ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 144. Ταξίδι στη Νότια και Βόρεια Αλάσκα

Ταξίδι στην Αλάσκα, «η γεωγραφία της ελπίδας», ή «το καναρίνι της κλιματικής αλλαγής των 100.000 παγετώνων»!

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

«… Κάτι θα χαθεί μέσα μας ως λαός αν ποτέ αφήσουμε ότι έχει απομείνει από την άγρια φύση να καταστραφεί, αν επιτρέψουμε τα τελευταία παρθένα δάση να μετατραπούν σε κόμικς και πλαστικές θήκες τσιγάρων, αν οδηγήσουμε τα λίγα εναπομείναντα είδη των άγριων ειδών σε ζωολογικούς κήπους ή σε εξαφάνιση, αν μολύνουμε τον τελευταίο καθαρό αέρα, αν βρωμίσουμε τα τελευταία καθαρά ρεύματα και ωθήσουμε τους πλακόστρωτους δρόμους μας στη σιωπή, έτσι ώστε ποτέ ξανά οι Αμερικάνοι να μην είναι ελεύθεροι στη χώρα τους από το θόρυβο, τις εξατμίσεις, τη βρωμιά των ανθρώπινων και των βιομηχανικών αποβλήτων. Και έτσι, ποτέ ξανά δε θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τους εαυτούς μας ως μονάδες, ξεχωριστά, κάθετα και ατομικά μέσα στον κόσμο, ως μέρος του περιβάλλοντος, των δέντρων, των βράχων και του χώματος, ως αδέλφια με τα άλλα ζώα, ως μέρος του φυσικού κόσμου και άξιοι να ανήκουμε σε αυτόν. Χωρίς την άγρια φύση είμαστε καταδικασμένοι, χωρίς την παραμικρή ευκαιρία για στιγμιαία αναπόληση και ανάπαυση, να ακολουθούμε μια απερίσκεπτη ξέφρενη πορεία προς την τεχνολογική ζωή τερμιτών, στο λεγόμενο Brave New World, ενός εντελώς ελεγχόμενου από τον άνθρωπο περιβάλλοντος. Είναι επιτακτικό να διατηρήσουμε την άγρια φύση – ό,τι έχει απομείνει από αυτήν, και όσα εναπομείναντα είδη – επειδή ήταν η πρόκληση ενάντια στην οποία έχει συσταθεί ο χαρακτήρας μας ως λαός. Η υπενθύμιση και η διαβεβαίωση ότι εξακολουθεί να υπάρχει είναι σημαντική για την πνευματική μας υγεία, ακόμη και αν δεν έχουμε πατήσει το πόδι μας σε αυτήν ούτε μία φορά στα δέκα χρόνια. Είναι ζωτική για μας όταν είμαστε νέοι, λόγω της απαράμιλλης λογικής που μπορεί άμεσα να επιφέρει στην τρελή ζωή μας… είναι το μέσο για να καθησυχαστούμε και να διατηρήσουμε τη λογική μας ως πλάσματα, ένα είδος γεωγραφίας της ελπίδας» (Απόσπασμα από το «Γράμμα για την Άγρια Φύση»/«Wilderness Letter» του συγγραφέα-περιβαλλοντολόγου Wallace Stegner. Ολόκληρο το γράμμα-μανιφέστο για την άγρια φύση παρακάτω στο τρίτο μέρος (Γ) του άρθρου, ευχαριστούμε την κ. Άρτεμις Σταματοπούλου για την μετάφραση).

Στο πρώτο μέρος του άρθρου (Α) η περιήγησή μας στη Νότια και Βόρεια Αλάσκα με δυο ενσωματωμένα ντοκιμαντέρ, και ακολουθεί στο δεύτερο μέρος (Β) μια συνέντευξη με την Kelly Graf, αναπληρώτρια καθηγήτρια αρχαιολογίας και ανθρωπολογίας του πανεπιστήμιου του Τέξας A&M, η οποία τα τελευταία δέκα καλοκαίρια αποκαλύπτει με την αρχαιολογική σκαπάνη τα ίχνη των «πρώτων ανθρώπων της Αμερικής»/«first people of America». Ακόμη η συνάντηση μας με τον Ελβετό Sven που πλέον οδηγεί έλκηθρα με σκυλιά, και την τετραμελή ταϊβανέζικη αποστολή ορειβασίας στην προσπάθεια της ανέβει το Denali το τρίτο ψηλότερο βουνό της γης. Αλάσκα, η γη των οικοσυστημάτων, των αφηγήσεων και του ενθουσιασμού!

Το είχε νιώσει βαθιά μέσα του ο άγνωστος ψαράς στην πόλη Juneau, ό,τι η Αλάσκα δεν είναι απλά φύση αλλά μια αξία, «η Αλάσκα είναι μια κατάσταση του νου», σκέφτηκε. Η ονομασία «Αλάσκα» είναι αποκαλυπτική για τον τρόπο με τον οποίο την βίωναν οι αυτόχθονες, «αντικείμενο προς το οποίο κατευθύνεται η δράση της θάλασσας», ή «η μεγάλη γη». Οι Ρώσοι (1733-1867) απλά την ονόμασαν «μεγάλο κουτί πάγου», έτσι την πούλησαν στους Αμερικάνους αντί του ελάχιστου ποσού των 7,2 εκατομμυρίων δολαρίων. Σύντομα όμως αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος και γήινος πλούτος της, δάση, ζώα, μεταλλεύματα, ομορφιά, αξίες. Η Αλάσκα καλύπτει την έκταση της Ελλάδας πάνω από τέσσερις φορές με πληθυσμό μόλις επτακόσιες χιλιάδες. Όταν ο Καναδάς θεωρείται άδειος με 9,2 κάτοικους ανά τ.χ., η Αλάσκα έχει μόλις 1,2 κάτοικους ανά τ.χ. Στην κορυφή της αμερικάνικης ηπείρου τη χωρίζουν από την Ασία/Σιβηρία/Ρωσία περίπου τα εκατό χιλιόμετρα του Βερίγγειου πορθμού. Εδώ κυλούν πάνω από τρεις χιλιάδες ποτάμια, απλώνονται τρία εκατομμύρια λίμνες και υπάρχουν περισσότεροι από 100.000 παγετώνες, πολλοί από τους οποίους αχαρτογράφητοι και χωρίς ονομασία, η γη αναπνέει ακόμη την περίοδο των παγετώνων. Η Αλάσκα αλλάζει από λεπτό σε λεπτό και από μέτρο σε μέτρο. Το σύντομο καλοκαίρι που την επισκεφτήκαμε σε ορισμένες περιοχές το κλίμα ήταν ζεστό, σε άλλες υγρό ή και κρύο. Το χειμώνα οι κάτοικοι προσαρμόζονται σε θερμοκρασίες -50 βαθμούς Κελσίου ή και χαμηλότερες. Ακόμη και με τη χρήση της τεχνολογίας είναι ένας ιδιαίτερος τόπος διαβίωσης για τα ανθρώπινα όρια. Μέσα Αυγούστου και το χιόνι ήδη έχει αρχίσει να πέφτει στις βουνοκορφές. Το πράσινο τοπίο παίρνει χιλιάδες κίτρινα και κόκκινα χρώματα, και ο χειμώνας αναμένεται βαρύς και μακρύς. Δεν υπάρχουν λέξεις να περιγράψουν την ποικιλία των οικοσυστημάτων. Νοτιότερα βρίσκεται η γη των φιόρδ, της βροχής και του δάσους tongass, μέσα σε αυτά τρέφονται οι παγετώνες από τις χιονοπτώσεις. Όταν υπάρχει μεγάλη χιονόπτωση οι παγετώνες βαδίζουν προς τα εμπρός, στην αντίθετη περίπτωση αποτραβιούνται πίσω. Στη θάλασσα το φρέσκο νερό των παγετώνων τρέφει τους μικροοργανισμούς κριλ/φυτοπλαγκτόν, και αυτό με τη σειρά του τρέφει τις φάλαινες, του σολομούς και τις αρκούδες. Υπάρχουν πολλά νησιά με ιδιαίτερα θαλάσσια οικοσυστήματα, όπως είναι τα Haida-«τα γκαλαπάγκος του Βορρά». Προχωρώντας στο εσωτερικό απλώνεται η «τάιγκα» που σημαίνει «δάσος», και βορειότερα η «τούνδρα» που σημαίνει «χωρίς δέντρα». Όσο βορειότερα το «δάσος borealis» με τα μαύρα και λευκά έλατα και τα κωνοφόρα χαμηλώνει το ύψος του, όλα εδώ μεγαλώνουν πολύ αργά. Στα δάση ζουν άλκες, λύκοι, καριμπού, περισσότερες από 130.000 μαύρες και καφέ αρκούδες, καθεμιά από τις οποίες στην τούνδρα μπορεί να φάει μέχρι 200.000 αντιοξειδωτικές κράνμπερι. Σημαντική επίδραση για τη διατήρηση και κατανόηση της Αλάσκας άσκησε ο φυσιοδίφης John Muir (1838-1914). Ήταν αυτός που παρατήρησε την απόσυρση των παγετώνων συγκρίνοντας τα στοιχεία του με αυτά που είχαν αφήσει ο Κάπτεν Κουκ και ο καπετάνιος Βανκούβερ στις πρώτες προσπάθειες για την ανακάλυψη του Βόρειου Περάσματος. Ένας από τους πρώτους εξερευνητές ναυσιπλοΐας που προσπάθησε να ανακαλύψει το Βόρειο Πέρασμα το 1592 υπό ισπανική σημαία ήταν ο Έλληνας Juan de Fuca, ο οποίος έφτασε ως το θρυλικό «Όρμο του Παγετώνα»/Glacier Bay. Τα τελευταία εκατό χρόνια αυτός ο παγετώνας έχει αποσυρθεί προς τα πίσω περισσότερα από εκατό χιλιόμετρα. Αυτό σημαίνει τη λήξη της περιόδου των παγετώνων στην περιοχή και ένα νέο οικοσύστημα κάνει την εμφάνισή του. Πρώτα ξεμυτίζουν φυτά, μετά έρχονται ζώα, και τέλος ο άνθρωπος! Και για τον επισκέπτη σήμερα; Δεν υπάρχουν λέξεις να περιγράψουν τις αποχρώσεις των συναισθημάτων μας. Οι στιγμές με κάποιο τρόπο υπάρχουν και διαρκούν μέσα μας για πάντα.

Α. Νότια Αλάσκα

Όχι μόνο η φύση, αλλά και κάθε ανθρώπινος οικισμός αυτού του ξεχωριστού τόπου έχει μια δυναμική ιστορία. Νότια φτάσαμε δια θαλάσσης στην πόλη Ketchikan που σημαίνει «ποτάμι στο φτερό του αετού». Η ονομασία δόθηκε από τους αυτόχθονες Tlingit, Tsimshian και Haida που έζησαν στην περιοχή και είναι οι πρόγονοι πολλών σημερινών κατοίκων της πόλης. Το ηπιότερο περιβάλλον και η αφθονία των σολομών κράτησε μόνιμα κάποιους από τους πρώτους κάτοικους. Οι κοινωνίες τους ήταν κοινωνικά ανεπτυγμένες και έτσι μπόρεσαν να επιβιώσουν. Οι Τλίγκιτ για παράδειγμα χωρίζονταν σε δυο μεγάλες ομάδες, τους «Αετούς» (Eagles) και τα «Κοράκια» (Ravens), οι μικρότερες υποομάδες είχαν άλλες ονομασίες «λύκοι», «αρκούδες» κ.ά. Η παράδοση απαιτούσε οι γάμοι να γίνονται ανάμεσα στους «αετούς» και τα «κοράκια» ώστε να αποφεύγεται η αιμομιξία. Η κοινωνική δομή των υποομάδων είχε ως κέντρο τη μητέρα. Όταν τα παιδιά έμπαιναν στην εφηβεία την εκπαίδευση αναλάμβανε ο θείος/αδερφός της μάνας, έτσι ώστε να ενισχύεται η μητρική ταυτότητα της υποομάδας, αλλά ταυτόχρονα να αποφεύγεται να κακομαθαίνουν οι γονείς τα παιδιά τους. Έξω από τα σπίτια συνήθιζαν να στήνουν τα τοτέμ που δεν ήταν θρησκευτικά σύμβολα – αργότερα παρεννοήθηκαν ως τέτοια από τους άποικους και τα κατάστρεφαν – αλλά «αφηγητές οικογενειακής και πολιτιστικής καταγωγής». Πολλοί ιεροί χώροι αυτών των πολιτισμών είναι διατηρητέοι και τους επισκεφτήκαμε, όπως ήταν το «Μνημείο των Τοτέμ», «το χωριό Saxman» κ.ά. (βλ. βίντεο). Δίπλα στο θαλάσσιο πέρασμα του Ketchikan η αύρα του ωκεανού σκαρφαλώνει και συναντά το «δάσος της βροχής». Μια σύντομη βόλτα μέσα στο δάσος tongass – το μεγαλύτερο εθνικό δρυμό της Αμερικής που καλύπτει μια έκταση όση της Ελβετίας – είναι θεραπευτική. Η βόλτα θεωρείται «λουτρό δάσους»/«Forest Bathing» ή «Shinrin-Yokou». Έρευνες καταγράφουν ότι μια δίωρη επίσκεψη δυο-τρεις φορές το μήνα μέσα στο δάσος δίνει θεραπευτικά αποτελέσματα κατά του στρες της αστικής ζωή. Η καταλυτική θεραπευτική επίδραση προέρχεται από τα έλαια των ελάτων και των κωνοφόρων, τις αντιμικροβιακές ενώσεις phytocydes, που παράγουν τα δέντρα ενάντια στους μύκητες και τη σήψη. Το λουτρό δάσους ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, χαμηλώνει τη χοληστερόλη και την πίεση του αίματος. Το δάσος είναι καλό για τις αρκούδες τους σολομούς, την καρδιά και την ψυχή του ανθρώπου. Η επόμενη πόλη που επισκεφτήκαμε ήταν το Τζούνο (Juneau), η καρδιά της νότιας Αλάσκας. Είναι μια πόλη 32.000 κατοίκων η οποία αν και βρίσκεται κοντά στα σύνορα με τον Καναδά, είναι προσβάσιμη μόνο από θάλασσα και αέρα! Περικυκλωμένη από τριάντα παγετώνες παραμένει απομονωμένη από την ξηρά. Ήταν η πόλη των σκληρά εργαζόμενων ανθρακωρύχων, παράδειγμα οι στοές του ορυχείου AJ φτάνουν τα 170 χιλιόμετρα, 300 μέτρα κάτω από τη γη. Σήμερα οι κάτοικοι εργάζονται στις υπηρεσίες και τον τουρισμό των παγετώνων και των φαλαινών. Εδώ βρίσκεται και η πρώτη εκκλησία της Αλάσκας, η ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, απομεινάρι της ρωσικής παραμονής. Τελευταία πόλη του νότου το Skagway. Η ιστορία του είναι άμεσα συνδεμένη με τον «πυρετό του χρυσού» τα χρόνια 1896-1898, από δυο χιλιάδες κατοίκους μέσα σε μια νύχτα έφτασε τις είκοσι χιλιάδες. Ήταν η αφετηρία των περασμάτων «White Pass» και «Chilkoot», στο δρόμο προς το χρυσό του Klondike στην περιοχή Yukon. Περισσότεροι από σαράντα χιλιάδες χρυσοθήρες ξεκίνησαν από εδώ, αφού προηγουμένως είχαν υποχρεωθεί να εξασφαλίσουν προμήθειες για ένα χρόνο ώστε να μην πεθάνουν από την ασιτία στα παγωμένα βουνά. Ανάμεσα τους και ο συγγραφέας Τζακ Λόντον, εδώ εμπνεύστηκε «Το Κάλεσμα στην Άγρια Φύση» (Cartwright Rachel, 2014, The Alaska. A Naturalist’s Guide to Alaska). Ολόκληρη η διαδρομή μας στη Νότια Αλάσκα στο ντοκιμαντέρ που ακολουθεί, με τη μουσική του μουσικοσυνθέτη Μιχάλη Ανδριτσόπουλου:

«Ταξίδι στην Αλάσκα Α’ Μέρος ΝΟΤΙΑ: Glacier Hubbard, Yakutat bay, Glacier Bay, Skagway, Yukon, Juneau, Tongass Forest, Glacier Mendenhall, Waterfalls Nugget, Ketchikan, Natives», Βίντεο διάρκειας 33’ λεπτών): “Η Αλάσκα είναι μια κατάσταση του νου”, Παγετώνας Hubbard 122 χλμ. (Όρμος Yakutat), Όρμος Παγετώνα (Glacier Bay), Skagway – Χρυσοθήρες ως το Λευκό πέρασμα (Yukon), Juneau – Οικοσύστημα Tongass, Παγετώνας Mendenhall & Καταρράχτες Nugget, Ketchikan – Το τραγούδι των αυτόχθονων (Μουσική: Μιχάλης Ανδριτσόπουλος

Βόρεια Αλάσκα

Νότια φτάσαμε στους όρμους «Glacier Bay» και «Yakutat», μέσα στους οποίους σπάνε και πέφτουν πολλοί παγετώνες. Εδώ το 1989 σημειώθηκε μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές, εκατομμύρια λίτρα πετρελαίου διέρρευσαν στη θάλασσα μετά την προσάραξη του τάνκερ «Exxon Valdez». Οι πληγές ανυπολόγιστες, ήταν το τίμημα του πετρελαιαγωγού «Trans-Alaska Pipeline System, TAPS» που ξεκινάει 1.300 χιλιόμετρά βόρεια στον όρμο Prudhoe και καταλήγει νότια στα πετρελαιοφόρα. H πετρελαιοκηλίδα εξαπλώθηκε σε περισσότερα από 1600 χιλιόμετρα ακτογραμμής. Χιλιάδες ζώα πέθαναν ενώ στο βυθό υπάρχουν ακόμη υπολείμματα της μόλυνσης. Παραπέρα στην πρωτεύουσα Άνκορατζ ζουν τριακόσιες χιλιάδες άνθρωποι, περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού της Αλάσκας αλλά και… δυο χιλιάδες αγριοπρόβατα, τριακόσιες αρκούδες, χίλιες άλκες. Ολόκληρη η Αλάσκα είναι ένας άγριος δρυμός, ακόμη και μέσα στις πόλεις μπορείς να συναντήσεις άγρια ζώα. Από εδώ συνεχίσαμε προς το εσωτερικό με τρένο, πρώτα η τάιγκα και μετά το τρίτο ψηλότερο βουνό του κόσμου το «Denali» δίπλα στον Εθνικό Δρυμό Ντενάλι με τους πέντε μεγάλους συγκάτοικους: καριμπού, λύκοι, αγριοπρόβατα, αρκούδες και άλκες. Φτάσαμε με τρένο στον μικρό αλλά ιστορικό οικισμό Ταλκίτνα που σημαίνει «η ένωση των τριών ποταμών Chulitna, Sustina και Talkeetna». Μέσα στα ποτάμια ρέουν οι λιωμένοι παγετώνες και τρέφουν πολλά είδη σολομών. Τα ποτάμια υπήρξαν οι πρώτοι δρόμοι της Αλάσκας. Βορειότερα δυο άλλα ποτάμια, τα «Chena» και «Tanana». Όταν οι εξερευνητές έφτασαν εδώ και δεν μπορούσαν να προχωρήσουν άλλο λόγω χαμηλού βάθους, θεμελίωσαν ένα μικρό οικισμό που σιγά σιγά έγινε η σημερινή πόλη Φέρμπανκς. Είναι η τελευταία πόλη από όπου επισκέπτεσαι το Βόρειο Σέλας στον αρκτικό κύκλο. Αξιοσημείωτο της πόλης είναι οι πολλές έρευνες που διεξάγονται για την κλιματική αλλαγή στον πλανήτη που λόγω της ευαισθησίας του οικοσυστήματος της Αλάσκας γίνονται ιδιαίτερα αισθητές. Η Αλάσκα μας δείχνει πως θα μοιάζει ένας θερμότερος πλανήτης. Είναι το «καναρίνι τις κλιματικής αλλαγής των 100.000 παγετώνων» που προειδοποιεί για τα επίπεδα του θερμοκηπίου και του διοξειδίου, αλλαγές που λιώνουν τους παγετώνες με ραγδαία ταχύτητα τα τελευταία πενήντα έτη. Ακόμη και τα δάση αλλάζουν, με την αύξηση της θερμοκρασίας η τάιγκα μετατρέπεται σε τούνδρα. Πάνω από την Αλάσκα στο Βόρειο Πέρασμα, από το 1979 και μετά ο παγετός της θάλασσας έχει μειωθεί 12%, μετακινώντας τις πολικές αρκούδες όλο και βορειοτέρα και μαζί τους 160 χωριά αυτοχθόνων που δεν μπορούν πλέον να τις φτάσουν. Οι κλιματικές επιδράσεις έχουν κλιματικό, βιολογικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Η Αλάσκα μας δείχνει με τον καλύτερο τρόπο τα αποτελέσματα των επιλογών μας. Είναι μια τάση που δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ αόριστο. Ωστόσο οι ντόπιοι διατηρούν τον ενθουσιασμό και τις ιστορίες τους. Πουθενά σε άλλο μέρος στον κόσμο δεν σου μιλάνε συνεχώς, στο δρόμο, για όση ώρα διαρκεί η μετάβαση με το τρένο, το λεωφορείο ή το πλοιάριο. Οι ιστορίες τους απίστευτες. Όπως η ιστορία με τα δόντια του ξυλοκόπου Nimrod (Ervin Robertson, 1898). Όταν οι αρκούδες του έφαγαν τις προμήθειες και έχασε τα δόντια του από την ασιτία, επέζησε με τη μασέλα που έφτιαξε από δόντια αρκούδας, αγριοπροβάτου και καριμπού. Τη φορούσε για 25 χρόνια και μετά την πούλησε σε ένα οδοντίατρο! Απ’ όλα τα πλάσματα του πλανήτη η επαφή μας με τις φάλαινες ήταν ξεχωριστή. Στο φυσικό περιβάλλον η μαγεία ενός καταρράχτη είναι υποβλητική, δεν μπορείς όμως να μπεις μέσα του να τον ζήσεις, όπως μπορείς να ζήσεις μέσα σε μια έρημο. Γι’ αυτό η Αλάσκα είναι ξεχωριστή, στην Ανταρκτική μπορούσαμε να κατεβούμε σε επιστημονικούς σταθμούς, εδώ ζεις μέσα της, μαθαίνεις για τον εαυτό σου, τον πολιτισμό μας, τη ζωή. Παρακάτω στο δεύτερο βίντεο, βαδίζοντας στο εσωτερικό της Βόρειας Αλάσκας.

«Ταξίδι στην Αλάσκα Β’ Μέρος ΒΟΡΕΙΑ: Whittier, Anchorage, Talkeetna, tundra, Denali Park, Mt McKinley, Fairbanks», Βίντεο διάρκειας 38’ λεπτών): Καταφύγιο Άγριας Ζωής Αλάσκα (Whittier), Άνκορατζ – Ταλκίτνα με τρένο (Talkeetna), Παγωμένα ποτάμια – “Πρώτα Έθνη” – Άποικοι…, Βουνό McKinley – Εθνικό Πάρκο Denali, Τούνδρα κ’ Τάιγκα, Σκυλιά Χάσκυ για τα έλκηθρα, Τραγούδια από τους Αυτόχθονες (Fairbanks), Πυρετός Χρυσού (Gold Rush/Pioneer Park), Μουσείο του Βορρά (Φέρμπανκς)

Β. Συνέντευξη με την Kelly Graf, αναπληρώτρια καθηγήτρια αρχαιολογίας, Τμήμα Ανθρωπολογίας, Τέξας Πανεπιστήμιο A&M

Χθες σας είχα αποχαιρετήσει για την ανασκαφή, γιατί επιστρέψατε σήμερα;

Βρισκόμαστε στην πόλη Fairbanks της Αλάσκας. Το κάμπινγκ απέχει μόλις πέντε μίλια από την ανασκαφή.

Όμως χθες λόγω πυρκαγιάς χρειάστηκε να την εκκενώσουμε, μας πήραν με ελικόπτερο. Από το 2006 κάθε καλοκαίρι ερχόμαστε για ένα τρίμηνο να κάνουμε ανασκαφές στην Αλάσκα αποκαλύπτοντας τα ίχνη των «πρώτων ανθρώπων της Αμερικής»/«the first people of America». Τα τελευταία χρόνια με την αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη οι πυρκαγιές στην Αλάσκα έχουν αυξηθεί. Αυτό μας βοηθάει στη δουλειά μας γιατί μετά από την πυρκαγιά έχουμε ένα καθαρό πεδίο για την αναζήτηση των ευρημάτων για τους πρώτους ανθρώπους της Αμερικής, αν και η αναζήτηση μέσα στις αναθυμιάσεις κάνει κακό στην υγεία μας. Άλλες φορές χρειάζεται να σκάψουμε βαθύτερα μέσα στη γη ώστε να αναζητήσουμε άλλα επίπεδα ευρημάτων. Έχουμε ανακαλύψει «εστίες φωτιάς» των πρώτων ανθρώπων της Αμερικής οι οποίοι περίπου 14.000 χιλιάδες χρόνια πριν ήρθαν από τη Σιβηρία, διέσχισαν μια χερσαία ‘γέφυρα’ στον Βερίγγειο πορθμό του οποίου η στάθμη είχε χαμηλώσει με τη δέσμευση του νερού από τους παγετώνες και έφτασαν στην ήπειρο της Αμερικής για να απλωθούν νοτιότερα και να δημιουργήσουν ποικίλους πολιτισμούς όπως αυτοί των Μάγια, των Αζτέκα, των Ίνκας κ.ά. Σήμερα από τις βιοχημικές και γονιδιακές μελέτες γνωρίζουμε ότι όλοι αυτοί οι πολιτισμοί είχαν γενετική συγγένεια με τους πρώτους ανθρώπους της Αμερικής. Ήταν νομάδες που ακολουθήσαν τη μετανάστευση των άγριων ζώων όπως το κόκκινο ελάφι. Εκμεταλλεύτηκαν τις αλλαγές του κλίματος αλλά ταυτόχρονα προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες. Πολλοί αρχαιολογικοί χώροι στην Αλάσκα μας έχουν δώσει πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οι ανασκαφές «Swan Point», «Dry Creek», «McDonald Creek» (14.000 πριν). Από τη δεκαετία του 1930 έχει γίνει αποδεκτή η θεωρία της μετανάστευσης στο Νέο Κόσμο μέσω του Βερίγγειου πορθμού, γνωστή και ως «Bering Strait Theory» ή «Beringia Theory», η οποία είχε προταθεί ήδη από το 1590 από τον José de Acosta. Σήμερα όμως την τεκμηριώνουμε γιατί διαθέτουμε τις γενετικές μελέτες DNA, τα γεωλογικά ευρήματα για το πλειστόκαινο, τα ραδιοϊσότοπά, και τα αρχαιολογικά ευρήματα. Έχουμε ανακαλύψει ευρήματα όπως είναι πελεκημένες πέτρες, εστίες φωτιάς, χαρακτικές ζώων, πέτρες που άναβαν φωτιά, πέτρες ηφαιστείου, οικισμούς, εργαλεία. Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι οι «παλαιό-Ινδοί», η πρώτη διασπορά στην Αμερική, συντελέστηκε στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, στο τέλος του παγετώδους μέγιστου (LGM) περίπου 16.500-13.000 χρόνια πριν. Η θεωρία του Βερίγγειου είναι η πιο διαδεδομένη πάνω στην οποία εργαζόμαστε. Υπάρχουν και άλλες απόψεις ότι το πέρασμα έγινε νωρίτερα ή και από άλλες περιοχές. Το 1930 οι αρχαιολόγοι βρήκαν δόρυ οστών μαμούθ των «Clovis» στο Νέο Μεξικό, χρονολογημένα με ραδιοϊσότοπα 11-12 χιλιάδες χρονιά πριν που συγγένευαν με την Ασία. Άλλες μελέτες πρότειναν ότι υπάρχει συγγένεια των πρώτων ανθρώπων της Αμερικής με τους Αβορίγινες της Αυστραλίας και ότι αυτοί οι παλαιοί-Αμερικανοί εξαλείφθηκαν 40.000 χρόνια πριν.

Αυτό για μένα κάνει την αρχαιολογία ενδιαφέρουσα, «προσπαθούμε με αυτά που ανακαλύπτουμε να κατανοήσουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα και συμπεριφορά». Είναι δύσκολο τόσο πίσω να κατανοήσουμε την κοινωνική συμπεριφορά. Μπορούμε όμως από τις πέτρες που χρησιμοποιούσαν να καταλάβουμε ότι κάποιοι κινούνταν πέντε-έξι χιλιάδες χιλιόμετρα κάθε χρόνο. Επίσης έχει ενδιαφέρον ότι ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που έμπαιναν σε μια άδεια περιοχή. Συνήθως όταν πάμε σε ένα μέρος προσαρμοζόμαστε στην υπάρχουσα γνώση. Στη δική τους περίπτωση όμως; Ακόμη και αν διέθεταν κάποια προχωρημένη γνώση, έπρεπε από την αρχή να προσαρμοστούν στο νέο κλίμα και τα νέα υλικά. Και ήταν μια δύσκολη εποχή, η εποχή των παγετώνων, σε κάποιες περιοχές δεν υπήρχαν καν δέντρα, υπήρχαν ίσως μόνο θάμνοι. Κάτι άλλο ενδιαφέρον που έχουμε δει είναι τα «περάσματα της μετανάστευσης». Για παράδειγμα στην ανατολική ακτή του Ειρηνικού ωκεανού διαπιστώνουμε μεγάλη πολιτισμική ποικιλία ακριβώς λόγω της δυνατότητας και της ευκολίας του περάσματος. Ήταν ένας δρόμος μετανάστευσης. Κάποιες παραδοχές που φαίνονται να είναι ευκολότερες δεν μπορούν να αποδειχτούν, όπως είναι η σχέση των πρώτων ανθρώπων με τους σημερινούς γηγενείς πληθυσμούς της Αλάσκας, και αυτό γιατί οι πρώτοι χρησιμοποίησαν ως υλικό την «πέτρα» και οι δεύτεροι το «κόκκαλο». Ίσως κάποιες τεχνικές του κυνηγιού και του ψαρέματος να σχετίζονται. Αυτές είναι οι επιτυχίες της αρχαιολογίας και της ανθρωπολογίας, αλλά υπάρχει και η ματαίωση από την πυρκαγιά και η ακύρωση της ανασκαφής για φέτος. Ο σχεδιασμός είναι επίπονος, η επιστημονική προετοιμασία, η στόχευση και ανάλυση έως πρακτικά θέματα τα βαρέλια που θα προστατεύσουμε το φαγητό μας από τις αρκούδες. Οι πυρκαγιές στην Αλάσκα διαρκούν μέρες, τις αφήνουν να κάψουν τα πάντα και μετά σβήνουν. Μόνο αν κινδυνεύουν κατοικημένες περιοχές επεμβαίνουν. Φέτος έχουμε ένα δεύτερο αρχαιολογικό χώρο όπου θα συνεχίσουμε την εργασία μας και επίσης μαζί μας είναι οκτώ φοιτητές και τρεις υποψήφιοι διδάκτορες με τους οποίους θα συνεργαστούμε. Ναι η ανθρωπολογία και η αρχαιολογία δεν μπορεί να προστατεύσει από τον καρκίνο. Αλλά αυτές οι μελέτες μας δείχνουν την κοινή μας ιστορία, τη «βαθιά σύνθετη ιστορία μας»/deep complex history. Μου αρέσει όπως και η δουλειά μου με τους φοιτητές γιατί μπορούμε να τους δείξουμε ένα άλλο τρόπο.

Ο Sven είναι Ελβετός. Το 2001 εργαζόταν ως ξεναγός στην Ελλάδα και επέλεξε να μεταβεί στην Αλάσκα. «Φεύγω, πάω στην Αλάσκα, πάω να οδηγώ έλκηθρα με σκυλιά», είπε στους φίλους του που έμειναν άφωνοι. «Στην αρχή εργάστηκα στην τουριστική επιχείρηση κάποιου άλλου. Σήμερα έχω τη δική μου κατασκήνωση με τις ξύλινες καλύβες που μένετε και το χειμώνα έχω 35 σκυλιά με έλκηθρα. Επίσης το καλοκαίρι τα σκυλιά μου εργάζονται στην πόλη Skagway στους παγετώνες. Στην Ευρώπη μπερδευόμαστε, εδώ στην Αμερική όλα είναι πιο απλά. Με δυο χιλιάδες δολάρια άνοιξα τη δική μου επιχείρηση. Έκανα μια ηλεκτρονική αίτηση και μέσα σε λίγες ώρες είχα την απάντηση, ούτε γραφειοκρατία, ούτε φόβος να επιχειρήσεις. Δεν τους ενδιαφέρουν τα ρούχα σου, ο τρόπος που μιλάς, αν είσαι ξένος, δεν σε κατακρίνουν, δεν ασχολούνται μαζί σου. Οι άνθρωποι που βρίσκονται εδώ αγαπούν τη φύση και το «έξω». Είμαι δεκαπέντε χρόνια εδώ. Για μένα η Αλάσκα με μια λέξη σημαίνει «χώρος»/space. Όταν επισκέπτομαι την Ευρώπη αισθάνομαι ότι βρισκόμαστε μέσα σε κουτιά. Εδώ έχεις περισσότερες επιλογές να γίνεις ότι θέλεις, να κάνεις ότι θέλεις. Αν θέλεις μπορείς να πας στο δάσος, στο ποτάμι, ή στον παγετώνα, για ψάρεμα σολομού, για έλκηθρο, για ένα βράδυ στο σκοτάδι βλέποντας το βόρειο σέλας. Αλάσκα σημαίνει ελευθερία. Αλάσκα σημαίνει ευαισθησία. Καθένας μας που μπαίνει και βγαίνει από αυτό το χώρο ανακαλύπτει νέες ευαισθησίες και συναισθήματα. Είδατε ότι αν και η πόλη Fairbanks είναι αρκετά μεγάλη, περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι, σχεδόν δεν υπάρχει κέντρο. Τουλάχιστον δεν υπάρχει κέντρο με την κλασική ευρωπαϊκή έννοια δηλαδή εκκλησία, δικαστήρια, αστυνομία, σχολείο κτλ. Θα συναντήσεις δυο τρία εστιατόρια, ένα μουσείο πάγου και αυτό είναι όλο. Δεν υπάρχει η συγκεντρωμένη ιεραρχία. Η ιεραρχία βρίσκεται απλωμένη όπως και το κοινωνικό κέντρο μπορεί να βρίσκεται ταυτόχρονα απλωμένο σε πολλά μέρη. Οι αποστάσεις είναι μεγάλες, θα μετακινηθείς με το αυτοκίνητο, τις κρύες και μεγάλες σκοτεινές νύχτες θα επισκεφτείς μερικούς φίλους όπου ο καθένας θα προσφέρει κάτι, ένα γλυκό, ένα κρασί, λίγο φαγητό».

Εδώ σε αυτό το απλό και πανέμορφο κάμπινγκ μέσα στο δάσος που ανήκει στον Sven συναντήσαμε κάθε είδους

άνθρωπο. Συναντήσαμε την καθηγήτρια αρχαιολογίας Kelly Graf με την επιστημονική της ομάδα, τον ποδηλάτη Πασκάλ που αναχώρησε για τον Καναδά, τις ΗΠΑ, την Κεντρική και Νότια Αμερική και ίσως την Αφρική «ίσως μου πάρει δυο χρόνια δε βιάζομαι». Εδώ συναντήσαμε και την ταϊβανέζικη αποστολή ανάβασης που μόλις επέστρεψε από το υψηλότερο βουνό της Βόρειας Αμερικής το Denali. Με ύψος 6.194 μέτρα είναι το τρίτο βουνό του πλανήτη μετά το Έβερεστ και την κορυφή Ακονκάγκουα των Άνδεων στην Αργεντινή. Σε ένα χαρτί μας σημειώνουν τα ονόματά τους: Mei Liang, Lee Chung-Kun Su, Wen-Hsien Liu, Macleod Lee. Ίσως φαίνεται παράξενο όταν ζεις σε μια επίπεδη χώρα να επιθυμείς να ανέβεις στις υψηλότερες κορυφές. Τα πρόσωπα τους είναι εξαντλημένα και καμένα από τον πάγο, τον αέρα και τον ήλιο. Θα χρειαστούν μέρες για να αναρρώσουν «Επί δυο εβδομάδες προσπαθήσαμε να ανέβουμε στο Denali, το τρίτο ψηλότερο βουνό του κόσμου και το ψηλότερο της Βόρειας Αμερικής. Στην αρχή ανεβαίναμε σιγά σιγά με ενδιάμεσους σταθμούς ώστε να προσαρμοζόμαστε και άλλες επιστρέφαμε λίγο χαμηλότερα. Όμως δεν μπορέσαμε να ανέβουμε τα τελευταία πενήντα μέτρα του υψόμετρου. Μετά από δυο εβδομάδες ανάβασης και μήνες προετοιμασίας δεν μπορούσαμε να ανέβουμε τα τελευταία μέτρα. Ακόμη και το καλοκαίρι στην κορυφή επικρατούν θερμοκρασίες -30 βαθμούς Κελσίου, και το χειρότερο, θυελλώδεις άνεμοι. Κάθε χρόνο 1.300 ορειβάτες ανεβαίνουν το βουνό, κάποιοι χάνουν τη ζωή τους. Αυτό το γνωρίζαμε, ότι μπορεί να πέφταμε σε χιονοθύελλές. Τότε θα με ρωτήσετε γιατί το κάνετε; Θα σας απαντούσα απλά «γιατί το βουνό στέκει εκεί πέρα». Όχι δεν είναι αυτό. Προσπαθήσαμε να φτάσουμε στην κορυφή. Προετοιμάσαμε την αποστολή μας ένα χρόνο. Χρειάστηκε να προπονηθούμε ακόμη και στα βουνά της Ιαπωνίας γιατί η Ταιβάν δεν έχει ψηλά βουνά. Μάθαμε να είμαστε υπομονετικοί, πιο ειλικρινείς με τον εαυτό μας. Γιατί ξέραμε όταν περπατάγαμε στο γυαλιστερό χιόνι και μας φώτιζε ο ήλιος ότι όλα ήταν πιθανά. Σιγά σιγά μάθαμε και αυτό που δεν μπορούμε να καταφέρουμε. Όλα ήταν τέλεια, 99%. Δεν καταφέραμε το 1%. Δεν πειράζει, έτσι είναι η ζωή, μπορούμε σε δέκα χρόνια να ξανά-προσπαθήσουμε. Προερχόμαστε από διαφορετικά επαγγελματικά περιβάλλοντα. Ένας είναι συνταξιούχος τραπεζικός υπάλληλος, άλλοι μόλις αποφοίτησαν από το πανεπιστήμιο. Όλοι μας όμως μοιραζόμαστε ένα κοινό σκοπό. Όλοι μας αγαπάμε τη φύση. Η φύση είναι καλή. Εδώ κάθε χρόνο κάποιοι χάνουν τη ζωή τους. Το σκεφτήκαμε και εμείς αυτό. Αυτό όμως είναι το βουνό».