαϊκή ρύπανση, από τις αρχές του 20ου αιώνα μεγάλωσε από τις εσωτερικές και ξένες επενδύσεις για τα βιομηχανικά καύσιμα. Ωστόσο, μόλις τρεις ώρες μακριά συναντάμε έναν άλλο κόσμο, παραδοσιακά χωριουδάκια μέσα σε καταπράσινους ελαιώνες και ανηφορικά δρομάκια που σε οδηγούν ξανά προς τα ψηλά βουνά του Καύκασου. Ενώ το Μπακού τρέχει ως μεγαλούπολη, οι επαρχίες ζουν στους ήπιους ρυθμούς του «Ναρντ»/τάβλι στις βεράντες των τεϊοποτείων. Η χώρα διαθέτει πολλούς πολιτιστικούς και φυσικούς θησαυρούς όπως είναι ο ζωροαστρικός ναός Ateshgah/«Ο Ναός της Φωτιάς» και το Εθνικό Πάρκο Gobustan με τις «4.000 βραχογραφίες νεολιθικής εποχής», βλ. στο παρακάτω βίντεο:

(«Ταξίδι στο Αζερμπαϊτζάν και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Βίντεο διάρκειας 11’ λεπτών): Αντλίες παντού… και στις αυλές των σπιτιών (Αζερμπαϊτζάν), Μπακού… το “νέο” και το “παλιό”, Εθνικό Πάρκο Gobustan (Μνημείο ΟΥΝΕΣΚΟ), “4.000 βραχογραφίες νεολιθικής εποχής”, “Ηφαίστεια λάσπης”, Οργανοπαίκτης Tar (Μουσείο τεχνών Seki), Παραδοσιακός χορός στο σχολείο 220, Μοναστήρι Gandzasar (Ναγκόρνο Καραμπάχ)

Σημαντικές είναι οι εδαφικές διαφωνίες του Αζερμπαϊτζάν με τους Αρμένιους αυτονομιστές που μάχονταν στις περιοχές Ναγκόρνο-Καραμπάχ και Nakichevan την περίοδο 1988-1994. Το 1994 συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, οι αυτονομιστές ζητούν πλήρη ανεξαρτησία και έχουν τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το Αζερμπαϊτζάν διεκδικεί την κυριαρχία μέσω της διπλωματικής οδού. Εδώ στα ορεινά συναντάς την αρμένικη κουλτούρα μέσα στα εδάφη που διεκδικεί το Αζερμπαϊτζάν. Η ανάμιξη φαίνεται και στην ονομασία. Στα ρωσικά «Ναγκόρνο» σημαίνει «ορεινά», στα τούρκικα «κάρα» σημαίνει «μαύρος» και «μπαχ» στα περσικά «κήπος». Κανένα κράτος ή διεθνής οργανισμός δεν έχει αναγνωρίσει την αυτονομία αυτής της περιοχής του Νότιου Καύκασου.

Στην προ-σοβιετική περίοδο η εκπαίδευση στο Αζερμπαϊτζάν περιλάμβανε την εντατική ισλαμική θρησκευτική εκπαίδευση από την ηλικία των πέντε ετών σε θρησκευτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα (madrasahs) που συνδέονταν με τα τζαμιά. Αργότερα εμφανίστηκαν τα κοσμικά δημοτικά σχολεία για τους Αζέρους αλλά η χρήση της Αζερμπαϊτζανής γλώσσας την τσαρική περίοδο ήταν απαγορευμένη. Στη σοβιετική εποχή το μέσο επίπεδο εκπαίδευσης αυξήθηκε κάνοντας σταδιακή χρήση του αραβικού, λατινικού, κυριλλικού αλφάβητου. Ξανά, το εκπαιδευτικό σύστημα βασίστηκε στο σοβιετικό μοντέλο με κρατικό έλεγχο όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων υπό τη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία. Σήμερα, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (Έκθεση, 2009), το ποσοστό αλφαβητισμού φτάνει το  99,5%. Η κουλτούρα του Αζερμπαϊτζάν ανέπτυξε σεβασμό στην κοσμική εκπαίδευση, και λόγω του ρόλου της βιομηχανίας του πετρελαίου στην οικονομία, ένα υψηλό ποσοστό των Αζέρων έχουν τριτοβάθμια εκπαίδευση, κυρίως σε επιστημονικά και τεχνικά θέματα. Μεγάλο μέρος της επιστημονικής έρευνας αφορά στην πετροχημική βιομηχανία, τη γεωλογία και τους συναφείς τομείς.