ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 65-66. Ταξίδι στη Μαλαισία/Βόρνεο και στην Ινδονησία

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Το νησί Βόρνεο είναι ένα από τα αυθεντικότερα μέρη του πλανήτη μας. Μέσα στους Εθνικούς Δρυμούς ζουν «οι άνθρωποι των δασών» («orang»/άνθρωπος+»hutan»/δάσος), οι πίθηκοι με προβοσκίδες με ένα ιδιαίτερο βλέμμα (proboscis monkey), και τόσες άλλες υπάρξεις χωρίς να έχουμε ακόμη διαταράξει την αρμονία τους με τα τροπικά δάση. Είναι μια σταθερή υπενθύμιση για την υπαρκτική και πολιτισμική σχέση μας με τη γη. Λίγο έξω από τους δρυμούς πλησιάζει η απειλή της βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας του φοινικέλαιου εκχερσώνοντας τεράστιες  εκτάσεις. Η οικολογική ανάγκη, ο γλωσσικός πλούτος, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες της Μαλαισίας και της Ινδονησίας, η αυθεντικότητά τους, παρουσιάζονται στις συνεντεύξεις μας με δυο εκπαιδευτικούς και στα τέσσερα ενσωματωμένα βίντεο, με μια ευχάριστη μουσική έκπληξη.

Λίγες ημέρες πριν βρισκόμασταν ακόμη στα τροπικά δάση του Βόρνεο. Η υγρασία και η ζέστη τρέφουν αυτό τον τόπο. Η μοναδικότητα του τροπικού οικοσυστήματος αναβλύζει από τις ρίζες που πλέκονται στο έδαφος και υψώνονται ως τις κορυφές των δέντρων που κρύβουν το φως και είναι το καταφύγιο τόσων «ανθρώπων». Ακολουθεί μια φωτογραφική περιήγηση, η καταγραφή της στιγμής, το κράτημα της αναπνοής, «η ευθυγράμμιση του χεριού, της καρδιάς και του νου» για τον φωτογράφο Henri Cartier-Bresson. Τις φωτογραφίες συνοδεύει η πρωτότυπη μουσική σύνθεση «Journey to Borneo», του μουσικοσυνθέτη Μιχάλη Ανδριτσόπουλου (http://www.andritsopoulos.com), τον οποίο ευχαριστώ ιδιαίτερα.

“Ταξίδι στη Μαλαισία, Φωτογραφίες διάρκεια 8’ λεπτά): Βόρνεο – Kota Kinabalu (Sabah), Βόρνεο – Sarawak Εθνικός Δρυμός Gunung Mulu – UNESCO Heritage Site, Τα σπήλαια “Deer”, “Langs”, “Clearwater”, “Winds”, “The Fast Lane”, Kuching – Εθνικοί Δρυμοί Kubah & Bako, Kαταφύγιο ‘Aγριας Zωής Matang, Καταφύγιο Άγριας Ζωής Semenggoh, “Ουρακοτάγκοι, οι άνθρωποι των δασών”, Οι πίθηκοι με προβοσκίδες – Proboscis Μonkeys, Ανθρωπολογικό Μουσείο Kuching, Πολιτισμικό Χωριό Sarawak κουλτούρες Bidayuh, Iban, Penan, Orang Ulu, Melanau, Malays κ.ά.”

Ο κόσμος μπορεί να είναι αγνός αλλά οι αξίες του ανθρώπου μπορεί να είναι; Εδώ συναντήσαμε και τον «νόμιμο» καλλιεργητή του φοινικέλαιου αλλά και τον παράνομο εκμεταλλευτή του τροπικού δάσους μέσα στον Εθνικό Δρυμό. Εικοσιένα εργάτες από την Ινδονησία να πριονίζουν καθημερινά τα αρχέγονα δέντρα και να τα στέλνουν με αόρατα πλοιάρια στην Κίνα.

Όταν χάνεται η αθωότητα του δάσους μαζί χάνεται και η αθωότητα του ανθρώπου. Λιγοστεύουν τα δέντρα του πρωτογενούς δάσους λιγοστεύουν και οι γλώσσες του ανθρώπου. Η βιοποικιλότητα εξαφανίζεται μαζί με την πολιτισμική ποικιλότητα. Ο μαζικός δυτικός πολιτισμός, η μονοκαλλιέργεια της σκέψης, παραγωγής και εκμετάλλευσης κατακλύζει τον πλανήτη. Μουσουλμάνοι, Κινέζοι, Αυτόχθονες έμαθαν και μαθαίνουν να ζουν μαζί. Μπορούν να συνυπάρχουν όταν τα πνεύματα είναι φιλήσυχα. Σφίγγουμε στο ένα χέρι την ταυτότητα και στο άλλο το κέρδος.

“Ταξίδι στη Μαλαισία (Δεύτερο Μέρος), Βίντεο διάρκειας 22’ λεπτών): Καταφύγιο Άγριας Zωής Semenggoh, Ουρακοτάγκοι – “Οι Άνθρωποι των Δασών”, Εθνικός Δρυμός Kubah, Kαταφύγιο Άγριας Zωής Matang, Εθνικός Δρυμός Bako, Πίθηκοι με προβοσκίδες – “Proboscis Monkey”, Ανθρωπολογικό Μουσείο Kuching, Πολυ-πολιτισμικό Χωριό Sarawak, Χοροί και τραγούδια”

66. Ταξίδι στην Ινδονησία,  πολύγλωσση και πολυθρησκευόμενη
«Αν έρθει η ώρα μου/ Θα ήθελα να μη με ξελογιάσει κανένας/ Ούτε και εσύ/ Δεν υπάρχει ανάγκη για λυγμούς και κλάματα/ Είμαι ένα άγριο ζώο/ Αποκομμένο από το είδος/ Μολονότι σφαίρες θα διαπεράσουν την επιδερμίδα μου/ Ακόμα θα απεργώ και θα βαδίζω μπροστά/ …/ Θέλω να ζήσω για άλλα χίλια χρόνια» (Chairil Anwar , 1922-1949).

Συνέντευξη με τον Δρ Beryl Kesuma, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σουμάτρας

Από ποιο μέρος της Ινδονησίας είσαι;
Είμαι μουσουλμάνος από το νησί Βόρνεο. Ολόκληρη η Ινδονησία είναι ένα σύμπλεγμα 18.000 νησιών από τα οποία κατοικούνται τα εξακόσια. Είναι μια θερμή τροπική χώρα σχεδόν στο ύψος του Ισημερινού, με εντυπωσιακό πολιτισμό, τετρακόσιες εθνικές ομάδες που μιλούν πεντακόσιες πενήντα γλώσσες. Ο πληθυσμός έχει φτάσει τα διακόσια σαράντα εκατομμύρια. Ο ρυθμός των γεννήσεων είναι υψηλός γιατί οι Ινδονήσιοι πιστεύουν ότι τα πολλά παιδιά φέρνουν τύχη στο σπίτι. Είμαστε η μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα του κόσμου.
Στην πρωτεύουσα του Μπαλί, την Ουμπούντ, είδα ινδουιστικές τελετές, γυναικείες και ανδρικές πομπές με πύργους από φρούτα και φαγητά στο κεφάλι, που πήγαιναν τις προσφορές τους στο ναό, μετά χόρευαν τους χορούς Lengog, Kecak, έπαιζαν Θέατρο Σκιών ως το πρωί.
Είδες μια πολύχρωμη μεριά της ινδουιστικής Ινδονησίας, στη χώρα όμως υπάρχουν Μουσουλμάνοι, Κινέζοι, Γιαπωνέζοι κ.ά. Όλες οι θρησκείες είναι εδώ, μουσουλμάνοι, προτεστάντες, καθολικοί, ινδουιστές, βουδιστές, ο ανιμισμός των γηγενών που προσεύχονται στα μεγάλα δέντρα. Κάποιες φορές υπάρχουν θρησκευτικές και οικονομικές συγκρούσεις. Στο νησί μας υπάρχουν μεταλλεύματα χρυσού και κασσίτερου, έρχονται οι «επισκέπτες» από τα νησιά Σουλαβεσί και Σουμάτρα που τα εκμεταλλεύονται και οι κάτοικοι του νησιού γίνονται φτωχότεροι. Η ιστορία μας αρχίζει κάπως έτσι. Περίπου ενάμιση εκατομμύριο πριν εμφανίστηκαν οι «άνθρωποι της Ιάβας». Η επίσημη ιστορία αρχίζει τον 4ο αιώνα π.Χ. γιατί από τότε έχουμε γραπτές πηγές. Στα μουσεία μας υπάρχουν όπλα και ρούχα εκείνων των χρόνων, στο Βόρνεο κάποιες φυλές τα χρησιμοποιούν ακόμη για να επιζήσουν. Αυτούς τους ονομάζουμε «πρωτόγονους» γιατί δε θέλουν να μάθουν το σύγχρονο πολιτισμό και να μετακινηθούν στις πόλεις. Χτίζουν μία καλύβα, ακόμη και πάνω στα δέντρα, μετά την εγκαταλείπουν και μετακομίζουν κάπου αλλού. Επισκέφτηκα ένα τέτοιο μέρος με πλοιάριο αλλά ήταν επικίνδυνα γιατί υπήρχαν κροκόδειλοι και τίγρεις. Αυτοί δεν έχουν σχολεία, είναι δύσκολο να χτίσεις ένα σχολείο εκεί και ακόμα πιο δύσκολο είναι να τους πείσεις να πάνε στο σχολείο.
Τετρακόσια χρόνια πριν έφτασαν οι Ολλανδοί, οι Πορτογάλοι, οι Άγγλοι και οι Γιαπωνέζοι που διαμόρφωσαν την σημερινή κατάσταση. Αν και η χώρα μας είναι πλούσια σε φυσικές πηγές, η κατανομή του πλούτου είναι άνιση, ανάμεσα στους Γιαπωνέζους, τους Ινδούς, τους Άραβες και τους γηγενείς. Πριν από έξι αιώνες έφτασε το Ισλάμ, αλλού ειρηνικά αλλού με συγκρούσεις, οι μουσουλμάνοι έδιωξαν τους ινδουιστές από την Ιάβα και τη Σουμάτρα και εκείνοι κατέφυγαν στο Μπαλί. Ωστόσο ο αποικισμός στο σύνολό του πολεμήθηκε από τους ινδουιστές, τους ιθαγενείς και τους μουσουλμάνους, γιατί διαιρούσε τους ανθρώπους ανάλογα με την εθνικότητά τους. Η πρώτη τάξη ήταν οι άποικοι, η δεύτερη ήταν οι «επισκέπτες», π.χ. οι Άραβες, και η κατώτερη τάξη ήταν και παραμένει η ομάδα των γηγενών που δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην οικονομία. Σήμερα όλα τα σύγχρονα προβλήματα του κόσμου θα τα συναντήσεις  στην Ινδονησία, εθνικά, θρησκευτικά, ταξικά και καπιταλιστικά! Βλέπουμε μια χώρα που παλεύει ενάντια στη διάσπαση και κόντρα στις διαφορές πότε με ειρηνικά μέσα, πότε με τη βία όπως ήταν η σφαγή μισού εκατομμυρίου κομουνιστών το 1965 την οποία ο Νόαμ Τσόμσκι ονόμασε «αρχιπέλαγος αίματος» της Δύσης σε αντιδιαστολή με τα «γκουλάγκ» των Σοβιετικών. Ο πρώτος Πρόεδρος, ο Sukarno, χρησιμοποίησε την εξουσία και τη γροθιά του για να μας κρατήσει ενωμένους. Προώθησε την ιδέα του ενωμένου κράτους με βάση πέντε αρχές: την πίστη στον ένα θεό, τη δίκαιη και πολιτισμένη ανθρωπότητα, την ενότητα της Ινδονησίας, την κοινωνική δικαιοσύνη για όλους και τη συνταγματική δημοκρατία. Βέβαια από τότε έχουν γίνει πολλές διαμαρτυρίες με εκατοντάδες νεκρούς για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βλέπεις τη χώρα σου να διασπάται;
Υπάρχουν τέτοιες τάσεις, άλλοι επιθυμούν μια συνομοσπονδία με μεγαλύτερη τοπική αυτονομία. Τα προβλήματα είναι σύνθετα. Αυτό που πραγματικά θέλουν οι περισσότεροι είναι η ίση κατανομή του πλούτου και η κατάργηση των διακρίσεων υπέρ των «επικρατέστερων» πολιτισμών. Η Ιάβα, που έχει πολλούς κατοίκους, αντιδρά στην ισότητα και θέλει να κυριαρχεί στην Ινδονησία.
Με ποιο τρόπο αυτά τα θέματα επηρεάζουν την εκπαίδευσή σας;
Υπάρχουν έντονες εκπαιδευτικές ανισότητες ανάμεσα στους αστικούς, στους «βιομηχανικούς», στους αγροτικούς και στους «πρωτόγονους» πληθυσμούς. Είναι πολύ δύσκολο για τους αγροτικούς και τους πρωτόγονους πληθυσμούς να αντεπεξέλθουν στον εκπαιδευτικό και στον κοινωνικό ανταγωνισμό με τους αστικο-βιομηχανικούς πληθυσμούς. Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο όταν η επίσημη εκπαίδευση είναι συγκεντρωτική, ελέγχεται και διανέμεται από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η εκπαίδευσή μας βασίζεται στο σύστημα των Ολλανδών αποίκων που διαίρεσε τους ανθρώπους. Αν έχεις χρήματα έχεις καλή εκπαίδευση, αν όμως είσαι φτωχός, όπως είχαν προβλέψει οι Ολλανδοί, έχεις χαμηλού επιπέδου εκπαίδευση και ζωή. Με την οικονομική κρίση στην Ασία το 1997, το πρόβλημα οξύνθηκε. Ενώ το 1992 όλα τα παιδιά πήγαιναν στο δημοτικό σχολείο σήμερα σε κάποιες περιοχές φοιτά μόνο το 60%.  Οι γονείς πληρώνουν για τα σχολικά κτίρια, τα βιβλία, ακόμη και το θρανίο και την καρέκλα του μαθητή.
Με ποιο τρόπο οι θρησκευτικές διαφορές επηρεάζουν τα σχολεία σας;
Στην ίδια κοινότητα ίσως βρεις μουσουλμανικά και χριστιανικά σχολεία. Στα μουσουλμανικά σχολεία το αναλυτικό πρόγραμμα βασίζεται στο Κοράνι και στα χριστιανικά στη Βίβλο. Δεν υπάρχει μια γέφυρα ανάμεσα τους. Άλλο σημαντικό πρόβλημα που είδα και στις έρευνες μου, είναι ότι, οι απόψεις των Ινδονήσιων εκπαιδευτικών δεν λαμβάνονται υπόψη στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Κάθε πέντε χρόνια υπάρχει κάποια μεταρρύθμιση με αντιγραφές από την Αγγλία και τις Η.Π.Α. Δεν λαμβάνεται υπόψη ο δικός μας πολιτισμός και ακολουθούν πολλά προβλήματα, υπάρχουν πολιτικές κινήσεις σε μια σκακιέρα που δε βλέπουν, π.χ. ενώ είμαστε στην 60η σειρά της παγκόσμιας εκπαιδευτικής κατάταξης, οι σχεδιαστές της εκπαίδευσης αποφάσισαν έτσι αυθαίρετα, ότι την επόμενη χρονιά πρέπει να φτάσουμε στη 10η σειρά! Οι εκπαιδευτικοί είναι τα θύματα. Επίσης στην Ινδονησία διδάσκουμε πολλά αντικείμενα και συχνά το ίδιο πράγμα επαναλαμβάνεται. Υπάρχει έμφαση στην απομνημόνευση. Στα σχολεία υπάρχουν 40-45 μαθητές σε κάθε τάξη. Οι κυβερνώντες περιμένουν πολλά από τους εκπαιδευτικούς αλλά πολλοί μαθητές γνωρίζουν περισσότερα από το διαδίκτυο. Ο μισθός μου είναι 1.000.000 Rupies, περίπου διακόσια Ευρώ, απλή διαβίωση. Οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν πληρωθεί τους τελευταίους δύο μήνες, αναγκάζονται να έχουν πρωινή και απογευματινή εργασία, ενώ όσοι έχουν γη συνεχίζουν να την καλλιεργούν…
Γνωρίζετε κάτι για την Ελλάδα;
Για να είμαι ειλικρινής ξέρουμε τους Έλληνες από τα σχολικά βιβλία. Διδασκόμαστε ότι οι Έλληνες δίδαξαν την επιστημονική σκέψη, τη φιλοσοφία και τη γέννηση της δημοκρατίας. Ελπίζω ότι δεν ήταν μόνο το παρελθόν, ακόμα πιστεύω ότι οι Έλληνες μπορούν να συνεισφέρουν στον κόσμο.

“Ταξίδι στην Ινδονησία , Βίντεο και Φωτογραφίες διάρκειας 5’ λεπτών): Μπαλί, Ινδουιστικές τελετές 25ετίας, Την ημέρα και τη νύχτα, Ο Χορός Kecak, Ο Χορός της Φωτιάς, Καλιμαντάν – Βόρνεο, τροπικό δάσος (rainforest)”

Συνέντευξη με τον Δρ Danny Boy, υπεύθυνος στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα «Εκτός Σχολείου» του Υπουργείου Παιδείας της Ινδονησίας 

Είμαι χριστιανός και μένω στο νησί Σουλαβεσί. Εδώ έχουμε δύο εποχές, των «βροχών» και της «ηλιοφάνειας». Η Ινδονησία είναι τεράστια, για να πάω στην Τζακάρτα ταξίδευα συνεχώς με καράβι οχτώ ημέρες. Οι ντόπιοι ονομάζουν την Ινδονησία, «Νουσαντάρα». «Νούσα» σημαίνει «νησιά» και «Ντάρα», «ανάμεσα», δηλαδή είμαστε τα νησιά ανάμεσα στην Ασία και την Αυστραλία και ανάμεσα στον Ειρηνικό και τον Ινδικό ωκεανό. Είμαστε μια αναπτυσσόμενη χώρα με μια σειρά θρησκευτικά, γεωγραφικά και ιστορικά προβλήματα. Στον τόπο μου οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι ζουν ειρηνικά. Όμως σε άλλες περιοχές, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχουν ξεσπάσει μεγάλες συγκρούσεις. Σκοτώνουν και δολοφονούν ο ένας τον άλλο.
Οι γεωγραφικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές επηρεάζουν και την εκπαίδευση. Στις απομακρυσμένες περιοχές δεν υπάρχουν σχολεία. Εκεί έχουμε την «εκπαίδευση εκτός σχολείου», η οποία έρχεται να καλύψει τις ανάγκες των μαθητών ως τη μόνη εναλλακτική δυνατότητα μάθησης από το δημοτικό έως το πανεπιστήμιο. Προσπαθούμε να φέρουμε σε επαφή όλους τους μαθητές της κάθε περιοχής, τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα, στο γραφείο του προέδρου του χωριού. Το «πακέτο σπουδών Α» καλύπτει το δημοτικό και το «πακέτο σπουδών Β» καλύπτει το γυμνάσιο και το λύκειο. Το γενικό μας εκπαιδευτικό σύστημα είναι παρόμοιο με τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο, δηλαδή δημοτική εκπαίδευση (6-12 ετών), γυμνάσιο (12-15 ετών) και λύκειο (16-18 ετών). Οι εξετάσεις είναι πολλές. Υπάρχουν μέρη με αυτόχθονες στο Βόρνεο, αυτοί δεν έχουν επίσημη εκπαίδευση, αλλά κάθε ομάδα προσπαθεί σκληρά για να διατηρήσει την ταυτότητα της μέσα στα δάση. Στο λύκειο ακολούθησα τις κοινωνικές επιστήμες και για τέσσερα χρόνια δούλεψα με άτομα με ειδικές ανάγκες. Η εκπαίδευση παρέχεται στα ειδικά σχολεία. Υπάρχει η ανάγκη για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας για να μην αφήνουν αυτά τα παιδιά στα σπίτια, αυτό συμβαίνει στους ανθρώπους που δεν ξέρουν. Στην πόλη μου ξέρω πολλά τυφλά άτομα που κάποιες οικογένειες προσπαθούν να τους κρύψουν, μένουν σε απομόνωση. Θέλω να επισημάνω πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση στη ζωή, ιδιαίτερα για τους τους λαούς στις φτωχές χώρες μπορεί να αλλάξει τη ζωή τους. Τέλος θέλω υπενθυμίσω τα λόγια του Ιησού: «Εγώ είμαι το φως, εγώ είμαι η ανάσταση, εγώ είμαι η ζωή». Δεν μπορούμε να πάμε στον παράδεισο αν δεν τα ακολουθήσουμε. Αυτό πιστεύω.