ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: Πρόγραμμα ARION Καινοτομίες στη Σουηδική εκπαίδευση και η προβολή αντι-ρατσιστικών ταινιών στα σχολεία

Του Δημήτρη Κουτάντου *

Από 15 έως 20 Οκτωβρίου 2006 στην πόλη Kristianstad της Σουηδίας συμμετείχα στη διεξαγωγή μιας εκπαιδευτικής μελέτης επίσκεψης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Σωκράτης/Arion. Η μελέτη αφορούσε το σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και θέματα ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσα από την παρακολούθηση ταινιών και αντι-ρατσιστικών δράσεων στα σουηδικά σχολεία.

Η συνάντηση είχε θέμα: «Antiracist Film festival with international role plays; An experience of humanism and interactive learning», και την παρακολουθήσαμε 10 εκπαιδευτικοί από 7 ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λιθουανία, Σουηδία και αυτόνομη περιοχή της Χώρας των Βάσκων).

Εισαγωγή

Από 15 έως 20 Οκτωβρίου 2006 στην πόλη Kristianstad της Σουηδίας συμμετείχα στη διεξαγωγή μιας εκπαιδευτικής μελέτης επίσκεψης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Σωκράτης/Arion. Η μελέτη αφορούσε το σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και θέματα ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσα από την παρακολούθηση ταινιών και αντι-ρατσιστικών δράσεων στα σουηδικά σχολεία. Η συνάντηση είχε θέμα: «Antiracist Film festival with international role plays; An experience of humanism and interactive learning» και διοργανώθηκε από το ARION Central Service Europe, το Ελληνικό Τμήμα του Arion (www.ypepth.gr/elecpage5254.htm ) και το Community Centre for Competence and Information in Kristianstad (KICK) στη Σουηδία. Τη δράση αυτή παρακολουθήσαμε 10 εκπαιδευτικοί από 7 διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λιθουανία, Σουηδία και αυτόνομη περιοχή της Χώρας των Βάσκων).

Το Πρόγραμμα Σωκράτης/Arion είναι μια δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με επισκέψεις μελέτης από εκπαιδευτικούς και ανώτερα στελέχη της εκπαίδευσης και υλοποιείται από το 1978. Σύμβολο του προγράμματος είναι η ελληνική μυθολογική φιγούρα του Αρίων που ταυτόχρονα υπήρξε ακρώνυμο στην ολλανδική γλώσσα για τη συνεργασία των διαφορετικών ευρωπαϊκών πολιτισμών. Στόχοι του προγράμματος το οποίο αναμορφώνεται από τις αρχές του 2007, είναι η γνωριμία με διαφορετικά εκπαιδευτικά τοπικά και εθνικά περιβάλλοντα, η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την εκπαίδευση στην Ευρώπη αλλά και η προώθηση της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής διάστασης. Μόνο την περίοδο 2002-2003 χρηματοδοτήθηκαν 1758 εκπαιδευτικοί από 30 διαφορετικές χώρες (www.Arion-visits.net ).

Παρακάτω ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή της δικής μου μελέτης επίσκεψης παρουσιάζοντας: (α) καινοτόμες όψεις της Σουηδικής εκπαίδευσης και (β) αντι-ρατσιστικές δράσεις και η χρήση ταινιών στα σουηδικά σχολεία. Για όποιον αναγνώστη ενδιαφέρεται στο τέλος αυτής της μελέτης παρατίθενται μια σειρά αντι-ρατσιστικών ταινιών όπως αυτές προβλήθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη από 16 έως 20 Οκτωβρίου 2006 στην πόλη Kristianstad.

Καινοτόμες όψεις της Σουηδικής εκπαίδευσης

Θα ήθελα να αρχίσω με το πλαίσιο αναφοράς της επίσκεψης μου και να παρουσιάσω μια σειρά καινοτόμων όψεων της σουηδικής εκπαίδευσης, όπως την κατέγραψα στις επισκέψεις μας σε μια σειρά από γενικά και ειδικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τις συναντήσεις μας με μαθητές, εκπαιδευτικούς και διοικητικά μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας. Δεν θα γίνει συνολική παρουσίαση του σουηδικού εκπαιδευτικού συστήματος, πληροφορίες για το οποίο εύκολα μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο διαδίκτυο (π.χ. www.eurydice.org).

«Ταξίδι στη Σουηδία, Βίντεο και Φωτογραφίες διάρκειας 9’ λεπτών): Βόρεια Σουηδία, Εθνικό Πάρκο Storforsen, Ουψάλα ένα από τα αρχαιότερα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια (1447), Στοκχόλμη γενέθλια 750 ετών, Kristianstad, Mε το πρόγραμμα Arion, Επισκέψεις σε γενικά και ειδικά σουηδικά σχολεία, Φωτογραφίες

Από την πρώτη μας επίσκεψη στα σουηδικά σχολεία όλοι οι συνάδελφοι διαπιστώσαμε μια σημαντική πρόοδο τόσο στον τεχνολογικό εξοπλισμό, τα κτίρια και την ευρύτερη υλικοτεχνική υποδομή όσο και στην οργάνωση του γενικού εκπαιδευτικού προγράμματος αλλά και των επιμέρους εκπαιδευτικών προγραμμάτων όπως ήταν το Μοντέλο των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Model), ο επιμέρους κύκλος μαθημάτων International Baccalaureate, η εκπαίδευση μαθητών με ιδιαίτερες ανάγκες π.χ. μαθητές με ψυχιατρικά προβλήματα, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.

Σίγουρα αυτές οι υποδομές προϋποθέτουν υψηλά επίπεδα εκπαιδευτικού προϋπολογισμού. Όχι μόνο εγώ αλλά και όλοι οι συνάδελφοι από τις υπόλοιπες έξι ευρωπαϊκές χώρες μείναμε άναυδοι από τη βιβλιοθήκη που διαθέτει κάθε σουηδικό σχολείο. Η ίδια εικόνα αφορούσε όλα τα μικρά και μεγάλα σχολεία που επισκεφτήκαμε είτε είχαν 200 είτε 1.100 μαθητές. Ακόμη και οι μικρότερες σχολικές μονάδες διέθεταν μια τεράστια και αξιόλογη βιβλιοθήκη η οποία οργανώνονταν από ένα βιβλιοθηκάριο. Σε όλα τα σχολεία που επισκεφτήκαμε οι βιβλιοθήκες είχαν περισσότερα από 20.000 βιβλία, ηλεκτρονικά καταχωρημένο αρχείο που εφιστούσε εύκολη την αναζήτηση, σύνδεση με το διαδίκτυο, CD-ROMs, DVDs (βλ. Φωτογραφίες 1 & 2). Οι εικόνες που ακολουθούν δείχνουν ποια σχολεία θέλουμε και στη χώρα μας και ότι η απεργία μας δεν ήταν μόνο για το δικό μας εισόδημα αλλά και για την αναβάθμιση των σχολείων.

Φωτογραφία 1: Κάθε σουηδικό σχολείο διαθέτει μια αξιόλογη βιβλιοθήκη

Δυστυχώς σε πάρα πολλές περιπτώσεις όχι οι βιβλιοθήκες των ελληνικών σχολείων που είναι υποβαθμισμένες, αλλά ούτε οι ελληνικές δημόσιες βιβλιοθήκες δεν μπορούν να συγκριθούν με τις βιβλιοθήκες των σουηδικών σχολείων! Στα πλαίσια της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης η ελληνική παιδεία βρίσκεται σε μειονεκτικό επίπεδο. Μάλιστα μετά από τη διαμονή μου στο εξωτερικό για περισσότερα από πέντε έτη για μεταπτυχιακές σπουδές, συνειδητοποίησα πόσο σημαντικές είναι οι εκπαιδευτικές υποδομές για την πρόοδο ενός κοινωνικού συνόλου. Απομυθοποίησα απόψεις όπως για την ιδιαίτερη εργατικότητα των Ελλήνων ή για τις ιδιαίτερες πνευματικές μας ικανότητες και την ανωτερότητα μας σε σχέση με άλλους λαούς, αντίληψη η οποία εμπερικλείει ρατσιστικές απόψεις όπως θα περιγράψω στο δεύτερο μέρος αυτής της παρουσίασης. Και με την επίσκεψη μου στη Σουηδία είδα για μια ακόμη φορά ότι η μόρφωση και η πρόοδος αφορά την οργάνωση ενός συνόλου και την παροχή ευκαιριών για την ανάπτυξη του δυναμικού κάθε μαθητή/τριάς παρά τις ιδιαίτερες ικανότητες μεμονωμένων ατόμων σε ένα χαμηλό εκπαιδευτικό σύστημα.

Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια αυτών των σχολικών βιβλιοθηκών είναι η συνδρομή σε δεκάδες μηνιαία και άλλα επιστημονικά περιοδικά (βλ. Φωτογραφία 2). Αυτή η ενέργεια εκφράζει και μια διαφορετική αντίληψη για την αμεσότητα (up date) αλλά και για τον τρόπο που διασπείρεται η γνώση και η έρευνα στο κοινωνικό σύνολο. Στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα γίνεται εκτεταμένη επένδυση στο ακαδημαϊκό βιβλίο το οποίο διατίθεται από τους ακαδημαϊκούς-συγγραφείς στους δικούς τους και άλλους φοιτητές. Υπερτονίζεται ακόμη η μια βασική πηγή πληροφοριών, η οποία συχνά έχει ξεπεραστεί αν αναλογιστούμε το χρόνο έρευνας και συγγραφής ενός βιβλίου, το χρόνο έκδοσης του αλλά και διακίνησης. Λειτουργεί όμως και σε ένα διαφορετικό επίπεδο κλειστών επιστημονικών ομάδων μια και οι εκδοτικοί οίκοι ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το ακαδημαϊκό βιβλίο που έχει έτοιμους πελάτες. Ακόμη και η πρόταση στο Προσχέδιο Νόμου για την επιλογή του ακαδημαϊκού βιβλίου από το σύνολο του Πανεπιστημιακού Τμήματος δεν πιστεύω ότι ουσιαστικά θα αλλάξει την κατάσταση. Το μονοπώλιο του πανεπιστημιακού βιβλίου σε συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους λειτουργεί εις βάρος των ανεξάρτητων ερευνητών ή κάθε άλλου εκπαιδευτικού που θα επιχειρήσει να εκδώσει ένα βιβλίο και αποκλείει αυτές τις απόψεις να ακουστούν και να συνεισφέρουν στο σύνολο (Κουτάντος, 2005α).

Φωτογραφία 2: Σχολικές συνδρομές σε πολλά επιστημονικά και άλλα περιοδικά

Ιδιαίτερη βαρύτητα μέσα στο σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα δίδεται στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών με ένα πλούσιο τεχνολογικό εξοπλισμό και ευκαιρίες για λειτουργική χρήση αυτής της γνώσης καθημερινά ή σε επιμέρους εκπαιδευτικά προγράμματα. Δε σας κρύβω ότι αισθάνθηκα ότι το επίπεδο γνώσης αλλά και χρήσης της αγγλικής γλώσσας των Σουηδών μαθητών γυμνασίου και λυκείου ήταν υψηλότερο από το δικό μου αν και έχω ζήσει 5 έτη στην Αγγλία. Ο τεχνολογικός εξοπλισμός (βλ. Φωτογραφία 3) σε αυτές τις περιπτώσεις προσφέρει τη δυνατότητα για ποιοτικά αποτελέσματα στην ακρόαση, την ομιλία, την κατανόηση, το λεξιλόγιο κτλ. Είναι λυπηρό αλλά στη χώρα μας αυτές οι υποδομές – παρά το δωρεάν και δημόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης όπως προβλέπεται από το Ελληνικό Σύνταγμα – προσφέρονται κυρίως από τα ιδιωτικά σχολεία και τα φροντιστήρια. Αυτό δημιουργεί και εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες. ’λλωστε η δυνατότητα παροχής εναλλακτικών εκπαιδευτικών δράσεων και σχεδίων όπως το Μοντέλο των Ηνωμένων Εθνών προσφέρει τη δυνατότητα για τη λειτουργική χρήση των ξένων γλωσσών. Σε αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα οι μαθητές επιλέγουν να αντιπροσωπεύσουνε μια χώρα, αναζητούν πληροφορίες στην ιστοσελίδα του ΟΗΕ για τη θέση αυτής της χώρας στα θέματα που θα συζητήσουν στο σχολείο στα αγγλικά π.χ. υγεία, εκπαίδευση, τρομοκρατία κτλ. Ακολουθεί η αναπαράσταση της συνεδρίασης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών όπου ασκούνται στη χρήση των ξένων γλωσσών αλλά και στο διάλογο.

Φωτογραφία 3: Τεχνολογικός εξοπλισμός για ποιοτικά αποτελέσματα στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών

Μεγάλη βαρύτητα δίδεται και στην εργαστηριακή μάθηση με εργαστήρια ηλεκτρονικών σπουδών, ανθοπωλών, εστιατορίου και ξενοδοχειακών σπουδών, εργαστήριο μέταλλων ( βλ. Φωτογραφίες 4 & 5).

Φωτογραφία 4: Εργαστήριο ανθοκομίας και ανθοπωλών	Φωτογραφία 5: Εργαστήριο μετάλλου

Μια μεγάλη ομάδα μαθητών μέσα στα εκπαιδευτικά συστήματα είναι και αυτή των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή/και μαθησιακές δυσκολίες. Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο για τη διδασκαλία αυτών των μαθητών μέσα σε γενικά ή ειδικά σχολεία. Στη Σουηδία μπορεί κανείς να συναντήσει και τις δυο πρακτικές. Επισκεφτήκαμε για παράδειγμα ένα μεγάλο σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο οποίο φοιτούσαν περίπου 50 μαθητές με κινητικά προβλήματα οι οποίο έκαναν χρήση αναπηρικών αμαξιδίων. Επίσης επισκεφτήκαμε ένα άλλο μικρότερο σχολείο που διέθετε 4 εκπαιδευτικούς για 8 μόλις μαθητές με ελλειμματική προσοχή, υπερκινητικότητα ή δυσκολίες στο κοινωνικό και το οικογενειακό τους περιβάλλον (Φωτογραφία 6).

Φωτογραφία 6: Στο προαύλιο ενός ειδικού σχολείου για 8
μαθητές με διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητα

 

Σε αυτό το μικρό σχολείο εκτός από το πρόγραμμα κοινωνικοποίησης υπάρχει και η δυνατότητα για εξατομικευμένη μελέτη σε ιδιαίτερα διαμορφωμένα ατομικά γραφεία (Φωτογραφία 7). Οι περισσότεροι από αυτούς τους μαθητές μετά από φοίτηση δύο χρόνων στο ειδικό πλαίσιο επέστρεφαν στο προηγούμενο γενικό σχολείο που φοιτούσαν.

Φωτογραφία 7: Οργάνωση ατομικών χώρων μελέτης
για μαθητές με διάσπαση προσοχής

Σε αυτή την προηγμένη χώρα της Ευρώπης υπάρχουν βέβαια και προβλήματα όπως το ανησυχητικά αυξανόμενο ρεύμα των νέο-ναζί για τους οποίους θα μιλήσω παρακάτω. ’λλοι μαθητές αντιμετωπίζουν ψυχολογικά ή ακόμη και ψυχιατρικά προβλήματα. Σε ένα σχολείο 1.100 περίπου μαθητών υπήρχαν 50 μαθητές με κατάθλιψη υπό την παρακολούθηση κοινωνικού λειτουργού, ψυχολόγου ή και ψυχίατρου. Μήπως όμως και στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα δεν υπάρχουν πολλά παιδιά με παρόμοια προβλήματα τα οποία το ελληνικό σχολείο αγνοεί; Έρευνες καταγράφουν ανησυχητικά υψηλά ποσοστά μαθητών με παρόμοια προβλήματα στην Ελλάδα ή ακόμη και αυτοκτονιών λόγω ποικίλων προβλημάτων αλλά και του ιδιαίτερα ανταγωνιστικού εκπαιδευτικού μας συστήματος το οποίο εξισώνει τις σχολικές βαθμολογικές επιδόσεις με την αυτοεικόνα των μαθητών αλλά και την ευρύτερη αποδοχή τους στο περιβάλλον τους. Γίνεται λόγος για τη ψύχωση των γονέων και άλλων για καλούς βαθμούς όπου «η σχέση του παιδιού στο σχολείο εξαρτάται από την επιτυχία του και η εκτίμησή του από γονείς και δασκάλους είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με την ακαδημαϊκή του πρόοδο» (Tzani, 1983: 26). Οι Έλληνες γονείς πληρώνουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους τεράστια χρηματικά ποσά και ασκείται ασφυκτική πίεση σε όλους. Όμως λίγοι μαθητές θα επιτύχουν ενώ αυτοί που θα αποτύχουν στις πανελλήνιες εξετάσεις παπαγάλιζαν μια γνώση που με την είσοδο τους στην κοινωνία των ενηλίκων θα τους είναι άχρηστη. Τεράστια ενέργεια και πηγές δαπανήθηκαν χωρίς αποτέλεσμα. Ένδειξη της πίεσης για ακαδημαϊκή επιτυχία είναι ότι αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες για την απόπειρα αυτοκτονιών από μαθητές στην Ελλάδα ή δημιουργεί άλλα συναισθηματικά προβλήματα (Tsiadis κ.ά, 1981, Tsiantis, κ.ά. 1994).

Εκτός από τα αντανακλαστικά του σουηδικού εκπαιδευτικού συστήματος για αυτά τα προβλήματα με την παρέμβαση εξειδικευμένου προσωπικού υποστήριξης μέσα σε κάθε σχολείο (κοινωνικοί λειτουργοί, εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι), τις ομάδες υποστήριξης από τους ίδιους τους μαθητές, μια άλλη καινοτομία είναι η προσαρμογή του Περιβάλλοντος Πολλαπλών Ερεθισμάτων, Multisensory Environments (Pagliano, 1999). Ακολουθώντας την καινοτομία των αγγλικών ειδικών σχολείων των πολυ-αισθητηριακών χώρων, σε ένα σχολείο που επισκεφτήκαμε είχαν φτιάξει ένα ειδικά διαμορφωμένο δωμάτιο, ένα ησυχαστήριο με πλούσιο φυσικό φωτισμό, για να χαλαρώνουν κάποιοι μαθητές σε στιγμές έντασης ή κατάθλιψης (Φωτογραφία 8). Οι επιμέρους μικρότεροι χώροι 3-4-5 ατόμων στα σουηδικά σχολεία είναι κάτι συνηθισμένο. Στους διαδρόμους των σχολείων υπάρχει ζωντάνια αλλά ταυτόχρονα σεβασμός στην σχολική κοινότητα (Κουτάντος, 2005β)

Φωτογραφία 8: Ένας χώρος ησυχαστήριο για τις δύσκολες στιγμές

 

Τέλος μια άλλη ενδιαφέρουσα καινοτομία που είδαμε είναι ότι σε όλα τα σουηδικά σχολεία παρέχεται δωρεάν μεσημεριανό φαγητό σε άριστες υποδομές (Φωτογραφία 9). Μια ανακολουθία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος μετά την ίδρυση ολοήμερων σχολείων είναι ακριβώς η έλλειψη των αντίστοιχων υποδομών για τη συντήρηση του φαγητού που φέρνουν οι μαθητές από το σπίτι ή των χώρων σερβιρίσματος.

Όταν υπάρχει ειρήνη, καλή γειτονία, έλλειψη συγκρούσεων και άλλων προβλημάτων ο κόσμος ευημερεί. Έτσι Σουηδία και Δανία για παράδειγμα έχτισαν πρόσφατα μια τεράστια γέφυρα ειρήνης και ανάπτυξης που ενώνει τις δυο χώρες μέσα σε 10 λεπτά και προσφέρει ευκαιρίες για εκπαίδευση, ανταλλαγή πολιτισμικών αγαθών, αύξηση του εθνικού εισοδήματος και επομένως του προϋπολογισμού εκπαίδευσης, όταν εμείς με την γείτονα Τουρκία είμαστε ακόμη εγκλωβισμένοι σε άλυτα προβλήματα και διαμάχες που υποβαθμίζουν την πρόοδο, διατηρούν την πληγή του ανταγωνισμού των πολεμικών εξοπλισμών, και δυστυχώς κρατούν τον προϋπολογισμό της ελληνικής εκπαίδευσης το χαμηλότερο στην Ευρώπη

Φωτογραφία 9: Υποδομές σχολικών εστιατορίων

Παρακάτω, πριν από το τελευταίο μέρος αυτής της παρουσίασης για την αντιμετώπιση των ρατσιστικών απόψεων στη Σουηδία και τη χρήση του κινηματογράφου στα σχολεία, παραθέτω ένα απόσπασμα από μια πρόσφατη υπό έκδοση μελέτη μου για το σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα για μια πληρέστερη εικόνα όσων ανέφερα έως τώρα και όσων ακολουθούν.

[Απόσπασμα μιας μελέτης μου για τη σουηδική εκπαίδευση, Κουτάντος, υπό έκδοση] «’ Στην Σουηδία δυο συνάδελφοι η Margareta Olofsson και ο Bengt Bengtsson, Εκπαιδευτικοί στο Ειδικό Σχολείο του Tyreso της Στοκχόλμης, αμφισβητούν την έννοια της αμιγούς εθνικής ταυτότητας. Παρά την παγκοσμιοποίηση, τους στρατιώτες που στέλνονται για να υποστηρίξουν τη δυτική κουλτούρα, το εμπόριο και το κεφάλαιο, παρά ότι η κόκα κόλα, η Νike, τα McDonalds δεν πουλούν μόνο το προϊόν τους αλλά και τρόπο ζωής, τα σχολεία ακόμη είναι οι χώροι που μπορούν να σφυρηλατούν την εθνική και πολιτισμική ταυτότητα.

Το Σουηδικό αναλυτικό πρόγραμμα τονίζει τις δυτικές αξίες υπό το Δυτικό-Χριστιανικό ανθρωπισμό όπως η δημοκρατία, η αλληλεγγύη και η ισότητα. Όμως η εθνική ταυτότητα δεν είναι το ίδιο με τη θρησκευτική ταυτότητα και το σχολείο παραμένει μια αρένα για αμοιβαίο σεβασμό. Το 1997 10% αυτών που ζούσαν στην Σουηδία είχαν γεννηθεί σε άλλη χώρα ενώ το 20% του συνολικού πληθυσμού είχαν ένα γονέα που γεννήθηκε σε άλλη χώρα. Η κυρίαρχη άποψη στο εκπαιδευτικό σύστημα με τη θρησκεία πρωτοστάτη από το 1842, αλλάζει στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τονίζοντας τη δημοκρατία με πατριωτισμό, δημόσιο πνεύμα και ανθρωπισμό. Από το 1950 αρχίζει να αμφισβητείται αυτή η κυρίαρχη άποψη σε θέματα όπως το φύλο, η κοινωνική καταγωγή, το σχολείο ίσως ευκαιριών. Τονίστηκε η ισότητα ανάμεσα σε άνδρες-γυναίκες, η αλληλεγγύη στους φτωχότερους, η δικαιοσύνη, η ευθύνη αντανακλώντας το δυτικό χριστιανισμό-ανθρωπισμό. Αυτός ο τεχνικός ορθολογισμός αφαιρετικών αξιών σε εθνικό επίπεδο (ιδεολογικός και πολιτικός) δεν αντανακλάται κατά ανάγκη και σε τοπικό επίπεδο (πρακτικό) όπου το σχολείο χρειάζεται να παρέμβει. Ίσως το ουσιαστικό ερώτημα δεν είναι τόσο τι σημαίνει δημοκρατία στο εθνικό αναλυτικό πρόγραμμα αλλά τι σημαίνει δημοκρατία στο συγκεκριμένο σχολείο. Τι σημαίνει ισότητα; Πώς προωθούνται στην πράξη; Ποιες είναι οι σχέσεις των δασκάλων, των μαθητών; Σε κάθε περίπτωση οι πράξεις των δασκάλων δεν είναι ουδέτερες, εκθέτουν και αναπαράγουν αξίες (Norberg, 2001).

Έρευνα του James (2001) καταγράφει το παράδοξο ανάμεσα στις επιθυμίες των νέων εκπαιδευτικών της Σουηδίας να δεχτούν την διαφορά και την ίδια στιγμή τη διατήρηση μιας ομοιογενούς πολιτισμικά Σουηδίας. Προτείνει μια βαθύτερη μελέτη του σχολείου και των εκπαιδευτικών σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία και την αυτο-ανάπτυξη των εκπαιδευτικών μέσα από κατανόηση του τρόπου που η εθνικότητα, η θρησκεία, η κοινωνική τάξη, η φυλή και άλλοι παράγοντες τους επηρέαζαν. Μια εκπαιδευτικός συνειδητοποιεί πόσο δύσκολο είναι να δεχτεί τους ξένους με άλλο θρήσκευμα όταν η ίδια ως παιδί επισκεπτόταν την εκκλησία με το σχολείο και έχτισε μια συγκεκριμένη εικόνα για το θρήσκευμα. Ταυτόχρονα αυτοί οι ίδιοι Σουηδοί εκπαιδευτικοί αισθάνθηκαν μειονεκτικά όταν βρέθηκαν στην Αφρική και τους κοιτάζουν όλοι ως ‘wazungus’ ‘λευκούς ανθρώπους’ ή στη Αμερική που τους έκλεισαν έξω από ένα εστιατόριο’

Η κουλτούρα δε μπορεί να νοηθεί τελικά ως ενοποιημένο σύστημα νοημάτων αλλά ως συγκρουόμενη, αντιφατική, δυναμική με διαφορετικές θέσεις οι οποίες συνδέονται με την εξουσία. Το σχολείο πρέπει να δώσει ευκαιρίες για αυτογνωσία σε σχέση με τις δομές εκείνες που προκαλούν ξενοφοβία. Χρειάζεται αποδοχή της διαφοράς στη γλώσσα, θρησκεία, εθνότητα και φυλή. Και αυτό προσπαθούν στη Σουηδία στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα επιτρέποντας σχολεία για τους λαούς Σάαμι, παροχή υψηλής τεχνολογίας σχεδόν για όλους τους μαθητές (Soderquist ‘ Kiskira, 2001), ενώ παρέχουν εργασία στο 80% των γυναικών (Berner, 1980). Έτσι η Σουηδία παρουσιάζει σχετικά μεγάλες ανισότητες, όταν η κοινωνική ταξινόμηση γίνεται με βάση την εκπαίδευση ή το επάγγελμα, ενώ όταν η ταξινόμηση γίνεται με βάση το εισόδημα, οι ανισότητες είναι σχετικά μικρότερες (Τούντας, 2000).

[Απόσπασα συνεντεύξεων με δυο σουηδούς εκπαιδευτικούς]

‘Θεωρείς τους Βίκινγκς ως τους προγόνους σου;

Στην Ευρώπη είναι δύσκολο να πεις ποιοι είναι οι πρόγονοι σου. Εμένα για παράδειγμα, η μάνα μου ήταν Γαλλίδα και ο προπάππους μου Ολλανδός και Βέλγος που ήρθε το 17ο αιώνα στη Σουηδία γιατί ήξερε να φτιάχνει όπλα! Ποιος είναι Σουηδός, ποιοι είναι Ευρωπαίοι; ‘Η τελευταία φορά που είχαμε πόλεμο ήταν πριν 200 χρόνια.

Οι Ναζί δεν κατέλαβαν τη Σουηδία;

Όχι, με ‘μυστικές’ διαπραγματεύσεις αφήσαμε τους Ναζί να περάσουν από το νότιο έδαφος μας για να πάνε στη Νορβηγία αλλά δε μας κατέκτησαν. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο άρχισε να χτίζεται η μοντέρνα Σουηδία, ο ‘χρυσός αιώνας’ γιατί είχαμε χρυσό κάτω από τα πόδια μας και δεν το ξέραμε, το χάλυβα. Η Ευρώπη ήταν κατεστραμμένη από τον πόλεμο, ενώ η Σουηδία δεν είχε λαβωθεί, το υπέδαφος, τα εργοστάσια, το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν άθικτα. Αρχίσαμε να εξάγομε χάλυβα για την ανέγερση των κατεστραμμένων και ποδοπατημένων ευρωπαϊκών πόλεων, η Στοκχόλμη άρχισε να ανακαινίζεται ως μια μοντέρνα πόλη με ευημερία’

Πώς ήταν το ταξίδι σου στα σχολεία των Χανίων, Ρεθύμνου Ηρακλείου;

Πρώτα θα ήθελα να σε ευχαριστήσω και εκ μέρους των συναδέλφων για τη διοργάνωση της επίσκεψης μας στα σχολεία της Κρήτης’Αυτά που θυμάμαι είναι ασυνήθιστα σε μένα. Στα χωριά κάθονταν έξω στα καφενεία και έπιναν καφέ, μίλαγαν. Ίσως επειδή είχε τόση ζέστη δεν μπορείς να πας έξω και συζητάς με το γείτονα σου. Ο καιρός για μας στη Σουηδία είναι ένα κοινωνικό γεγονός δεν είναι απλά ζέστη ή κρύο. Είναι αν μπορούμε να κάνομε μια βόλτα στη φύση, αν μπορούμε να επισκεφτούμε ένα φίλο μας. Κάτι άλλο που μου έκανε εντύπωση ήταν όταν επισκεφτήκαμε ένα σχολείο μας κέρασαν ρακί. Στη Σουηδία στο παρελθόν είχαμε μεγάλο πρόβλημα με τον αλκοολισμό και το ποτό περιορίστηκε σημαντικά, ειδικά στις δημόσιες υπηρεσίες. Μας προκάλεσε μεγάλη έκπληξη σε ένα σχολείο όταν μετά την επίσκεψη μας κάλεσαν αυθόρμητα σε δείπνο! Στη Σουηδία δεν καλούμε ποτέ έτσι ένα ξένο για φαγητό. Αν έχομε κάποια επίσκεψη θα την προετοιμάσομε από καιρό. Όμως στην Κρήτη μας πήγαν έξω σε ένα χωριό και μας είχαν ένα τόσο πλούσιο τραπέζι και τόσο νόστιμα φαγητά. Ήταν αληθινά, και τους στέλνω τα χαιρετίσματα μου, τόσο καλοί άνθρωποι, τόσο φιλόξενοι, ζεστοί! Εκεί μου έκανε εντύπωση ένα άλλο περιστατικό. Δεν έπινα κρασί και ένας Έλληνας μου είπε: «Γιατί δεν πίνεις κρασί;» Και του είπα: «Είμαι οδηγός», είχαμε νοικιάσει δύο αυτοκίνητα και οδηγούσα το ένα απ’ αυτά για την επιστροφή στο Ρέθυμνο. Ο άνθρωπος γέλασε και είπε: «Είμαστε όλοι οδηγοί εδώ!» Επίσης θυμάμαι στο Ηράκλειο ήταν τόσο δύσκολο να οδηγήσεις, και στο ξενοδοχείο είχαν πιάσει το χώρο στάθμευσης μας. Απέναντι ήταν ένα άδειο χωράφι και μας είπαν: «Να το βάλετε εδώ». Και εμείς παραξενευτήκαμε, μα πώς; Αφού δεν υπήρχε σήμα για παρκάρισμα.

Τι σπούδασες;

Σπούδασα δασκάλα. Όταν γέννησα τα δυο μου παιδιά έμεινα στο σπίτι και έκανα αυτό που λέμε ‘day mother’ (μάνα ημέρας). Μαζί με τα δύο δικά μου παιδιά έπαιρναν μέχρι οκτώ άλλα παιδιά, σύνολο δέκα, και τους έκανα ως δασκάλα μάθημα στο σπίτι για κάποια χρόνια. Το σπίτι μου ήταν ένα σχολείο. Θυμάμαι τα πρώτα μου χρόνια ως δασκάλα πολλά χρήματα, πολλές τάξεις, προσωπικό και λίγα παιδιά. Σήμερα είναι η πρώτη φορά που χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί με το σχολικό προϋπολογισμό! Τα ειδικά σχολεία μας ιδρύθηκαν το 1967 και δόθηκαν παρά πολλά χρήματα και εξειδικευμένη γνώση. Σήμερα μιλάμε για ενσωμάτωση μα ανησυχώ αν με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα έχουν εξειδικευμένη φροντίδα. Υπάρχει αλλαγή και στην εκπαίδευση των δασκάλων. Ενώ πριν είχαμε σπουδές ως εκπαιδευτικοί ειδικής αγωγής σήμερα σπουδάζομε απλά σύμβουλοι που θα παρακολουθούν τα παιδιά μέσα στα γενικά σχολεία. Γονείς και εκπαιδευτικοί αντιδρούν γιατί φοβόμαστε ότι όλα τα παιδιά θα πάνε σε ένα σχολείο και μετά ότι θέλει ας γίνει, π.χ. τώρα είμαι σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού για 45 παιδιά στην περιοχή με ειδικές ανάγκες ενώ στο γενικό σχολείο που συστεγαζόμαστε υπάρχουν δύο σύμβουλοι επαγγελματικού προσανατολισμού για 1.100 μαθητές (!), αν και αυτά τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη ανάγκη γιατί θα δουλέψουν στην παραγωγή. Και το άλλο, η εκπαίδευση για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες συνεχίζεται εφόρου ζωής ενώ των άλλων παιδιών σταματάει σε κάποια φάση της ζωής τους. Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες όταν κλείσουν τα δεκαέξι αν μπορούν θα έχουν επαγγελματική εκπαίδευση, διαφορετικά μένουν σε διαμερίσματα με προσωπικό που τους βοηθάει και μόνιμη σύνταξη 7-8 χιλ. κορώνες που είναι ένας κανονικός σουηδικός μισθός.

Σουηδική και Ελληνική εκπαίδευση’

Η εκπαίδευση στη Σουηδία όπως και στην Ελλάδα είναι δωρεάν, αλλά στη χώρα μου οι μαθητές έχουν και δωρεάν φαγητό, μεσημεριανό. Επίσης οι εκπαιδευτικοί στη Σουηδία εξειδικεύονται, τα παιδιά πάνε σε προπαρασκευαστικά τμήματα από την ηλικία 5-6 ετών και οι δάσκαλοι τους επικεντρώνονται στη γλώσσα, τα μαθηματικά κτλ’ Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση στα ειδικά σχολεία του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου και των Χανίων είναι ότι δεν είδα κανένα παιδί με πολύ σοβαρά προβλήματα. Που είναι αυτά τα παιδιά; Δεν εκπαιδεύονται; Αυτό μας έκανε μεγάλη εντύπωση, όπως και ο ενθουσιασμός που δούλευαν οι Έλληνες εκπαιδευτικοί! Ο τρόπος που δουλεύομε εδώ δεν αλλάζει πολύ, μονάχα η τεχνολογία είναι διαφορετική. Θυμάμαι επίσης το τετράδιο ενός Έλληνα μαθητή που μας τράβηξε την προσοχή. Ήταν κατακόκκινο από διορθώσεις λαθών. Δεν θα κάναμε κάτι τέτοιο εδώ αλλά θα ψάχναμε άλλους τρόπους να κάνει το παιδί την ίδια εργασία. Είδαμε επίσης σε κάποια σχολεία στην Ελλάδα παιδιά πέρα των 21 ετών. Στη Σουηδία δεν μένουν τόσο χρόνο αλλά φεύγουν και κάνουν κάτι άλλο’».

Αντι-ρατσιστικές πρακτικές και η προβολή ταινιών στα σουηδικά σχολεία

Στο τελευταίο μέρος αυτής της παρουσίασης θα ήθελα να αρχίσω με τις εισηγήσεις που κάναμε οι συμμετέχοντες της μελέτης επίσκεψης. Στην δική μου εισήγηση μίλησα για τις δικές μου διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές τις οποίες χρειάζεται να αναδεικνύομε με σεβασμό προς τους άλλους. Μπορεί να δουλεύω με μετανάστες, με πρόσφυγες αλλά δεν είμαι ούτε μετανάστης ούτε πρόσφυγας. Όμως αν το κεντρικό ερώτημα είναι ο σεβασμός της διαφοράς, τότε ως παράδειγμα μπορώ να χρησιμοποιήσω και να μιλήσω για τις δικές μας διαφορές. Ας σεβαστούμε τι δικές μας διαφορές γνωρίζοντας ο ένας τον άλλο. Έτσι παρουσίασα Έλληνες δημιουργούς σημαντικούς κατά την υποκειμενική μου γνώμη όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο El Greco. Ακούστηκαν αποσπάσματα ελληνικής μουσικής και κρητικής μουσικής (Ψαραντώνης).

Σε τελική ανάλυση αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια πολύ-πολιτισμική Ευρώπη που θα αποδέχεται τις διαφορετικές πολιτισμικές, θρησκευτικές και άλλες διαφορές. Η διαφορά είναι δικαίωμα και πλούτος. Όμως αντίθετα έχει χρησιμοποιηθεί από στρεβλές θεωρίες για τη δικαιολόγηση της εκμετάλλευσης και την επικράτηση κυρίαρχων ομάδων σε άλλες υποομάδες. Στην πραγματικότητα η διαφορά και η κίνηση υπάρχει σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Για παράδειγμα σε ανασκαφές στην Κρήτη έχουν βρεθεί κρανία διαφορετικών φυλετικών καταβολών (Φωτογραφία 10).

Φωτογραφία 10: Οι άνθρωποι πάντα ταξίδευαν και
αναμιγνύονται, δεν υπάρχουν αμιγείς πληθυσμοί

Η έλλειψη σεβασμού προς τη διαφορά οδηγεί σε ρατσιστικές απόψεις και πρακτικές που μπορούν να πάρουν ποικίλες μορφές:

*
Πολιτισμικός ρατσισμός (Συχνά κάποιοι πολιτισμοί εμφανίζονται ανώτεροι κάποιων άλλων πολιτισμών. Ένα τέτοιο παράδειγμα στο παρελθόν ήταν ο αποικισμός. Στη σύγχρονη Ευρώπη εκφράσεις τέτοιων πολιτισμικών αγαθών σε βάρος των πλούσιων παραδόσεων είναι η βιομηχανική ποπ μουσική της Eurovision, το χολυγουτιανό σινεμά, η βιομηχανική λογοτεχνία του Harry Potter κτλ.).
*
Πολιτικός ρατσισμός (Πολλοί επικριτές καταδικάζουν τη χρήση βίας από τις δημοκρατίες, μια και σήμερα συχνά όπου ακούγεται η λέξη “εκδημοκρατισμός” ένας βομβαρδισμός ακολουθεί).
*
Γεωγραφικός ρατσισμός (Για παράδειγμα ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και την περιφέρεια, ή ανάμεσα στα στερεότυπα που έχουμε για τα “αλβανικά” και τα “αμερικάνικα” σχολεία στην Ελλάδα. Πολύ συχνά ο ρατσισμός είναι αδήλωτος με μικρές “ασήμαντες” πράξεις, μια ματιά αλλά το ίδιο προσβλητικός).
*
Θρησκευτικός ρατσισμός (Για παράδειγμα στον αποικισμό, στο Β” παγκόσμιο πόλεμο κατά των εβραίων).
*
Φυλετικός ρατσισμός (Οι οικονομικοί και πολιτικοί μετανάστες στα σύνορα της Ευρώπης, οι συνθήκες μεταφοράς ή εγκατάλειψη στη θάλασσα του Αιγαίου, οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας).
*
Ρατσισμός του φύλου (Σε κλειστές κοινωνίες οι στάσεις απέναντι σε χωρισμένες γυναίκες, η κακοποίηση γυναικών).
*
Κοινωνικό-οικονομικός ρατσισμός (Η παιδική εργασία. Ή μπορεί ένας αγρότης να αντιμετωπίσει χρησιμοποιώντας τα “νόμιμα μέσα” μια πολυεθνική εταιρία; Ή μια γυναίκα που εργάζεται στην Ινδονησία στη Nike θα πρέπει να εργάζεται δεκαπέντε αιώνες για να φτάσει τα εισοδήματα του Προέδρου της Nike).
*
Ρατσισμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης (Στερεότυπα στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία π.χ. για τη γυναίκα γραμματέας”, τον “αναλφάβητο μετανάστη”, τον “καταστροφικό ανάπηρο”, τον “εγκληματία με ψυχιατρικά προβλήματα υγείας”).
*
Οικολογικός ρατσισμός (Η εκμετάλλευση και καταστροφή των πηγών για την αύξηση του κέρδους. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο Ρώσος μεγιστάνας και κάτοχος της αγγλικής ομάδας ποδοσφαίρου Τσέλσι, ο Αμπράμοβιτς ο οποίος αυτό το καλοκαίρι διέθεσε 40 εκ. ευρώ για να αγοράσει έναν παίχτη από μια άλλη ομάδα τον Σεφτσένκο, όταν την ίδια στιγμή στη Σιβηρία τα εργοστάσια του προκαλούν οικολογική καταστροφή. Ότι όμως καταστρέφει δεν του ανήκει, ανήκει σε όλους μας).
*
Ρατσισμός στο σχολείο (Για παράδειγμα σε ένα κοινό εκπαιδευτικό σύστημα για όλους, τα παιδιά από χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα έχουν λιγότερες ευκαιρίες για εκπαίδευση και αργότερα μια καλή θέση εργασίας. ’λλο παράδειγμα η “κοινωνικοποίηση και η ενσωμάτωση” των αλλοδαπών μαθητών, αλλά όπως γράφει ο J. Habermas στη μελέτη του “The Inclusion of the other”: «ενσωμάτωση δε σημαίνει κατέχοντας και απορροφώντας τους άλλους. Ενσωμάτωση σημαίνει ότι τα σύνορα της κοινότητας είναι ανοιχτά σε οποιονδήποτε, επίσης και κυρίως για τους ανθρώπους που είναι ξένοι και θέλουν να παραμείνουν ξένοι».

Και οι άλλοι εννέα συμμέτοχοι από τις υπόλοιπες χώρες παρουσίασαν ενδιαφέρουσες απόψεις και πρακτικές σχετικά με το θέμα. Ο συνάδελφος από τη Χώρα των Βάσκων, μια αυτόνομη περιοχή 3 περίπου εκ. στο ισπανικό και γαλλικό έδαφος, μας έδωσε ένα πολύγλωσσο εικονογραφημένο ηλεκτρονικό λεξικό 7 γλωσσών που δίδεται στους μετανάστες της περιοχής τους. Αυτό το λεξικό περιλαμβάνει τις λέξεις σε αλφαβητική σειρά ή σε θεματικές ενότητες π.χ. φυτά, ζώα, περιβάλλον κτλ., μηχανή αναζήτησης και τη δυνατότητα ακρόασης της προφοράς κάθε λέξης σε όλες αυτές τις γλώσσες. Ένα παρόμοιο λεξικό θα μπορούσε να βοηθήσει τόσο τους μετανάστες στην Ελλάδα όσο και τους ομογενείς στο εξωτερικό. Στο άμεσο μέλλον θα προσκομίσω αυτό το Cd στο Εργαστήριο Διαπολιτισμικών Μεταναστευτικών μελετών του Πανεπιστήμιου Κρήτης (Ε.ΔΙΑ.ΜΕ.) και θα τους προσκαλέσω να προχωρήσουν στην έκδοση μιας αντίστοιχης μελέτης.

Ένας συνάδελφος από τη Γαλλία που εργάζεται σε ένα σχολείο με πολλούς μαθητές από οικογένειες μεταναστών αλλά και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα μας παρουσίασε ένα φιλμ που έφτιαξαν στο σχολείο του για την αποδοχή της διαφοράς. Ήταν ένα φιλμ με καρτούν όπου οι χαρακτήρες ήταν αγόρια και κορίτσια του σχολείου τους. Το φιλμ αρχίζει με τα διαφορετικά ενδιαφέροντα των δυο φύλων και τις επικριτικές αντεγκλήσεις μεταξύ τους. Τα αγόρια για παράδειγμα πείραζαν τα κορίτσια ότι ασχολούνται με το μακιγιάζ, αλλά τα πράγματα απέκτησαν διαφορετική οπτική όταν ένα αγόρι ενδιαφέρθηκε να γίνει βοηθός μακιγιέρ σε μια εκδήλωση που έκαναν και μετά σε ένα σχολικό φιλμ και σταδιακά να το σκέφτεται ως καριέρα.

Επίσης ένα παιχνίδι για το οποίο μίλησαν αρκετοί συνάδελφοι ήταν: “Αν ο κόσμος ήταν ένα αεροπλάνο”. Το παιχνίδι αρχίζει με ένα ταξίδι με το αεροπλάνο 1000 ανθρώπων που θέλουν να κάνουν το γύρο του κόσμου σε 24 ώρες. Οι επιβάτες επιλέγονται αναλογικά από τον παγκόσμιο πληθυσμό: 584 Ασιάτες, 124 Αφρικανοί, 95 Ευρωπαίοι, 84 Λατινοαμερικάνοι, 55 από την πρώην Σοβιετική Ένωση, 52 από τη Βόρεια Αμερική και 6 από την Ωκεανία. Με βάση το θρήσκευμα τους 329 είναι χριστιανοί, 178 μουσουλμάνοι, 167 αγνωστικιστές, 132 ινδουιστές, 60 βουδιστές, 45 άθεοι, 3 εβραίοι και 86 άλλων θρησκειών. 330 είναι παιδιά και μόνο 60 άτομα είναι πάνω από 65 ετών. 5 από αυτούς είναι στρατιώτες, 7 εκπαιδευτικοί, 1 τεχνικός και 4 είναι μακριά από τις πατρίδες τους λόγω πολέμων, αρρώστιες.

Το ταξίδι αρχίζει. Μετά την απογείωση η αεροσυνοδός τους ρωτάει σε ποια γλώσσα θα ήθελαν να διαβάσουν την εφημερίδα τους: 165 μιλούν κινέζικα, 86 αγγλικά, 83 ινδουιστικά, 64 ισπανικά, 58 ρωσικά, 37 αραβικές γλώσσες, όμως 670 δεν ήθελαν εφημερίδα γιατί δεν ήξεραν να διαβάζουν!

Λίγο αργότερα αρχίζει η διανομή του πρωινού αλλά η μοιρασιά είναι απίστευτα άνιση. 250 άτομα από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική τρώνε 3 γεύματα ο καθένας κλέβοντας από τους άλλους. Έτσι στο τέλος 550 είχαν μισό καφέ, ενώ 220 επιβάτες δεν έφαγαν τίποτα… Μετά από δέκα ώρες η αεροσυνοδός λέει ότι γεννήθηκαν παιδιά που δεν έχουν να φάνε και κάποια πέθαναν. Λίγο μετά 100 επιβάτες πέθαναν 30 από πείνα, 10 από καρκίνο και 10 βρέφη… Τα χρήματα των εισιτηρίων τους ξοδεύτηκαν 1000 ευρώ για εκπαίδευση, 800 για υγεία και 11.000 για όπλα σε περίπτωση που αρχίσει σύρραξη έξω από το αεροπλάνο τους. Οι μαθητές λοιπόν χρειάζεται να κάνουν τις σωστές ερωτήσεις στον πιλότο για να λύσει αυτά τα προβλήματα (Ferrera, 1997).

Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε προβολές αντι-ρατσιστικών ταινιών είτε σε κεντρικό κινηματογράφο όπου διεξάγονταν το «Αντι-ρατσιστικό φεστιβάλ ταινιών των Ηνωμένων Εθνών» (βλ. Πρόγραμμα προβολής Ταινιών στο τέλος του άρθρου) είτε σε σχολεία που επισκεφτήκαμε. Οι ταινίες αυτές είχαν ποικίλα αντι-ρατσιστικά θέματα για τη βία μέσα στα σχολεία, τους μετανάστες και τους πρόσφυγες σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, το θρησκευτικό ρατσισμό, τις διαφορετικές πολιτισμικά ομάδες μέσα στη σύγχρονη κοινωνία.

Οι προβολές κινηματογράφου στο σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι ευκαιριακές. Έχουν ενταχθεί μέσα στο αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τη συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας και του Σουηδικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου (The Swedish film institute, http://www.sfi.se/ ). Με απόφαση του Σουηδικού Υπουργείου Παιδείας η τοπική αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει τα μέσα στα σχολεία να κάνουν προβολή ταινιών. Μέχρι σήμερα περισσότερες από 200 τοπικές αυτοδιοικήσεις σε σύνολο 289 συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα. Αναγνωρίστηκε με νομοθετήματα από το Σουηδικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου και μέσα στο Αναλυτικό σουηδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα η ανάγκη μελέτης και χρήσης του κινηματογράφου τόσο στα προσχολικά όσο και στα σχολικά πλαίσια της χώρας. Οι μαθητές έτσι και αλλιώς έρχονται σε εκτεταμένη επαφή με τα media και οι σουηδικές αρχές αποφάσισαν να παρέμβουν δυναμικά. Επίσης δημοσιεύουν το τριμηνιαίο Περιοδικό Zoom το οποίο αφορά προτεινόμενες ταινίες για τα σχολεία, και άλλες εκδόσεις βιβλίων.

Το Σουηδικό Ινστιτούτο κινηματογράφου προχώρησε σε μια έκδοση με τίτλο «Film education in Sweden ” film for joy and learning» όπου αναγνωρίζεται ότι η ικανότητα κατανόησης και χρήσης των media συνδέεται με την ελευθερία του λόγου και τη δημοκρατία. Στη συνέχεια από το 2000 στο εθνικό αναλυτικό πρόγραμμα αναγνωρίζεται ο κινηματογράφος ως πηγή γνώσεων, δημιουργικό εργαλείο και μορφή τέχνης. Έτσι δίδεται η ευκαιρία στους μαθητές να δουν, να γνωρίσουν αλλά και να φτιάξουν διάφορες μορφές κινηματογράφου, ψηφιακών ιστοριών να συζητήσουν μια σειρά από ερωτήματα πριν, κατά και μετά από μια κινηματογραφική προβολή.

Στο προσχολικό αναλυτικό πρόγραμμα (Lpfo 98) αναφέρεται ρητά ότι η χρήση των media μπορεί να διαδραματίσει ποικίλες μορφές έμπνευσης για μάθηση και ένα μέσο ενεργοποίησης φαντασίας, ενσυναίσθησης, επικοινωνίας, συμβολικής σκέψης και ανάπτυξης της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων. Στο αναλυτικό πρόγραμμα για την σχολική και υποχρεωτική εκπαίδευση (Lpo 94) σημειώνεται ότι τα σχολεία με την ολοκλήρωση της φοίτησης των μαθητών θα πρέπει να τους έχουν παράσχει την δυνατότητα να μετάσχουν σε ποικίλες πολιτισμικές δραστηριότητες, ώστε να μπορούν να εκφράζονται δημιουργικά με διάφορες γλώσσες όπως τη γλώσσα, την εικόνα, τη μουσική, το θέατρο, το χορό αλλά και να έχουν γνώση για τα media και το ρόλο τους.

Η προβολή ταινιών και η κοινή παρακολούθηση μπορεί να παρέχει ένα θαυμάσιο ερέθισμα για συζήτηση και αντανάκλαση για σημαντικά θέματα της ζωής, την κατανόηση της ανθρώπινης δράσης, την παροχή πληροφοριών από ντοκιμαντέρ, τη ζωή στο παρελθόν, τη ζωή των ανθρώπων σε αλλά μέρη του κόσμου. Μπορεί να αναπτύξει το ενδιαφέρον, τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.