ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 61-62. Ταξίδι στην Ινδία και στο Νεπάλ

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Η σειρά «Το Ταξίδι» παρουσιάζει το δεύτερο κύκλο δημοσιεύσεων συνεχίζοντας από τις χώρες της νότιας και της ανατολικής Ασίας. Μια πολυτροπική (multimodal) εκπαιδευτική προσέγγιση χρησιμοποιεί πολλαπλά μέσα (modes) μάθησης όπως είναι το κείμενο, η φωτογραφία και το βίντεο. Ωστόσο η εικόνα δεν λειτουργεί ως συμπληρωματική του κειμένου. Η ίδια η φωτογραφία και το βίντεο είναι μια γλώσσα, είναι κείμενα επικοινωνίας. Μάλιστα, και ίσως αυτό δικαιολογεί σε ένα βαθμό και το έντονο ενδιαφέρον, η εικόνα είναι μια προσβάσιμη, οικουμενική γλώσσα. Καθένας, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου μπορεί πλέον να τη «διαβάσει», με το δικό του τρόπο. Ο σύγχρονος οικουμενικός κόσμος γίνεται οικείος με πολλαπλά μορφωτικά οφέλη. Ο περιηγητής απομακρύνεται για να καταγράψει. Ο αυτόχθονας της πιο απομακρυσμένης περιοχής σκύβει πάνω από τη φωτογραφική μηχανή για να κοιτάξει το πρόσωπό του. Μαζί με τις λέξεις του Δρ Vivish Philipp μπορείτε «να διαβάσετε» τις ενσωματωμένες εικόνες από την Ινδία και το Νεπάλ.

6. Ταξίδι στην Ινδία, μια πανδαισία χρωμάτων και συναισθημάτων
«Θα σου δώσω ένα φυλαχτό. Όποτε είσαι σε αμφιβολία ή κλεισμένος στον εαυτό σου εφάρμοσε αυτό το τεστ. Θυμήσου το πρόσωπο του φτωχότερου και πιο αδύναμου ανθρώπου που έχεις δει και ρώτησε τον εαυτό σου αν αυτό που σχεδιάζεις να κάνεις θα έχει κάποια άξια γι’ αυτόν. Θα κερδίσει κάτι απ’ αυτό; Θα του δώσει αυτοέλεγχο στη ζωή του και τον προορισμό του; Με άλλα λόγια, θα οδηγήσει στην ελευθερία τα πεινασμένα και πνευματικά εξουθενωμένα εκατομμύρια; Τότε θα καταλάβεις τις αμφιβολίες σου και ο εαυτός σου θα μαλακώσει» (Mahatma Gandi, 1869-1948).

Συνέντευξη με τον Δρ Vivish Philipp, Εκπαιδευτικός, Κοινωνιολόγος στο κρατίδιο Κεράλα
Σε ευχαριστώ που δέχτηκες να μοιραστείς τις απόψεις σου μαζί μας.
Και εγώ σε ευχαριστώ. Η ελληνική σκέψη δεν μου είναι άγνωστη, όχι μόνο από την αρχαιότητα με το Μέγα Αλέξανδρο που έφτασε μέχρι την Ινδία, αλλά και η πρόσφατη. Στο πανεπιστήμιο μου όταν έκανα μάστερ στη λογοτεχνία μελέτησα ένα έλληνα συγγραφέα το Νίκο Καζαντζάκη…
Συγκινητικό…  ποια είναι η εικόνα που έχεις για την τεράστια χώρα σας;
Πράγματι η Ινδία είναι τεράστια, εδώ ζουν περισσότεροι από ένα δις διακόσια εκατομμύρια άνθρωποι, είναι δεύτερη χώρα σε πληθυσμό στον κόσμο, μακραίωνη και πολύμορφη. Η έκτασή της πλησιάζει αυτήν της Ευρώπης. Το όνομα «Ινδία» πιθανότατα έδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες στην άγνωστη χώρα που απλωνόταν πέρα από τον ποταμό «Ινδό», από την αρχαία περσική λέξη «Χίντου», ή από τη σανσκριτική «Σχίντου». Επίσημες γλώσσες είναι η Ινδουιστική/Hindi και η Αγγλική μαζί με άλλες 17 τοπικές γλώσσες Bengali, Tamil, Urdu, Punjabi… Στην πρόσφατη απογραφή καταγράφηκαν 547 γλώσσες και διάλεκτοι. Η σανσκριτική μοιάζει με δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες:

Η σημερινή Ινδία αποτελείται από ομόσπονδα κρατίδια. Νότια έχει επηρεαστεί περισσότερο από τους Πορτογάλους άποικους και το χριστιανισμό. Η βόρεια Ινδία αν και αποικήθηκε από τους Άγγλους, παρέμεινε πολιτισμικά προσκολλημένη στον ιερό ποταμό Γάγγη, μια βουτιά στα νερά του ξεπλένει τις αμαρτίες των Ινδουιστών. Εγώ είμαι χριστιανός, κατάγομαι νότια από την Κεράλα. Οι αποστάσεις είναι τεράστιες. Από το νοτιότερο ως το δυτικότερο τμήμα απαιτούνται εβδομήντα ώρες με το τρένο, διαθέτουμε το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό δίκτυο στον κόσμο, απομεινάρι του βρετανικού αποικισμού.
Κατακλυζόμαστε από ετήσιους ανέμους και βροχές, τους μουσώνες, συχνά καταστρέφουν τις καλλιέργειες και προκαλούν ασιτία και ομαδικούς πνιγμούς. Οι γονείς μου καλλιεργούν δέντρα καρύδας και καουτσούκ. Εκατό χρόνια πριν η καλλιέργεια των δέντρων καουτσούκ ευδοκιμούσε στον Αμαζόνιο, γεγονός που έφερε οικονομική άνθηση στο Μανάους, έχτισαν ακόμη και όπερα. Αργότερα αυτή η καλλιέργεια λόγω χαμηλότερου κόστους παραγωγής μεταφέρθηκε στην Ινδία. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια οι νεότερες οικονομικές συνθήκες, μετέφεραν τις καλλιέργειες αυτών των δέντρων στη Μαλαισία, γεγονός που προκαλεί φτώχεια σε ορισμένες περιοχές της Ινδίας. Αναφέρω αυτό το παράδειγμα ως κοινωνιολόγος, για να τονίσω τις γρήγορες αλλαγές σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, οι οποίες επηρεάζουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων χωρίς οι ίδιοι να το αντιληφθούν.

«Ταξίδι στην Ινδία», Βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών): «Ινδικός Γάμος στη βόρεια Ινδία»: Μια πανδαισία χρωμάτων και συναισθημάτων, πολιτισμικές παραδόσεις των Σιχ, Baraat, Dhili, Doli κτλ.

Ποιοι ιστορικοί σταθμοί υπήρξαν στο «τρένο» της Ινδίας;
Μακραίωνοι πολιτισμοί εμφανίστηκαν στις Ινδικές κοιλάδες, πολιτισμοί που είχαν καταβολές από τους βόρειους λαούς που εμφανίστηκαν στην περιοχή περίπου δυο χιλιάδες χρόνια π.Χ. Αυτοί οι νέοι λαοί επέβαλαν τη θρησκεία που τους ευνοούσε, το βεδισμό που βασίζονταν σε αποκαλυπτικούς ύμνους. Οι βεδικοί ύμνοι που σήμαιναν «γνωρίζω, γνώση, σοφία», αναγνώριζαν μια κυρίαρχη θεότητα και άλλες μικρότερες που αφορούσαν στα φυσικά φαινόμενα (ήλιος, φωτιά, βροχή κτλ.). Ως κοινωνική αντίδραση γεννήθηκε ο ινδουισμός και ο βουδισμός. Σύμφωνα με τον ινδουισμό, ο άνθρωπος από τη γέννησή του ανήκει σε μια κάστα (φύλο, σόι): των Brahman (ιερέων), των Kshatriya (πολεμιστών), των Vaisya (εμπόρων και αγροτών) ή των Sudra (υπηρετών). Η κοινωνική ιεράρχηση προσδιορίζονταν από τις θρησκευτικές γραφές και νόρμες, τις Verdict και τις Vedas. Αυτές οι γραφές ήταν γραμμένες στα σανκριστικά, μια δύσκολή γλώσσα την οποία μάθαιναν μόνο οι ιερείς.
Κάποια σημεία της σκέψης τους μου υπενθυμίζει τη σκέψη που επικρατούσε στην προ-ομηρική, αρχαϊκή Ελλάδα, ο μύθος, το ιερατείο, … 
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. η φιλοσοφική και θρησκευτική σκέψη Upanishad, αναζήτησε τη μια συμπαντική αρχή, όπως συνέβαινε στην προ-Σωκρατική Αθήνα. Η έννοια «Upanishad» προέρχεται από τις λέξεις upa (κοντά), ni (κάτω) sad (κάθομαι), δηλαδή σημαίνει «κάθομαι κοντά, κάτω στα πόδια του δασκάλου» και με διάλογο αναζητώ τη γνώση (Vedas). Αυτό μετατόπισε την εξουσία του ιερέα προς την ανώτερη αρχή, το μονοθεϊσμό, την αγνή συνείδηση, δηλαδή το Brahman: «το μορφοποιημένο και το άμορφο, το θνητό και το αθάνατο, την ύπαρξη, το Όν και πιο πέρα από το Όν». Όλα πλέον εξαρτώνται από τη γνώση και τις πράξεις (karma) του ατόμου. Τα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν κοινωνικές αλλαγές με την ανακάλυψη του σιδήρου. Αυτήν τη ρευστή εποχή εμφανίστηκε ο Siddhartha Gautama, αλλιώς Budda/Βούδας (563-483 π.Χ.). Ο Βούδας, που σημαίνει «ο Φωτισμένος Ένας», δίδαξε τις αρχές για την υπέρβαση του ανθρώπινου πόνου και την ελευθερία (nirvana), τη μετεμψύχωση ακολουθώντας το πνευματικό μονοπάτι Noble Eightfold Path, που είχε οχτώ αρχές: σωστά οράματα (darshan), προθέσεις, γλώσσα, πράξεις, πόρους ζωής, προσπάθεια, επιμέλεια και συγκέντρωση. Οι Ινδοί ήρθαν πρώτη φορά σε επαφή με τον δυτικό κόσμο με την προέλαση του Μέγα Αλέξανδρου, ο οποίος αντιμετώπισε τους ελέφαντες. Πήρε ένα ακόντιο και το εκτόξευσε προς το στόμα, κάτω από την προβοσκίδα του ελέφαντα, που είναι ένα ευαίσθητο σημείο, και έτσι κέρδισε τη μάχη. Μετά το θάνατό του δημιουργήθηκαν ινδικά κρατίδια με Έλληνες ηγεμόνες μέχρι που έφτασε ο χριστιανισμός με τον απόστολο Θωμά.
Ναι επισκέφτηκα τον τάφο του…
Από τη διάσπαση και την εξασθένηση των κρατιδίων επωφελήθηκαν οι μουσουλμάνοι και οι Μογγόλοι, αποικηθήκαμε από τον Πορτογάλο Βάσκο ντε Γκάμα.
Στο κρατίδιο Γκόα συνάντησα ανθρώπους που μιλούσαν ακόμη λίγες πορτογαλικές λέξεις…
Βλέπεις λοιπόν. Στις αρχές του 17ου αιώνα ήρθαν οι Ολλανδοί και οι Άγγλοι. Επί δύο αιώνες αγγλικά και γαλλικά συμφέροντα διεκδικούσαν τη χώρα. Επικράτησαν οι Άγγλοι και έχρησαν τη βασίλισσα Βικτορία «Αυτοκράτειρα των Ινδιών». Ακολούθησαν εξεγέρσεις με πιο γνωστή αυτή της «Μη Βίας» από τον Mahatma Gandi, και το 1947 αποκτήσαμε την ανεξαρτησία μας. Ο Gandi/Γκάντι πήρε την προσωνυμία «Μαχάτμα» που σημαίνει «Μεγάλη Ψυχή». Κάλεσε όλους τους Ινδούς να πάνε στην ακτή και να παραγάγουν αλάτι. Αυτό παραβίαζε τους αγγλικούς κανόνες φορολόγησης και προκλήθηκε επαναστατική ατμόσφαιρα. Ακολούθησε τη θρησκευτική παράδοση και το κάρμα που αναφέρει ότι όποια κακή ή καλή πράξη κάνεις στη ζωή επιστρέφει πάλι σε σένα. Έλεγε: «Η Μη Βία είναι ποιότητα της καρδιάς και δεν μπορεί να έρθει με έκκληση προς το μυαλό». Και σήμερα αποφεύγεται η βία, πολλοί δεν σκοτώνουν ζώα για το φαγητό τους, ενώ οι τουρίστες ταξιδεύουν με ασφάλεια.
Πώς επηρέασε η παρουσία όλων αυτών των αποίκων τη χώρα σου;
Οι άποικοι, κυρίως οι Βρετανοί, επιβάλλοντας τη χρήση της αγγλικής γλώσσας, έδωσαν τη δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στα διαφορετικά κρατίδια, οργάνωσαν το εκπαιδευτικό σύστημα με βάση το αγγλικό, κατασκεύασαν σιδηρόδρομο. Όμως οι επιπτώσεις ήταν αρνητικές και τις βλέπεις στη σημερινή Ινδία. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε απαίσιες συνθήκες και επισημαίνω μια σειρά από ανισότητες που σχετίζονται όχι μόνο με την κοινωνική θέση αλλά και με την ποιότητα της εκπαίδευσης, τις διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις μεταξύ των χριστιανών, των ινδουιστών και των μουσουλμάνων. Οι χριστιανοί βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση, όπως συμβαίνει στην Κεράλα στον τόπο της καταγωγής μου.
Οι ινδουιστές θεωρούν την αγελάδα ιερό ζώο, ενώ δίπλα τους οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι την σκοτώνουν για τροφή, αντίθετα οι μουσουλμάνοι δεν τρώνε το χοιρινό!
Η ενότητα της χώρας διατηρείται χάρη στις κοινές, θρησκευτικές, ανθρώπινες αξίες της αγάπης, της κοινωνικής αλληλεγγύης αλλά και λόγω της υπακοής. Οι διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις, σε κάποιο βαθμό, έχουν αποδεχτεί η μία την άλλη. Στο παρελθόν όμως, υπήρξαν έντονα προβλήματα με τους μουσουλμάνους στην ανατολική και βόρεια Ινδία. Πριν πενήντα χρόνια αυτές οι δύο περιοχές αποσχίστηκαν από την Ινδία και δημιουργήθηκαν το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν. Αυτά συνέβησαν με την υποκίνηση των Άγγλων, που ήθελαν να προκαλέσουν εσωτερικές συγκρούσεις για να επωφεληθούν. Πιστεύω ότι άφησαν αγκάθια για να μπορούν ακόμη να επεμβαίνουν, όπως για παράδειγμα στα σύνορα με το Πακιστάν το πρόβλημα που υπάρχει με το ινδικό κρατίδιο του Κασμίρ.
Και η εκπαίδευση στην Ινδία;
Το 1947, έτος ανεξαρτησίας, μόλις το 15% γνώριζε ανάγνωση και γραφή. Σήμερα το ποσοστό έχει ξεπεράσει το 65% για τις γυναίκες και το 82% για τους άνδρες, άλλη μια έντονη κοινωνική ανισότητα ανάμεσα στα δυο φύλα. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ο κινηματογράφος για να εκπαιδευτούν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες στις αγροτικές περιοχές. Σήμερα υπάρχουν σχολεία σχεδόν παντού. Όμως η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού και η φτώχεια δυσκολεύουν την εκπαίδευση. Πολλά παιδιά βοηθούν οικονομικά την οικογένειά τους. Τόσο το ποσοστό των αναλφάβητων όσο και η ποιότητα της εκπαίδευσης αποτελούν ανασχετικό παράγοντα για την ανάπτυξη. Υπάρχει και η διαφθορά, αγοράζονται ακόμη και πτυχία. Η υποχρεωτική εκπαίδευση διαρκεί οχτώ χρόνια, αρχίζοντας από τα έξι. Σε πολλές περιοχές υπάρχουν 50-60 παιδιά στην τάξη. Εγώ σπούδασα αγγλική φιλολογία και έκανα μάστερ στις πολιτικές επιστήμες, στην κοινωνιολογία και διδακτορικό στην εκπαίδευση.

«Ταξίδι στην Ινδία», 100 Φωτογραφίες διάρκειας 6’ λεπτών): Βομβάη – Mumbai, Γκόα – Goa: ψάρεμα στο ποτάμι, το θέρισμα του ρυζιού, Μπανγκαλόρ – Bangalore, Κεράλα – Kerala: καλλιέργεια καουτσουκόδεντρων, Κανιακουμαρί – Kanyakumari: στο C.S.I. σχολείο κωφών, Τσενάι πρώην Μαντράς – Chennai, Νέο Δελχί – Νew Delhi, Άγκρα – Agra: Ταζ Μαχάλ, Τζαιπούρ – Jaipur: τα ιερά σπήλαια

Επισκέφτηκα κάποια σχολεία σε διαφορετικές περιοχές της χώρας, στο Νέο Δελχί είδα σχολεία που οργανώνονται από Γκουρού (δασκάλους).
Guru στη σανσκριτική γλώσσα σημαίνει «Σεβαστός». Είναι ο πνευματικός δάσκαλος που έχει φτάσει στην εσωτερική φώτιση και βοηθάει το μαθητή με τεχνικές όπως η Γιόγκα (Yoga) που σημαίνει «ζεύξη». Υπάρχουν τέτοια σχολεία, όμως πάντα ελέγχονται από την κυβέρνηση προκειμένου να πάρουν την άδεια λειτουργίας. Υπάρχουν και θρησκευτικά σχολεία που οργανώνονται από τις αποστολές των χριστιανών ή των μουσουλμάνων.
Με ποιο τρόπο οι διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις σχετίζονται με την εκπαίδευση;
Η θρησκεία ακόμη και σήμερα είναι μια ισχυρή παράδοση μέσα στα σχολεία μας. Καθημερινά σχεδόν το πρώτο δίωρο γίνεται μάθημα ηθικής εκπαίδευσης. Παραδοσιακά οι ινδουιστές διδάσκουν τις vedic (γνώση) που έχουν επηρεάσει και το βουδισμό. Αντίθετα οι μουσουλμάνοι έχουν μια πιο αυστηρή εκπαίδευση βασισμένη στο Κοράνι. Όπως παρατήρησα στο διδακτορικό μου αλλά και σε άλλες έρευνές μου, συχνά, ανάλογα με τη θρησκευτική παράδοση και εκπαίδευση οι νέοι βρίσκουν και δουλειά. Το Υπουργείο Παιδείας θέλει να παρέχει εκπαίδευση σε όλους για να βρουν δουλειά. Θα έλεγα για να επιβιώσουν! Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι αν έχουν εκπαίδευση θα έχουν και μια καλή δουλειά, αλλά δεν λειτουργεί πάντα έτσι στην κοινωνία. Η ποιοτική εκπαίδευση είναι κάτι που κοστίζει.
Είδα πάρα πολλά άτομα με προβλήματα υγείας στους δρόμους.
Υπάρχουν πάρα πολλοί άρρωστοι άνθρωποι με σοβαρές ασθένειες, άνθρωποι με ειδικές ανάγκες. Υπάρχει συνειδητοποίηση γι’ αυτούς τους ανθρώπους, αλλά, αν δεν βελτιωθεί ολόκληρη η χώρα πώς μπορείς να τους βοηθήσεις; Όμως πιστεύω ότι η εκπαίδευση «γυαλίζει», καθαρίζει το μυαλό για να διακρίνουμε το καλό από το κακό. Πιστεύω ότι η εκπαίδευση πρώτα από όλα θα πρέπει να σε κάνει άνθρωπο.
Ποιες διάφορες έχεις διαπιστώσει ανάμεσα στη δυτική και την ινδική εκπαίδευση;
Θα έλεγα ότι η δυτική εκπαίδευση προσανατολίζεται περισσότερο προς την αγορά εργασίας, υπάρχει εξειδίκευση, ενώ στην Ινδία δίδεται μεγαλύτερη βαρύτητα στην ηθική εκπαίδευση. Και εγώ πιστεύω ότι οι άνθρωποι σήμερα χρειαζόμαστε περισσότερες κοινωνικές ιδέες…
Κομμουνισμός ή καπιταλισμός;
Νομίζω ότι η Ινδία οδεύει προς τον καπιταλισμό. Δεν ξέρω, βλέπω ότι υπάρχουν παντού ιδέες για ισότητα, αλλά κάποιες δυνάμεις δεν τις αφήνουν να εκδηλωθούν. Πιστεύουμε στην οικογένεια, στις ανθρώπινες αξίες. Από την άλλη η αγορά παρουσιάζεται πολύ ισχυρή σήμερα.
Θέλεις να απευθύνεις λίγα λόγια προς τους Έλληνες αναγνώστες;
Καλώ τους Έλληνες να έρθουν να επισκεφτούν την Ινδία, μια χώρα με τόση μεγάλη παράδοση. Υπάρχουν ομοιότητες στη φιλοσοφία των δύο χωρών από αρχαιοτάτων χρόνων. Χρειαζόμαστε αμεσότερη επικοινωνία. Θέλω και εγώ να επισκεφτώ την Ελλάδα. «Namaste», «τιμώ τον τόπο μέσα σου όπου όλοι είμαστε ένα».

62. Ταξίδι στο Νεπάλ

Το Νεπάλ είναι μια χώρα που αγαπάει τα βουνά. Εδώ βρίσκονται οι εννέα από τις δέκα ψηλότερες κορυφές του κόσμου συμπεριλαμβανομένης και του Έβερεστ (8.843 μ.). Έχει μια έκταση λίγο μεγαλύτερη από την Ελλάδα αλλά τριπλάσιο πληθυσμό. Για τους περισσότερους η λέξη «Νεπάλ» προέρχεται από τη λέξη «Nepa» η οποία αναφέρεται στο Βασίλειο Newar το οποίο εμφανίστηκε στην κοιλάδα του Κατμαντού. Στην κοιλάδα του Κατμαντού γεννήθηκε ο πρίγκιπας Siddhartha Gautama (563 π.Χ.) που έφτασε στον «Διαφωτισμό», έγινε ο Βούδας (Φωτισμένος) και θεμελίωσε την θρησκεία του βουδισμού η οποία σταδιακά εξαπλώθηκε στην Ασία. Αργότερα, το 1815, ηττήθηκαν από τους Άγγλους στους οποίους παραχώρησαν κυριαρχικά δικαιώματα. Το 2007 ένα προσωρινό Κοινοβούλιο ενέκρινε την κατάργηση της μοναρχίας που κυβερνούσε σχεδόν για διακόσια πενήντα χρόνια. Ακολούθησαν εκλογές το 2008.

«Ταξίδι στο Νεπάλ», Βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών): “Η ζωή γύρω από τους ναούς”, Πλατεία Χάνουμαν Ντόκα, Ένα σχολείο, Στούπα Mποντνάθ, Βουδιστικός Ναός Σουαγιαμπουνάθ, Ποταμός Bagmati τελετή αποχαιρετισμού

Το πρώτο σχολείο στη χώρα ιδρύθηκε το 1853. Όμως η εκπαίδευση, μέχρι το 1951 που υπήρξε λαϊκή εξέγερση, παρέχονταν μόνο στους αυλικούς και στις οικογένειες που κυβερνούσαν. Στην απογραφή του 2010 το συνολικό ποσοστό αλφαβητισμού ήταν 60%, 73% για τους άνδρες και 46% για τις γυναίκες. Η προσχολική εκπαίδευση είναι διαθέσιμη σε ορισμένες περιοχές. Η σχολική εκπαίδευση περιλαμβάνει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση των βαθμίδων 1-5, κατώτερη και δευτεροβάθμια 6-8 και 9-10 αντίστοιχα. Νόμιμα υπάρχουν δυο ειδών σχολεία: της «κοινότητας» που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση και τα «θεσμικά» που αυτοχρηματοδοτούνται ή στηρίζονται από διεθνή μη κυβερνητικούς οργανισμούς. Χαρακτηριστικό είναι ο μεγάλος αριθμός φοιτητών από το Νεπάλ στις ΗΠΑ.