ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 148-150. Ταξίδι στο Ουζμπεκιστάν, Καρακαλπακστάν και Καζακστάν

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού

Το Ουζμπεκιστάν βρίσκεται ανάμεσα στους ποταμούς Αμού Νταριά (Ώξος των αρχαίων Ελλήνων) και Σιρ Νταριά (Ιαξάρτης). Είναι μια χώρα της Κεντρικής Ασίας με μεγάλες πολιτισμικές παραδόσεις χάρη στα καραβάνια και τις πόλεις πάνω στο «δρόμο του μεταξιού»: Μπουχάρα, Σαμαρκάνδη, Χίβα. Από εδώ πέρασαν κατακτητές όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, ο τρομερός Τζένκινς Χαν, ο Ταμερλάνος, ενώ ο Μάρκο Πόλο έκανε γνωστό τον εμπορικό δρόμο που ένωσε τον μεσαιωνικό ισλαμικό και νομαδικό κόσμο με τη δύση. Εδώ στην μακρινή, ευρύχωρη, πεντακάθαρη και καταπράσινη Τασκένδη επισκεφτήκαμε το «Σύλλογο Ελληνικού Πολιτισμού της Τασκένδης», όπου μεταξύ άλλων απογόνων των Ελλήνων πολιτικών προσφυγών του 1949 συναντήσαμε τον Ηλία Γκιουλέκα ο οποίος με χαμόγελο μας μίλησε για την περιπέτεια των γονιών τους.

Η φιλοξενία των Ουζμπέκων είναι μοναδική, ο φίλος Mirza Ruzmetov συνοψίζει για τη χώρα του και την Αυτόνομη Δημοκρατία του Καρακαλπακστάν (Karakalpakstan): «Εδώ υπάρχουν περισσότερες από 100 φυλές, απόγονοι του Ουζμπέκ, του Τζένκινς Χαν και του Ταμερλάνου. Ουζμπέκος σημαίνει ότι είσαι ελεύθερος, ελεύθερος άνθρωπος για τον εαυτό σου». Ακόμη, μέσα στην Κιζίλ Κουμ/«κόκκινη έρημο» στο Καρακαλπακστάν μας περίμενε μια τεράστια έκπληξη, 15.000 πίνακες της σοβιετικής αβάν-γκαρντ απαγορευμένοι από τους Σοβιετικούς, η σπάνια Συλλογή Savitsky. Λίγο πιο πέρα στα σύνορα του Καρακαλπακστάν με το Καζακστάν συντελέστηκε ίσως η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή από την ανθρωπότητα. Η εκτροπή των ποταμών από τους Σοβιετικούς στην κόκκινη έρημο για νέες βαμβακοκαλλιέργειες περιόρισε τη μολυσμένη πλέον Λίμνη Αράλη, «τη θάλασσα των νησιών», στο 10% της αρχικής της έκτασης. Εκεί που λίγα χρόνια πριν έπλεαν μεγάλα πλοία σήμερα περπατούν οι βακτριανές καμήλες. Λίγες μέρες μετά την αναχώρησή μας πέθανε ο πρόεδρος Καρίμοφ, κυβερνών από την εποχή του κομμουνιστικού κόμματος επί Σοβιετικής Ένωσης έως σήμερα με εκλογικά ποσοστά 90%!  Η Κεντρική Ασία ανυπομονεί για την μετά-Καρίμοφ εποχή.

148. Ουζμπεκιστάν, οι Έλληνες της Τασκένδης!

Τον Αύγουστο συμπληρώθηκαν 67 χρόνια από την διαφυγή χιλιάδων Ελλήνων πολιτικών προσφύγων από την Αλβανία (1949) και τη μετακίνησή τους κυρίως προς την Τασκένδη/την «πόλη της πέτρας». Στην Τασκένδη κατανεμήθηκαν σε 14 συνοικίες και εντάχθηκαν στην παραγωγική διαδικασία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του «Σύλλογο Ελληνικού Πολιτισμού της Τασκένδης» εδώ αρχικά έφτασαν περίπου 12.000 πρόσφυγες που σιγά σιγά αυξήθηκαν και έφτασαν τις 50-40.000 περίπου. Η πόλη επιλέχτηκε με εντολή του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Κυβέρνησης, γιατί το Ουζμπεκιστάν ήταν μακριά από τη χιτλερoφασιστική λαίλαπα, χωρίς σοβαρά στεγαστικά προβλήματα, με κλιματολογικές συνθήκες σχεδόν όμοιες με τις ελληνικές, αλλά επίσης πρόσφερε μια ασφαλή απόσταση για το κέντρο των αποφάσεων της Μόσχας, που επιθυμούσε να έχει στον περίγυρο του ένα σταθερό παρά ποικίλο πολιτικό περιβάλλον. Ο τρομερός Τζένκινς Χαν είχε καταστρέψει ολοσχερώς την Τασκένδη το 1219. Αν και στη σκιά της υπέρλαμπρης Σαμαρκάνδης κατάφερε γρήγορα να ανακάμψει λόγω της επίκαιρης θέσης της πάνω στον εμπορικό «δρόμο του μεταξιού» και στις αρχές του 19ου αιώνα είχε γίνει η πλουσιότερη πόλη της Κεντρικής Ασίας. Το 1966 ισοπεδώθηκε από ένα καταστρεπτικό σεισμό 7.5 ρίχτερ, γρήγορα ξαναχτίστηκε και σημερνά είναι μια άνετη πόλη με τριάμισι εκατομμύρια κατοίκους. Οι Ομογενείς της Τασκένδης, παιδιά των πολιτικών προσφύγων, μας φιλοξένησαν στο «Σύλλογο Ελληνικού Πολιτισμού της Τασκένδης», μας μίλησαν για την εγκατάσταση των γονέων τους στη νέα πατρίδα, τη θετική προσαρμογή, το σαράκι του νόστου/νοσταλγίας για την «επιστροφή» στην πατρίδα, τις πολιτικές αλλαγές στη Σοβιετική Ένωση και τις συνέπειες τους στις τάξεις των Ελλήνων, το θάνατο του Στάλιν το 1953 και την ανάληψη της εξουσίας από τον Χρουστσόφ, τα «γεγονότα της Τασκένδης» με τη διάσπαση και σύγκρουση των Ελλήνων «Σταλινικών-Λενιστών» με τους Έλληνες «Χρουτσοφικούς» που οδήγησαν ακόμη και σε φυλακίσεις και εξορίες Ελλήνων Σταλινικών στα έρημα νησιά της Αράλης και στις ψυχρές στέπες της Σιβηρίας από το νέο χρουτσοφικό καθεστώς, την δικτατορία της Ελλάδας ( 1967-1974) που ανέβαλε για ακόμη μια φορά την «επιστροφή». Μόνο την μεταπολίτευση άνοιξε ο δρόμος για τον επαναπατρισμό, ο «κυρ-Σπύρος» από την Τασκένδη, τον οποίο υποδύεται ο Μάνος Κατράκης, στην ταινία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου «Ταξίδι στα Κύθηρα», συμβολίζει την επιστροφή των Ελλήνων της Τασκένδης στην πατρίδα. Ο νόστος, το «νόστιμον ήμαρ», ίσως να ήταν και πικρό. Δυο-τρεις χιλιάδες Έλληνες της Τασκένδης δεν επέστρεψαν ποτέ. Δεν είχαν κανένα να τους περιμένει, άλλοι είχαν τις δουλειές τους στην Τασκένδη συνήθισαν τον καιρό και το κλίμα με τα νόστιμα φρούτα, άλλοι ίσως φοβήθηκαν, είναι και αυτοί που σήμερα με τα παιδιά τους πηγαινοέρχονται ανάμεσα στις δυο πατρίδες. Ευχαριστούμε θερμά τους Έλληνες της Τασκένδης για τη φιλοξενία και ιδιαίτερα τον Ηλία Γκιουλέκα που μας μίλησε γι’ αυτό το δυνατό κομμάτι του ελληνισμού, τους ανθρώπους με τα μεγάλα όνειρα για κοινωνική δικαιοσύνη και την πίστη στις αξίες τους, βλ. το παρακάτω βίντεο:

148a. Ταξίδι στο Ουζμπεκιστάν, Α’ Μέρος: Greeks of Tashkent, Tashkent, Soviet Metro, Museum Uzbekistan, βίντεο διάρκειας 31’ λεπτών:
“Φιλοξενία από την αρχαιότητα”, Οι Έλληνες της Τασκένδης, Τασκένδη “η πόλη της πέτρας”, Στις αγορές, Σοβιετικό Μετρό Γραμμή Κοσμοναυτών & Βασίλη Χατζηπαναγή, Εθνολογικό Μουσείο Ουζμπεκιστάν (πρώην Μουσείο Λένιν), Νομίσματα από την περίοδο του Μέγα Αλέξανδρου

Πόλεις στο «δρόμο του μεταξιού»: Σαμαρκάνδη, Μπουχάρα, Χίβα

Από την Τασκένδη μέχρι το Καρακαλπακστάν διανύσαμε οδικώς περισσότερα από 1300 χιλιόμετρα. Επισκεφτήκαμε τις σημαντικότερες πόλεις του μεταξιού, του σύγχρονου ήπιου ισλαμισμού του Ουζμπεκιστάν, και 4 από τα 5 μνημεία της χώρας προστατευόμενα από την ΟΥΝΕΣΚΟ: την Οχυρωμένη Πόλη Ιτσχάν Καλά στη Χίβα (Itchan Kala), το Ιστορικό Κέντρο της πόλης Μπουχάρα (Bukhara), το Ιστορικό Κέντρο του Σακρισιάμπς (Shakhrisyabz), την Πόλη Σαμαρκάνδη ως Σταυροδρόμι Πολιτισμών (Samarkand – Crossroads of Cultures) και τα Βουνά Δυτικά Τιεν Σαν (Western Tien-Shan). Σε αυτές τις πόλεις διασώζονται εκατοντάδες μνημεία. Το ελληνικό όνομά της Σαμαρκάνδης όταν την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος, ήταν «Μαρακάνδα», περπατώντας στους δρόμους της αναφώνησε εκστασιασμένος: «Οτιδήποτε είχα ακούσει για τη Μαρακάνδα είναι τελικά αλήθεια, με εξαίρεση το γεγονός ότι τελικά είναι πιο όμορφη απ’ ό,τι την είχα φανταστεί». Το Μαυσωλείο του Τιμούρ του Ταμερλάνου, ο οποίος την έκανε πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του, μας φωτίζει με χιλιάδες στολίδια μέσα στη νύχτα. Ωστόσο οι υπολογισμοί του Lonely Planet για τα θύματα των εκστρατειών του από την Ινδία μέχρι τη Ρόδο φτάνουν το ένα εκατομμύριο και οι υπολογισμοί της Wikipedia τα 17 (!) εκατομμύρια θύματα. Στο ημερολόγιο της ισπανικής αποστολής που έφτασε στη Σαμαρκάνδη (1403-1406), μεταφρασμένο στα ελληνικά, «Το Ταξίδι στην Αυλή του Ταμερλάνου», περιγράφεται η συνάντηση της Δύσης με την υπέρλαμπρη Ανατολή. Η διπλωματική αποστολή του βασιλιά της Καστάλλης και της Λεόνης, Ερρίκου Γ’, διανύει ένα μεγάλο δρόμο γεμάτο κινδύνους για να συναντήσει την ξακουστή αυτοκρατορία. Ο αρχηγός της ισπανικής αποστολής Ρουί Γκονζάλες ντε Κλαβίχο καταγράφει τη συνάντησή τους με τον Ταμερλάνο: «Ο Ταμερλάνος καθόταν πάνω σ’ ένα μεταξωτό κεντημένο μικρό χαλί, και ο αγκώνας του στηριζόταν σ’ ένα στρογγυλό μαξιλαράκι. Φορούσε ένα απλό μεταξωτό ένδυμα, κι ένα ψηλό λευκό καπέλο με ρουμπίνια, μαργαριτάρια και πολύτιμα πετράδια. Μόλις τον είδαμε υποκλιθήκαμε, μισολυγίζοντας το δεξιό γόνατο και σταυρώνοντας τα χέρια στο στήθος. Ύστερα πλησιάσαμε πιο κοντά, κάναμε πάλι μια υπόκλιση και σταθήκαμε γονατιστοί. Ο αυτοκράτορας πρόσταξε να σηκωθούμε και να τον πλησιάσουμε περισσότερο. Οι άρχοντες, που μας κρατούσαν από το μπράτσο, απομακρύνθηκαν γιατί δεν τολμούσαν να πλησιάσουν περισσότερο, ενώ οι τρεις ευνοούμενοι […] μας πήραν από το μπράτσο, οδηγώντας μας στον αυτοκράτορα. Μας υπέδειξαν να γονατίσουμε. Ο Ταμερλάνος είπε να πλησιάσουμε ακόμα πιο πολύ κοντά του για να μας περιεργαστεί καλά επειδή δεν είχε καλή όραση γιατί γέρασε […]. Ύστερα μας ρώτησε: «πώς είναι ο σενιόρος βασιλιάς, ο γιος μου, πώς πάνε οι δουλειές του και πώς έχει στην υγεία του»; Πιο πέρα από το Μαυσωλείο μια από τις λαμπρότερες πλατείες του κόσμου, η Πλατεία Ρεγκιστάν (Rejastan) με τις τρεις μεγαλοπρεπείς ιερατικές σχολές: την Ulughbek δημιούργημα του αστρονόμου-εγγονού του Ταμερλάνου ιδιότητα για την οποία το ιερατείο τον δολοφόνησε, την Tilla-Kari και την Sher Dor, η μια σχολή καθρεπτίζεται πάνω στην άλλη. Ψηλά στη μετόπη τους το ύφος του δημιουργού τους, η μια με γεωμετρικά μοτίβα, η άλλη με ζωροαστρικά μυθικά ζώα κ.ά. Ίσως και μόνο γι’ αυτή την πλατεία ο Αμίν Μααλούφ στο μυθιστόρημα του «Σαμαρκάνδη» (1997) μας θυμίζει τις λέξεις χωρίς ημερομηνία και υπογραφή: «Η Σαμαρκάνδη, το πιο όμορφο πρόσωπο που έστρεψε ποτέ η Γη προς τη μεριά του Ήλιου». Πάνω στο «δρόμο του μεταξιού» και αργότερα πάνω στο «σιδερένιο δρόμο του μεταξιού» δηλαδή τον  «υπερ-κασπιακό» σιδηρόδρομο που έφθασε το 1888, η αρχαία πόλη διατηρείται ολοζώντανη μέσα στην ανατολίτικη ταυτότητά της, τις «χίλιες και μια νύχτες», βλ. το παρακάτω βίντεο:

148b. Ταξίδι στο Ουζμπεκιστάν, B’ Μέρος: Samarkand, Shakhrisyabz,   βίντεο διάρκειας 30’ λεπτών: Η Πόλη Σαμαρκάνδη (Μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ), Η Πρωτεύουσα του Τιμούρ Ταμερλάνου, Αστεροσκοπείο Ουλουγκπέκ, Μουσείο Αφροσιάμπ (Afrasiab), Πλατεία Ρεγκιστάν – μουσικά όργανα του Ουζμπεκιστάν”, Το Ιστορικό Κέντρο του Σακρισιάμπς (Μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ)

Στη Μπουχάρα, που στα σανσκριτικά σημαίνει «μοναστήρι», μαγευτήκαμε από το πήλινο όλο παράθυρα Μαυσωλείο των Σαμανιδών του 9^ου αιώνα (Ismail Samanid Mausoleum) που άντεξε στο χρόνο. Η διάσωσή του ωφελείται όχι μόνο στους τεράστιους πλίνθινους τοίχους του πάχους σχεδόν δυο μέτρων αλλά και στην προνοητικότητα των κατοίκων να το θάψουν μέσα στην άμμο για να το προστατεύσουν από την οργή της επιδρομής του Τζένκινς Χαν. Η Μπουχάρα θεωρείται γενέτειρα του ζωροαστρισμού, είναι ιερή ισλαμική πόλη που στην ακμή της αριθμούσε 300 τζαμιά και περισσότερες από εκατό ιερατικές σχολές στις οποίες φοιτούσαν περίπου 10.000 μαθητές.

Απομονωμένη μέσα στο θανάσιμο περιβάλλον της ερήμου Κιζίλ Κουμ/κόκκινη έρημος, η Χίβα είναι μια μυθική πολιτεία στην καρδιά της Κεντρικής Ασίας. Το 1960, στα πλαίσια ενός προγράμματος των Σοβιετικών τεχνοκρατών που αποσκοπούσε στην αναστήλωση των σημαντικότερων μνημείων και στη διατήρηση των παραδοσιακών κατοικιών της οχυρωμένης Χίβας και στην αύξηση του τουρισμού στην περιοχή, η παλαιά περίκλειστη πόλη Itchan Kala εκκενώθηκε από τους κατοίκους της. Σύντομα μετά την απομάκρυνση των κατοίκων της τα πήλινα κτίσματα άρχισαν να καταρρέουν, έτσι αποφασίστηκε η επιστροφή των κατοίκων της οι οποίοι έως σήμερα συντηρούν τα κτίσματα της παλαιάς Χίβα μέσα στα οποία ζουν. Πλινθόκτιστη μέσα στην έρημο, ολόκληρη σε καφέ-κίτρινη  απόχρωση, με μερικά από τα μνημεία της να είναι το κάστρο Kukhna-Ark (12ου αιώνα), η ιερατική σχολή Muhammad Amin Khan Medressa (1850), η ιερατική σχολή Muham-mad Amin Khan, ο ημιτελής μπλε μιναρές Kalta Minor που μαρτυρεί τη μοίρα του φιλόδοξου δημιουργού του, το Μαυσωλείο του Πέρση ηγεμόνα Pahlavon Mahmud και το Juma Mosque. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Χίβα ήταν τεχνίτες, η πόλη ήταν όμως περισσότερο γνωστή για το εμπόριο των σκλάβων. Εδώ λειτουργούσε το μεγαλύτερο σκλαβοπάζαρο της Κεντρικής Ασίας και αυτό καθόρισε την ταυτότητα της πόλης πάνω από τρεις αιώνες (16ος – 19ος). Οι σκλάβοι προέρχονταν κυρίως από τις φυλές των Τουρκμένων από την έρημο Καρακούμ και από τις φυλές των Καζάκων από τις στέπες. Ως εμπορικό κέντρο και διαμετακομιστικός σταθμός, η Χίβα συγκέντρωνε πολλά καραβάνια, που μετέφεραν σκλάβους, μετάξι και άλλα πολύτιμα εμπορεύματα. Περπατήσαμε δυο ημέρες τα σοκάκια της πόλης, και το δεύτερο βράδυ ψηλά από τα τείχη και τον μινάρε ρεμβάσαμε το χρόνο προς τα πίσω.

148c. Ταξίδι στο Ουζμπεκιστάν, Γ’ Μέρος: Khiva, Bukhara, silk carpets, traditional dances, βίντεο διάρκειας 34’ λεπτών: 2 ημέρες στη Χίβα (Μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ), Ο Δρόμος του Μεταξιού, Χοροί της Χίβα & ένας γάμος, Εργαστήρια μεταξωτών & ξύλου, 2 ημέρες στη Μπουχάρα (Μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ), Φεστιβάλ πεπονιού, Χοροί της Μπουχάρα

Το φιλόξενο Ουζμπεκιστάν μας αποχαιρέτησε με ένα ποιητή του, φιλόσοφο και αστρονόμο, τον Ομάρ Καγιάμ που πιστεύεται ότι έγραψε χίλια τετράστιχα ή «ρουμπαγιάτ». «XXV: Όμοια γι’ αυτούς πού για το Σήμερα φροντίζουν,/ μα και γι’ αυτούς πού κάποιο Αύριο ατενίζουν/ κράζει ο μουεζίνης απ’ τό Σκοτεινό Πυργί:/ «Τρελοί ! η αμοιβή σας δεν είν’ ούτε Εδώ ούτ’ Εκεί». «XXXV: Γιά νά γνωρίσω το μυστήριο τής ζωής/ κούπας τα χείλη άγγιξα, πήλινης, φτωχιάς./ Χείλος στό χείλος μού ψιθύρισε: όσο ζείς/ πίνε, τί σαν πεθάνεις δεν ξαναγυρνάς».

149. Καρακαλπακστάν, 15.000 απαγορευμένοι πίνακες από το Σοβιέτ μέσα στην έρημο!

Η Αυτόνομη Δημοκρατία του Καρακαλπακστάν βρίσκεται στην «κόκκινη έρημο» Κιζίλ Κουμ. Μέσα σ’ αυτή την έρημο αναβοσβήνει ο φάρος της θέλησης ενός ανθρώπου. Όλες οι δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας αποτέλεσαν στο παρελθόν σοσιαλιστικές δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης. Η σοβιετική πολιτική για την τέχνη επέτρεπε μια καλλιτεχνική έκφραση συντεταγμένη με το σοσιαλιστικό ρεαλισμό (social realism), κάτι που ουσιαστικά σήμαινε την εξιδανικευμένη εντύπωση μιας ηρωικής, χαρούμενης εργατικής τάξης, απαλλαγμένης από την πραγματικότητα της σκληρής εργασίας αλλά και συχνά της καταπίεσης. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός χαρακτηριζόταν από την ένδοξη απεικόνιση των κομμουνιστικών αξιών για τη χειραφέτηση του προλεταριάτου. Η επίσημη πολιτική των Σοβιετικών απαγόρευε στους καλλιτέχνες ως «απαράδεκτες» 4 κατηγορίες Τέχνης: (α) την πολιτική τέχνη, (β) τη θρησκευτική τέχνη, (γ) την ερωτική τέχνη, και (δ) τη «φορμαλιστική» τέχνη σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα η οποία περιλάμβανε την αφαίρεση, τον εξπρεσιονισμό και την εννοιολογική τέχνη. Στον έντυπο οδηγό του Μουσείου Savitsky, «Savitsky Karakalpakstan Art Museum» (2006) αλλά και στο ντοκιμαντέρ «The Desert of Forbidden Art»(2010)/«Η Έρημος της Απαγορευμένης Τέχνης» των Amanda Pope και Tchavdar Georgiev παρουσιάζονται τα απαγορευμένα έργα των καλλιτεχνών της αβάντ-γκάρντ, δηλαδή της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας και πειραματισμού, η περιθωριοποίηση, η καταπίεση ακόμη και η εξορία και η εκτέλεση. Αναμεσά σε αυτές τις ιστορίες εκατοντάδων κυνηγημένων καλλιτεχνών της σταλινικής εποχής που αντιστάθηκαν κρυφά ή φανερά στους περιορισμούς, ο «εκφυλισμένος» ζωγράφος για τους σοβιετικούς Vladimir Lysenco (1903-1950). Ο πίνακάς του «Ο Ταύρος» (1929) αποτελεί το εξώφυλλο του έντυπου Οδηγού του Μουσείου. Με αυτόν τον πίνακα ο Lysenco προέβλεπε την άνοδο του φασισμού στον κόσμο ήδη από το 1929: «Στο όνειρό μου είδα ένα πλάσμα, τα μάτια του σαν τα βαρέλια ενός πυροβόλου όπλου. Ονόμασα τον πίνακα «Ο Φασισμός Προελαύνει»». Σήμερα το Μουσείο εκθέτει περισσότερους από 15.000 απαγορευμένους πίνακες και συνολικά 90.000 εκθέματα που σώθηκαν την τελευταία στιγμή από τον Savitsky, όπως αντικείμενα της τοπικής κουλτούρας, θρησκείας και ιστορίας που διασώθηκαν από την επίσημη ισοπεδωτική πολιτική των σοβιετικών. Ο Ιγκόρ Savitsky κρυφά ή προσποιημένος ότι συγκέντρωνε εγκεκριμένη τέχνη, διέσωσε 40.000 απαγορευμένα έργα (πίνακες και τεχνουργήματα) συναδέλφων του, όπως των Alexander Volkov, Ural Tansykbayev, Victor Ufimtsev, Kliment Red’ko, Lyubov Popova, Mukhina, Ivan Koudriachov, Robert Falk κ.ά. Ζωγράφος ο ίδιος, μακριά από το άγρυπνο βλέμμα της KGB της Μόσχας, εξαφανισμένος μέσα στην έρημο, σε ένα μέρος που κανείς αξιωματούχος δεν θα πήγαινε και το οποίο άλλωστε χρησιμοποιούνταν για τις δοκιμές βιολογικών και χημικών όπλων. Η συλλογή περιγράφεται ως «μία από τις πιο αξιόλογες συλλογές του 20ου αιώνα», σε μια από τις φτωχότερες περιοχές του κόσμου. Κάποια από αυτά τα έργα και μια σύντομη περιγραφή του Μουσείου, στο παρακάτω βίντεο:

149. Ταξίδι στο Καρακαλπακστάν: Nukus, Savitsky Collection, βίντεο διάρκειας 21’ λεπτών: Nukus – “Η Απαγορευμένη Τέχνη της Ερήμου”, Μουσείο Τέχνης Savitsky, 15.000 απαγορευμένοι πίνακες της αβάν-γκαρντ επί Σοβιέτ και 90.000 εκθέματα, Το κάστρο Αγιάζ (3 αι. μ.Χ.), Το Πήλινο-τοπράκ κάστρο (2 αι. μ.Χ.)

150. Καζακστάν, λίμνη Αράλη η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή από την ανθρωπότητα!

Όχι πολλά χιλιόμετρα από τη Συλλογή Savitsky, στα σύνορα του Καρακαλπακστάν με το Καζακστάν, βρίσκεται εξαντλημένη και μολυσμένη από τα χημικά η Λίμνη Αράλη. Μέσα σε λίγα χρόνια η λίμνη περιορίστηκε στο 10% της αρχικής της έκτασης! Ενώ αρχικά είχε μια έκταση όσο η μισή Ελλάδα, γρήγορα μετατράπηκε σε ένα νεκροταφείο εγκαταλελειμμένων πλοίων στην σκιά των οποίων ξεκουράζονται οι βακτριανές καμήλες. «Είναι πιθανώς η πρώτη φορά που η λίμνη έχει στεγνώσει πλήρως τα τελευταία 600 χρόνια, από τον μεσαιωνικό τρόπο αποξήρανσης και συνδέεται με την εκτροπή του ποταμού Amu Darya» ανέφερε το 2014 ο γεωγράφος Φίλιπ Μίκλιν.

150. Ταξίδι στο Καζακστάν, Almaty, Astana, βίντεο διάρκειας 14’ λεπτών: Αλμάτι η παλιά πρωτεύουσα, Μετρό – Πάρκα – Πύργοι, Παραδοσιακή Μουσική (Μουσείο Μουσικών οργάνων), Αστάνα η νέα πρωτεύουσα, Μοντέρνα Αρχιτεκτονική, Φαράγγια και Φύση του Καζακστάν

Τη δεκαετία του 1960 οι μηχανικοί της Σοβιετικής Ένωσης αποφάσισαν να κατασκευάσουν ένα αρδευτικό δίκτυο ικανό να τροφοδοτήσει με νερό τις αχανείς ασιατικές στέπες και την «κόκκινη έρημο», με στόχο να μετατρέψουν αυτές τις άγονες περιοχές σε καλλιέργειες βαμβακιού και σταριού. Ήδη από τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών είχε πάψει να εξάγει βαμβάκι στην Ρωσία. Με εντολή της κυβέρνησης Χρουστσόφ, οι κύριες πηγές της Αράλης εκτράπηκαν προς την έρημο με τη δημιουργία ενός δικτύου που αποτελούνταν από κανάλια μήκους 20.000 μιλίων, 45 φράγματα και πάνω από 80 δεξαμενές νερού στις περιοχές του Καζακστάν και του Καρακαλπακστάν. Το πλάνο για το αρδευτικό σύστημα είχε μια σύντομη επιτυχία, όμως στο σύνολο του αποδείχτηκε πρόχειρο και καταστροφικό. Οι ποταμοί γρήγορα στραγγίστηκαν, η λίμνη άδειασε, και όποια ποσότητα νερού απέμεινε απέκτησε υψηλή αλμυρότητα που σκότωσε όλα τα ψάρια. Σήμερα όλοι οι κάτοικοι της περιοχής αντιμετωπίζουν αυξημένα προβλήματα υγείας λόγω των απελευθερωμένων τοξικών ουσιών στο περιβάλλον από παλιά βιολογικά όπλα και την ξηρασία. Ο Mirza Ruzmetov που ήταν μαζί μας στο ταξίδι μεγάλωσε σε αυτή την περιοχή. «Το νερό της λίμνης έχει εξαφανιστεί. Χρειάζεσαι πλέον να ταξιδέψεις διακόσια χιλιόμετρα από εκεί που ήταν η παλιά όχθη της λίμνης για να ξαναδείς το νερό εκεί που βρίσκεται σήμερα». Από το 2000, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών και η UNESCO, ανέπτυξαν ένα περιορισμένο πρόγραμμα διάσωσης της λίμνης, μέσα σε είκοσι χρόνια ευελπιστούν ότι θα τροφοδοτήσει εκ νέου με νερό την αποξηραμένη λίμνη. Χωρίς ωστόσο μια γενικευμένη προσπάθεια αποκατάστασης του ύδατος είναι πιθανή η ολοσχερή αποξήρανση της λίμνης, καθιστώντας την ως μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές που προξένησε ο άνθρωπος. Χωρίς τη θέληση και τη συνεργασία των γειτονικών λαών, ούτε η οικονομική ευρωστία του Καζακστάν (ένατη χώρα σε έκταση στον κόσμο) από την άντληση του πετρελαίου και του φυσικού αέριου, ούτε οι μοντέρνες φουτουριστικές αρχιτεκτονικές στην Αστάνα και το Αλμάτι, δεν θα σώσουν την εξαντλημένη οικολογική ζώνη. Οι απέραντες στέπες του Καζακστάν πενθούν.  Από την ανεξαρτησία της χώρας το 1991 πρόεδρος του Καζακστάν είναι ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, έχει ωστόσο επικριθεί για τον τρόπο της διακυβέρνησης, την καταστολή της αντιπολίτευσης, την ανεπαρκή ελευθερία του λόγου και για την αντιμετώπιση της διαφθοράς. Η χώρα κατατάσσεται στην 124η θέση για τη διαφθορά και στην 161η για την ελευθερία του τύπου.