ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: Ταξίδι στις Φιλιππίνες, μια ανεκτίμητη σπάνια προ-αποικιακή κληρονομιά δώρο στην ανθρωπότητα

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού

«Ο θεός του θανάτου είναι ταυτόχρονα και ο κύριος του έρωτα. Είναι εκπληκτικό: ανακαλύπτεις τον ένα άλλον μετά τον άλλον τους θεούς εκείνους που είναι ταυτόχρονα θεοί του θανάτου αλλά και της αναπαραγωγής. Ο θεός του θανάτου Γκχέτε, της παράδοσης Βουντού στην Αϊτή, είναι επίσης ο θεός του έρωτα. Ο αιγυπτιακός θεός Όσιρις ήταν ο κριτής και ο κύριος των νεκρών, αλλά και κύριος της αναπαραγωγής της ζωής. Πρόκειται για ένα βασικό θέμα -εκείνο που πεθαίνει, γεννιέται. Πρέπει να υπάρξει θάνατος προκειμένου να υπάρξει ζωή. Εδώ ανακαλύπτουμε τις ρίζες της ιδέας του κυνηγιού κεφαλών στη Νοτιοανατολική Ασία, ιδιαίτερα στην Ινδονησία. Το κυνήγι κεφαλών είναι μια ιερή πράξη, ένας ιερός φόνος. Προτού επιτραπεί στο νεαρό άνδρα να παντρευτεί και να γίνει πατέρας, πρέπει να πάει να σκοτώσει. Εάν δεν υπάρξει θάνατος, δε γίνεται να υπάρξει γέννηση. Η σημασία αυτού βρίσκεται στο ότι κάθε γενιά πρέπει να πεθάνει, προκειμένου να έρθει η επόμενη γενιά. Μόλις συλλάβεις ή γεννήσεις ένα παιδί, είσαι ο νεκρός. Το παιδί είναι η νέα ζωή, και εσύ είσαι μόνο ο προστάτης τούτης της νέας ζωής» (Joseph Campbell, Η δύναμη του μύθου, 1998, σσ. 201-202).

Όπως τόνισε ο Καθηγητής Άντολφ Γιένσεν (Adolf Jensen) από τη Φρανκφούρτη, αναπτύσσοντας την πλατιά εκτεινόμενη θεωρία της πολιτισμικής διασταύρωσης, που πρωτοανακοίνωσε ο Λέο Φρομπένιους στα 1895-97, αυτές οι τελετουργίες δεν είναι παρά οι δραματικές αποδόσεις μιας μυθολογίας [π.χ. κυνηγοί κεφαλών] εμπνευσμένης από το πρότυπο του θανάτου και της ζωής στο φυτικό κόσμο. Επίσης, αποτελούν τη βασική ιερουργία ενός επακριβώς καθορισμένου προϊστορικού πολιτιστικού στρώματος, που εξακολουθεί να υφίσταται τόσο στην τροπική Αφρική και Αμερική, όσο και στην Ινδία, Ινδονησία και Ωκεανία» (Joseph Cambell, 1995, Οι μάσκες του θεού, σσ. 238-240).

«Θα έλεγε κανείς ότι οι μυθολογικοί κόσμοι κατασκευάζονται μόνο και μόνο για να καταρρεύσουν ξανά και από τα ερείπια τους, να οικοδομηθούν νέοι κόσμοι» (Franz Boas, 1898, Introduction to Teit, J., Traditions of the Thompson River Indians of the British Columbia, τ.6, σελ. 18).

Προ-Ισπανικοί πολιτισμοί και παραδόσεις

Δυο μήνες ταξίδια στις Φιλιππίνες από νησί σε νησί, σε τρεις μεγάλες γεωγραφικές περιοχές: A. Palawan (Νησιά Palawan, Coron), B. Luzon (Νησί Luzon) και Γ. Visayas (Νησιά Guimaras, Siquijor, Panglao, Bohol, Panay, Apo, Negros, Boracay, Biliran, Leyte). Η απομόνωση της νησιωτικής Νοτιοανατολικής Ασίας διέσωσε πολλούς προαποιοκιακούς πολιτισμούς, στο Βόρνεο, στη Νέα Γουινέα, στις Φιλιππίνες – πολιτισμοί που ίσως έχουν κάποιες κοινές ρίζες με τους πρώτους μεσοποτάμιους πολιτισμούς και αξίζει να το μελετήσουμε αναλυτικότερα σε επόμενη δημοσίευση. Εδώ θα παρουσιάσω πολλές από τις φιλιπινέζικες προ-αποικιακές παραδόσεις και θα κάνω κάποιες πρώτες βιβλιογραφικές αναφορές για τη σχέση τους με άλλους πολιτισμούς και το νόημα των μυθολογικών μεταφορών τους, π.χ. την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του δάσους, τις μούμιες, τους κυνηγούς κεφαλών, τους αυτόχθονες του δάσους.

Σήμερα οι Φιλιππίνες κατοικούνται από περισσότερες από εκατόν-ογδόντα εθνογλωσσικές ομάδες πολλές από τις οποίες ταξινομούνται ως «Ιθαγενείς Λαοί». Το αρχιπέλαγος των Φιλιππίνων κατοικήθηκε αρχικά από τους Negritos πριν από περίπου 30.000 χρόνια, διάσπαρτες μικρές ομάδες διασώζονται ακόμη (!) και σήμερα όπως οι Aeta και Ati που επισκέφτηκα στα νησιά Guimaras και Boracay. Μετά τους Negritos ακολούθησαν διαδοχικά μεταναστευτικά κύματα Αυστρονησιακών λαών γύρω στο 2200 π.Χ. Η άφιξη του Φερδινάνδου Μαγγελάνου, σηματοδότησε την αρχή της Ισπανικής αποικιοκρατίας για περισσότερα από 300 χρόνια, την οποία παραχώρησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και αυτές διατήρησαν τον έλεγχο μέχρι την Ιαπωνική Κατοχή. Μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο οι Φιλιππίνες έγιναν ανεξάρτητες το 1946. Ακολουθούν κείμενα και επτά βίντεο χωρισμένα σε τρία μέρη, στις γεωγραφικές περιοχές Palawan, Luzon, Visayas.

Α. PALAWAN: Οκτώ ώρες αποστολή με τρεις οδηγούς μέσα στο δάσος για να συναντήσω τους αυτόχθονες Batak, «τους ανθρώπους των βράχων». Ζουν μέσα σε σπίτια από μπαμπού-όσο-είναι-το-ανθρώπινο-σώμα, επτά οικογένειες και ο γέρος σαμάνος «μπαμπαιλάν» θυμάται τελετουργίες 7-14 ημερών, στα μουσεία της πόλης βρίσκεται το ανθρώπινο απολίθωμα Homo Sapiens από το σπήλαιο Tabon ηλικίας 22.000 έως 24.000 ετών, και ακόμη η μοναδική ιστορία με τους αυτόχθονες Tau’t bato που ζουν σε ένα σπήλαιο. Βόρεια του Palawan στο νησί Coron βρέθηκα ανάμεσα στους αυτόχθονες Tagbanwa, με ένα παραδοσιακό πλοιάριο Bangka πάνω και κάτω στα κύματα τέσσερις ώρες μέχρι να φτάσουμε στο χωριό τους, κανείς ‘άλλος’ δεν είχε βρεθεί σε γάμο τους.

Β. LUZON: Ίσως στην πιο απομονωμένη περιοχή των Φιλιππίνων στη Sagada είχα την τύχη να βρεθώ απρογραμμάτιστα σε ένα καταπληκτικό τριήμερο φεστιβάλ από τους κατοίκους της Sagada-11th Etag festival 2024, εδώ άκμασαν οι παραδόσεις με τους κυνηγούς κεφαλών, τις μούμιες, τα κρεμασμένα φέρετρα, και ακόμη, πιο καταπληκτικό από την εικόνα τους η προέλευση και το νόημα τους, τα μουσεία παραθέτουν πλήθος ζωντανών πρόσφατων παραδόσεων των αυτόχθονων Kankanaey, των «ανθρώπων των βουνών» στην Κορδιλιέρα, και λίγες ώρες πιο μακριά οι αυτόχθονες Igorot, «οι άνθρωποι των λόφων και των σιτηρών» με τις αρχαίες αναβαθμίδες ορυζώνων της κορδιλιέρας Banaue ίσως 2000 ετών, όλες αυτές οι παραδόσεις προστατεύονται ως Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη για την επίδραση της καλλιέργειας στους ανθρώπους: οι άνθρωποι του σιταριού vs οι άνθρωποι του ρυζιού.

Γ. VISAYAS: Σε ένα άλλο πλήθος παραδόσεων και νησιών, Panglao, Bohol, Siquijor, Guimaras, Panay, Negros, Boracay, Biliran, Leyte, συνάντηση με τους εναπομείναντες Negritos, τους αυτόχθονες Ati και Aeta απόγονους από τους πρώτους κάτοικους της περιοχής 30.000 χρόνια πριν, και το επταήμερο Φεστιβάλ Ati-Atihan Kalibo, «της μητέρας των γιορτών» θρησκευτικού και ιστορικού συγκερασμού των αυτοχθόνων με τους χριστιανούς, οι τελετουργίες μετατρέπονται σε φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Μια άλλη υποομάδα των Negritos, οι Αυτόχθονες «Hiligaynon», με «τους θεραπευτές της φύσης», και τον θεραπευτή των 300 φυτών Noel Torremocha, να εξακολουθεί να πιστεύει και να ασκεί τις γνώσεις της φύσης χιλιάδες ετών:  «Εδώ, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η φύση και οι άνθρωποι είναι ένα. Ο άνθρωπος είναι προέκταση της φύσης. Η φύση θα ήθελε πάντα η ίδια να θεραπεύεται», στην online συνέντευξη του με τίτλο: «Siquijor ‘healer’: For every cure, there is a plant», «Για κάθε θεραπεία/ασθένεια, υπάρχει ένα φυτό».

1. A. PALAWAN: Αυτόχθονες Batak/«οι άνθρωποι των βράχων», «σπίτι-όσο-το-σώμα» με μάτια ανοιχτά στο σύμπαν (Νησί Palawan)

Το νησί Palawan, θεωρείται «η τελευταία μεθόριος της φύσης», με τρεις οδηγούς οκτώ ώρες αποστολή για να φτάσω μέσα στα δάση και τα ποτάμια στους νομάδες-Αυτόχθονες Μπατάκ/Batak People, ένας από τους γηγενείς πληθυσμούς των Φιλιππίνων, η συλλογή άγριου μελιού από τις κορυφές των δέντρων και η τελετουργία με το «σαμάνο»/«Babaylan» για ασφάλεια, προστασία του προγονικού δάσους ενάντια στις παράνομες εισβολές μεταλλωρύχων, ελεύθεροι μετακινούμενοι νομάδες μια αληθινή δημοκρατία του δάσους, ο γέρος σαμάνος θεραπευτής σε μια ομάδα επτά οικογενειών, τελετουργίες 7-14 ημερών, επιβίωση και άρνηση του «πολιτισμού», η απλή ζωή του δάσους, θεραπευτικά φυτά για τραυματισμούς, γέννα, αιμορραγία, ερωτικά βότανα κτλ., ο «θρίαμβος του δάσους με ένα νεογέννητο μωρό μιας εβδομάδας». «Στούς Μπατάκ [Batak] τοῦ Παλαουάν, ἕναν ἄλλο κλάδο πυγμαίων τῆς Μαλάκκα, ὁ σαμάνος (μπαλιάν] ἐπιτυγχάνει τήν ἔκσταση του χορεύοντας. Εἶναι δεῖγμα ὅτι ἡ τεχνική ἔχει ὑποστεῖ τήν ἰνδομαλαισιακή έπιρροή. Τέτοιες ἐπιδράσεις εἶναι ἀκόμα πιο αισθητές στις νεκρώσιμες δοξασίες. Η ψυχή τοῦ νεκροῦ παραμένει τέσσερις μέρες κοντά στους δικούς της, ὕστερα διασχίζει μιά πεδιάδα, στη μέση τῆς ὁποίας υψώνεται ένα δένδρο. Σκαρφαλώνει καί φθάνει στο σημεῖο ὅπου ἡ Γῆ ἀγγίζει τόν Οὐρανό. Ἐκεῖ βρίσκεται ἕνα πνεῦμα-γίγαντας πού ἀποφασίζει, ἀνάλογα μέ τίς πράξεις τῆς ψυχῆς στη ζωή, ἂν μπορεῖ νά προχωρήσει ἢ ἄν πρέπει να γκρεμιστεί στή φωτιά. Η χώρα τῶν νεκρῶν ἔχει ἑπτά πατώματα: δηλαδή εἶναι ὁ Οὐρανός. Τό πνεῦμα τά διασχίζει όλα, τό ένα μετά τό ἄλλο. Όταν φθάσει στο τελευταίο, μεταμορφώνεται σε πυγολαμπίδα. Ο αριθμός ἑπτά καί ἡ τιμωρία τῆς φωτιᾶς εἶναι, ὅπως εἴδαμε ινδικής προέλευσης» (Mircea Eliade, 1951, Σαμανισμός, ο Σαμανισμός και οι αρχαϊκές τεχνικές της έκστασης, σσ. 243-244).

Είναι όμως αυτές οι αρχαϊκές πρακτικές νεκρές ή αμελητέες, τόσο διαφορετικές από τη σύγχρονή παρουσία μας και σκέψη; Δυο αποσπάσματα από το έργο του Claude Lévi-Strauss, ο ανθρωπολόγος εθνολόγος μας καλεί να το ξανασκεφτούμε, για παράδειγμα να δούμε τη σχέση της ψυχανάλυσης με τον πρωτόγονο μάγο-σαμάνο, αλλά και ότι είναι ίδια η λογική που διέπει τη μυθική και επιστημονική σκέψη.

«Αφού ο σαμάνος δεν ψυχαναλύει τον ασθενή του, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αναζήτηση του χαμένου χρόνου, που θεωρείται από μερικούς το κλειδί της ψυχαναλυτικής θεραπευτικής, δεν είναι παρά μια τροπικότητα (η αξία και τα αποτελέσματα της οποίας δεν είναι αμελητέα) μιας πιο θεμελιώδους μεθόδου, η οποία πρέπει να οριστεί δίχως να ληφθεί υπόψη η ατομική ή συλλογική προέλευση του μύθου. Διότι η μυθική μορφή υπερέχει του περιεχομένου του αφηγήματος. Αυτό τουλάχιστον φαίνεται να μας διδάσκει η ανάλυση του κειμένου. Αλλά από μια άλλη άποψη γνωρίζουμε ότι κάθε μύθος είναι μια αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Επομένως η σύγχρονη αυτή μορφή σαμανιστικής τεχνικής που αποκαλούμε ψυχανάλυση αντλεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της από το γεγονός ότι στο βιομηχανικό πολιτισμό δεν υπάρχει πλέον χώρος για το μυθικό χρόνο παρά μόνο μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Από τη διαπίστωση αυτή η ψυχανάλυση μπορεί να αντλήσει μια επιβεβαίωση της εγκυρότητάς της, καθώς και την ελπίδα να εμβαθύνει στις θεωρητικές της βάσεις και να κατανοήσει πληρέστερα το μηχανισμό της δραστικότητάς της μέσα από την αντιπαράθεση των μεθόδων και των στόχων της με τις μεθόδους και τους στόχους των μεγάλων αυτών προκατόχων της: των σαμάνων και των μάγων» (Claude Lévi-Strauss, 1958, Δομική Ανθρωπολογία, Τόμος Πρώτος, σελ. 254, βλ. επίσης Claude Lévi-Strauss, 1984, Ανθρωπολογία και Μύθος, σελ. σελ. 123).

«Τέλος, οι ανθρωπολόγοι που έθεσαν το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ «πρωτόγονης» λεγόμενης νοοτροπίας και επιστημονικής σκέψης προσπάθησαν γενικά να το επιλύσουν επικαλούμενοι ποιοτικές διαφορές στον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος νους στη μία ή στην άλλη περίπτωση. Αλλά δεν αμφισβήτησαν ποτέ το γεγονός ότι και στις δύο περιπτώσεις ο νους απευθύνεται στα ίδια αντικείμενα. Οι σελίδες που προηγήθηκαν οδηγούν σε μια άλλη αντίληψη. Η λογική της μυθικής σκέψης μάς φαίνεται εξίσου απαιτητική με εκείνη της θετικής σκέψης και, κατά βάθος, πολύ λίγο διαφορετικές. Διότι η διαφορά έγκειται λιγότερο στην ποιότητα των διανοητικών διεργασιών παρά στη φύση των αντικειμένων στα οποία αναφέρονται αυτές οι διεργασίες. Αυτό είναι από καιρό ήδη γνωστό στο πεδίο της τεχνολογίας: Ένας σιδερένιος πέλεκυς δεν είναι ανώτερος από έναν λίθινο επειδή ο ένας είναι πιο «καλοφτιαγμένος» απ’ τον άλλο. Και οι δύο είναι το ίδιο καλοφτιαγμένοι, αλλά ο σίδηρος είναι διαφορετικό πράγμα από το λίθο. Ίσως μια μέρα ανακαλύψουμε ότι η ίδια λογική διέπει τη μυθική και επιστημονική σκέψη και ότι ο άνθρωπος ανέκαθεν σκεφτόταν εξίσου καλά. Η πρόοδος – αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος – δεν έχει για θέατρο τη συνείδηση, αλλά τον κόσμο, όπου μια ανθρωπότητα προικισμένη με σταθερές και αναλλοίωτες ικανότητες βρέθηκε κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης πορείας της διαρκώς αντιμέτωπη με νέα αντικείμενα» (Claude Lévi-Strauss, 1958, Δομική Ανθρωπολογία, Τόμος Πρώτος, σσ. 284-285).

Όλη η ζωή στο δάσος για τους Μπατάκ είναι ότι τους προσφέρει η φύση για να επιβιώσουν και ένα σπίτι-πολιτισμός-όσο-το-ανθρώπινο-σώμα. Όμως μέσα από τη μικρή καλύβα τους από μπαμπού ακροάζονται και οραματίζονται τα ποτάμια, τα δάση, τον έναστρο ουρανό, το σύμπαν, και τότε αφηγούνται μεταφορικές ιστορίες και καταφεύγουν στους μύθους τους, όπως ο φίλος μου ο Ναρανχού νομάς των τάρανδων στα χιονισμένα βουνά Αλτάι -50 βαθμούς Κελσίου, βλ. δημοσίευση για τη Μογγολία. Είναι πραγματικά κυνηγοί-συλλέκτες και καλλιεργούν εκ περιτροπής με τη μέθοδο κοπή-καύση-καλλιέργεια-μετακίνηση, στο βίντεο που ακολουθεί.

ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ-PHILIPPINES: Palawan, Αποστολή για τους Αυτόχθονες Bataks, Tau’t bato, Palawan Museum, Palawan Heritage Center, βίντεο διάρκειας 47’ λεπτών: Υπάρχουν διάφορες εθνογλωσσικές ομάδες που θεωρούν το νησί Palawan ως το σπίτι τους: οι Tagbanua, οι Palaw’an, οι Tau’t bato και οι Bataks. Το 1962 μια ομάδα ανθρωπολόγων στο σπήλαιο Tabon εντόπισε ένα απολίθωμα του Homo Sapiens ηλικίας 22.000 έως 24.000 ετών, το λίκνο του πολιτισμού των Φιλιππίνων, αντίγραφο βρίσκεται στο τοπικό μουσείο. Μετά από οκτώ ώρες διαδρομής με τρεις οδηγούς (αυτοκίνητου, γενικό και ειδικό ξεναγό) έφτασα στους Αυτόχθονες Μπατάκ/τους «ανθρώπους των βουνών». Τι εμπειρία! είναι οι άνθρωποι του δάσους ζουν σε σπίτια-όσο-το-ανθρώπινο-σώμα, με βοηθό τον Μπαμπαιλάν/Σαμάνο, επίσκεψη στα μουσεία Palawan Museum και Palawan Heritage Center. Στα μουσεία η ιστορία για τους αυτόχθονες tau’t bato, που το 1978 έκαναν την πρώτη τους επαφή με τον κόσμο. Αν και έστρεψαν τους οι tau’t bato στην αστική ζωή αυτοί μη μπορώντας να ενταχθούν στο νέο περιβάλλον αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να επιστρέψουν πίσω στη γη των προγόνων τους και να εγκατασταθούν εκεί για πάντα, 350 άνθρωποι ζουν σε σπήλαιο, the last caveman.

Σχετικά με την πρωτόγονη και προβιομηχανική αρχιτεκτονική ο ψυχολόγος, καθηγητής, αρχιτέκτονας Amos Raport σημειώνει: «Αναφέρθηκα ήδη στην αξία που έχει η μελέτη της αμεσότητας με την οποία τα πρωτόγονα και τα προβιομηχανικά κτίσματα εκφράζουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων, καθώς και τις απαιτήσεις του πολιτιστικού και υλικού περιβάλλοντος, χωρίς την παρεμβολή αρχιτεκτόνων με ενσυνείδητες καλλιτεχνικές προθέσεις. Αν θεωρήσουμε πως τα κτίσματα είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα: στον άνθρωπο: α) τη φύση του, τις φιλοδοξίες του, την κοινωνική του οργάνωση, την κοσμοθεωρία του, τον τρόπο ζωής του, τις κοινωνικές και ψυχολογικές του ανάγκες, τις ατομικές και ομαδικές του ανάγκες, τους οικονομικούς πόρους του, τη στάση του απέναντι στη φύση, την προσωπικότητά του, τις μόδες· β) τις υλικές του ανάγκες, δηλαδή το «λειτουργικό» πρόγραμμα· γ) τις διαθέσιμες τεχνικές και τη φύση: α) τις υλικές της πλευρές, όπως είναι το κλίμα, η τοποθεσία, τα υλικά, οι νόμοι της μηχανικής κ.ά. β) τις οπτικές της πλευρές, όπως είναι το τοπίο, τότε η επίδραση του ανθρώπου, ιδιαίτερα της προσωπικότητάς του, τόσο στο πρωτόγονο όσο και στο ανώνυμο κτίριο είναι μικρότερη απ’ όση βρίσκουμε συνήθως στον δικό μας πολιτισμό, και τέτοιες επιδράσεις, όταν υπάρχουν, δεν είναι ατομικές ή προσωπικές αλλά ομαδικές, και μόνο ομαδικές. Αυτού του είδους τα κτίσματα τείνουν προς μια κατάσταση ισορροπίας με τη φύση αντί να κυριαρχούν πάνω της. Αυτό ενισχύει την ανωτερότητά τους, συγκριτικά με την παράδοση της επίσημης αρχιτεκτονικής, ως θέματος μελέτης για το συσχετισμό του δομημένου περιβάλλοντος με τον άνθρωπο και τη φύση» (Amos Rapoport, 210, Ανώνυμη αρχιτεκτονική και πολιτιστικοί παράγοντες, σσ. 26-27).

Και συνεχίζει ασκώντας κριτική στην μείζονα αποικιοκρατική σκέψη και την υλική αιτιοκρατία: «Μια καλή αφετηρία για οποιαδήποτε συνολική κριτική της θεωρίας της υλικής αιτιοκρατίας είναι το επιχείρημα του Mumford ότι ο άνθρωπος υπήρξε ένα ζώο που δημιουργεί σύμβολα προτού ακόμα γίνει ένα ζώο που φτιάχνει εργαλεία, ότι πέτυχε την εξειδίκευση στο μύθο, τη θρησκεία και την τελετουργία προτού την πετύχει στο πεδίο του υλικού πολιτισμού και ότι η τελετουργική ακρίβεια προηγήθηκε της ακρίβειας στην εργασία από τα πρώτα του μόλις βήματα ο άνθρωπος έριξε όλο το βάρος σε συμβολικές μάλλον παρά ωφελιμιστικές μορφές. Πιθανόν να χρειάζεται μια θέση μη υλιστική για τη μελέτη των μορφών των πρωτόγονων σπιτιών, μια και το τραγούδι, ο χορός και η ιεροτελεστία ήταν πιο εξελιγμένα από ό,τι τα εργαλεία. Από αυτή τη σκοπιά, τα επιτεύγματα του ανθρώπου οφείλονται περισσότερο στην ανάγκη του να αξιοποιήσει τις εσωτερικές του δυνάμεις παρά ανάγκες του για έλεγχο του φυσικού περιβάλλοντος ή για περισσότερη τροφή. Ο Mumford υποστηρίζει την πρωταρχική σημασία του συμβόλου την πρωταρχική σημασία της ποιητικής και μυθικής λειτουργίας των συμβόλων αντί της λογικής ή πρακτικής τους χρήσης. Αυτό μπορεί να εξηγήσει τη μεγάλη ποικιλία γλωσσών σε πρωτόγονες περιοχές, όπως αυτές των ιθαγενών της Αυστραλίας ή της Νέας Γουινέας. Η πρωταρχική σημασία της μυθικής αυτής λειτουργίας αναδεικνύεται αν συγκρίνουμε την τέχνη των σπηλαίων του Λασκώ και της Αλταμίρα με τη σύγχρονή τους τεχνολογία –κάτι που είναι αδύνατο να μην έχει εντυπωσιάσει όποιον επισκέφτηκε αυτά τα μέρη (σσ. 65-66). […] Όπως έδειξα, η επιρροή του πρωτόγονου ανθρώπου πάνω στο τοπίο είναι ελάχιστη, ιδιαίτερα όσον αφορά το μεμονωμένο άτομο. Για τον πρωτόγονο άνθρωπο και, σε μικρότερο βαθμό, για τους αγροτικούς λαούς η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, άρα και με το τοπίο και την τοποθεσία είναι προσωπική δεν υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. Η αρχέγονη κοσμοαντίληψη είναι αυτή της αρμονικής σχέσης με τη φύση και όχι αυτή της σύγκρουσης ή της κατάκτησης: η σχέση του ανθρώπου με το μη ανθρώπινο στις πρωτόγονες κοινωνίες είναι πάνω απ’ όλα μια σχέση αμοιβαιότητας: ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα στη φύση και δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για τον άνθρωπο και τη φύση ως δύο ξεχωριστά πράγματα» (σσ.-178-179).

Αυτόχθονες Tagbanwa (Νησί Coron)

Οι φυλές των Tagbanua βρίσκονται στο κεντρικό και βόρειο τμήμα του νησιού Palawan και της δικής τους ιδιοκτησίας νησιού Coron, πράγμα σπάνιο για αυτόχθονες. Χρησιμοποιούν τη μεταβαλλόμενη καλλιέργεια του ρυζιού και είναι γνωστοί για το τελετουργικό κρασιού από το ρύζι Pagdiwata. Οι φυλές Tagbanua πιστεύουν ότι πολλές θεότητες βρίσκονται στο περιβάλλον τους. Με τρεις οδηγούς-ναύτες σε μια ανεπανάληπτη ημέρα επίσκεψης στο χωριό Cabugao, και μια έκπληξη, ένας γάμος!

ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ – PHILLIPINES: Puerto Princesa Underground River, Αποστολή αυτόχθονες Tagbanwa, El Nido, Γάμος στους Tagbanwa, βίντεο διάρκειας 41’ λεπτών: Εθνικό Πάρκο Υπόγειου Ποταμού Puerto Princesa, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, 300 χιλιόμετρα από το Puerto Princessa το El Nido/«Η Φωλιά» από τους πιο δημοφιλείς τροπικούς παραδείσους στο νησί Palawan, Νησί Coron στις Φιλιππίνες, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη είναι χαρακτηριστικοί οι ασβεστολιθικοί βράχοι/limestones που προήλθαν από ιζηματογενή πετρώματα από κοραλλιογενείς υφάλους και κελύφη θαλάσσιων οργανισμών πριν από εκατομμύρια χρόνια, μια δύσκολη αποστολή μέσω θαλάσσης στους αυτόχθονες Tagbanwa (Νησί Coron), από τα δυο εναπομείναντα χωριά Banuang Daan και Cabugao επίσκεψη στο δεύτερο, «το πρόβλημα αρχίζει όταν θέλουμε πάγο», συνάντηση με τον αρχηγό του Συμβουλίου των Γερόντων στο προστατευόμενο «Ιερό προγονικό νησί των «πνευμάτων», γάμος στους αυτόχθονες Tagbanwa! «ο χορός του πετεινού και της κότας»

1. B. LUZON: Αυτόχθονες Kankanaey, Αυτόχθονες Igorot/«οι άνθρωποι των βουνών» (Νησί Luzon–Sagada)

Οι κύριες γηγενείς ομάδες της Κορδιλιέρας/Οροσειράς στομεγάλο σε έκταση νησί Λουζόν, θεωρούνται οι Igorot, Bontoc, Ibaloy, Itneg/Apayao, Kankanaey και στους ορυζώνες οι Ifugaos. Προβάλλοντας αντίσταση ενάντια στους Ισπανούς άποικους κατάφεραν να διατηρήσουν τον πολιτισμό και τις παραδόσεις τους διασώζοντας τις ως τις ημέρες μας. Οι προαποικιακοί ήχοι, κίνηση, μύθοι, χοροί, μουσική, σαγηνευτικοί και δώρο στην ανθρωπότητα. Σύμφωνα με τη θεωρία της εξάπλωσης του πολιτισμού-μοντέλο της ιερής πόλης και κοσμοαντίληψης των Σουμέριων αρχαία σύμβολα, μύθοι, ιερά ζώα ταξίδεψαν σε Ανατολή και Δύση και είναι κοινά. Ένα παράδειγμα ίσως, του ιερού χοίρου, στην αρχαία Ελλάδα και στις αρχαϊκές Φιλιππίνες, ο ιερός χοίρος στις τελετές και τελετουργίες θανάτου, τότε και σήμερα; Στο λεωφορείο ο διπλανός μου πάει να θάψει τη γιαγιά του, μου είπε ότι σφαγιάζουν δεκάδες χοίρους και προσφέρεται το τελευταίο γεύμα για όλους μπροστά στον καθισμένο νεκρό, δεκάδες τεκμήρια και φωτογραφίες είδα στα μουσεία στην πολή Baguio. Και στην αρχαία Ελλάδα, τα μέγαρα: «Η γιορτή της περιόδου της σποράς των Θεσμοφορίων διαρκούσε τρεις μέρες και η πρώτη μέρα ονομαζόταν Κάθοδος και Άνοδος, η δεύτερη Νηστεία και η τελευταία Καλλιγένεια (αυτή που γεννάει ωραίο παιδί). Στη διάρκεια της πρώτης μέρας οι νεογέννητοι χοίροι ρίχνονταν, μάλλον ζωντανοί, σε υπόγειους θαλάμους που ονομάζονταν μέγαρα, όπου τους άφηναν να αποσυντεθούν για ένα χρόνο. Τα οστά της προηγούμενης χρονιάς τα ανέβαζαν ξανά στη γη και τα τοποθετούσαν σε ένα βωμό. Τότε στο χάσμα ή «θάλαμο» ρίχνονταν ειδώλια ερπετών και ανθρώπινων πλασμάτων από αλεύρι και σιτάρι. «Και λένε», γράφει ο αρχαίος συγγραφέας, στον οποίο οφείλουμε τη γνώση μας επί του θέματος «ότι μέσα και γύρω από τα χάσματα βρίσκονταν φίδια που έτρωγαν το μεγαλύτερο μέρος από αυτά που ρίχνονταν. Για αυτό κάθε φορά που οι γυναίκες ανέσυραν τα απομεινάρια, αλλά και όταν τα αντικαθιστούσαν με αυτές τις πασίγνωστες εικόνες, έκαναν θόρυβο ώστε να απομακρυνθούν τα φίδια που θεωρούνταν φύλακες των ιερών».

Οι τελετές ήταν μυστικές, άρα λίγα είναι γνωστά για αυτές. Πάντως, στα ευρέως τελούμενα και εξέχως σημαντικά Ελευσίνια μυστήρια όπου το κεντρικό θέμα ήταν πάλι η Kάθοδος και Άνοδος της κόρης Περσεφόνης, οι χοίροι ήταν ομοίως σημαντική προσφορά. Επιπλέον, εκεί παρουσιάζεται ένα καινούργιο μοτίβο, διότι το κορυφαίο επεισόδιο στην ιερή μεγαλοπρεπή παράσταση, που τελείτο στην «αίθουσα των μυστών» στην Ελευσίνα και αναπαριστούσε τα δεινά της Δήμητρας και την τελική Άνοδο ή επιστροφή της κόρης, ήταν η επίδειξη ενός σταχύου από σιτάρι. «Το μεγάλο και έξοχο μυστήριο της τέλειας αποκάλυψης, ένα θερισμένο στάχυ σιταριού», όπως το περιέγραψε ένας από τους πρώτους χριστιανούς Επισκόπους ο Ιππόλυτος ξεχνώντας προφανώς ότι η κορυφαία αποκάλυψη της δικής του άγιας λειτουργίας ήταν ένας υψωμένος άρτος, φτιαγμένος από το ίδιο στάρι.

Ποιο θα μπορούσε να είναι το νόημα μιας τόσο απλής πράξης, όπως η ανύψωση ενός θερισμένου σταχιού από σιτάρι; Ποιο είναι το νόημα της υψωμένης όστιας της λειτουργίας; Όπως στη λογική του παιγνιδιού, του ονείρου, οποιασδήποτε παραδοσιακής θρησκευτικής τελετής, το ιερό αντικείμενο. Ο κομμένος μίσχος είναι η Περσεφόνη που επέστρεψε, ταυτίζεται, έστω για τη στιγμή της τελετουργίας, με το που πέθανε αλλά ζει στον ίδιο το σπόρο. Τη στιγμή εκείνη ηχούσε ένα χάλκινο κύμβαλο, παρουσιαζόταν μια νεαρή ιέρεια που συμβόλιζε την ίδια την κόρη και η τελετή ολοκληρωνόταν με έναν παιάνα χαράς. Η συμφωνία ανάμεσα στον πρωτόγονο ινδονησιακό κύκλο και σε τούτο το εκλεπτυσμένο και ανεκτίμητο κλασικό μυστήριο, μέσω του οποίου ο Έλληνας μύστης μάθαινε πως πληροφορούμαστε από μια επιτάφια επιγραφή) ότι τα θάνατος δεν είναι κάτι κακό, αλλά μια ευλογία», συμπεριλαμβάνει όχι μόνο έναν αριθμό εκπληκτικά μικρών λεπτομερειών, αλλά και καθένα από τα βασικά θέματα. Ουσιαστικά σε κάθε θέμα παρουσιάζονται και καινούργιες αντιστοιχίες.

Στην πυρήνα αμφότερων των μυθολογιών υπάρχει και τριάδα θεαινών ταυτισμένων με τα τοπικά βρώσιμα φυτά, το χοίρο, τον κάτω κόσμο και τη σελήνη. Οι τελετές τους εξασφαλίζουν την ανάπτυξη των φυτών και τη διάβαση της ψυχής στον κάτω κόσμο. Και στις δύο ο γάμος της θεάς κόρης ή Ντέμα ισοδυναμεί με το θάνατό της, που απεικονίζεται σαν κάθοδος στη γη και ακολουθείται, μετά από κάποιο χρόνο, από τη μεταμόρφωσή της σε τροφή. Στον πρωτόγονο κύκλο αυτή η τροφή είναι το γιαμ στον κλασικό το σιτάρι Επιπλέον, οι γυναίκες των ελληνικών Θεσμοφορίων μαζί με τους χοίρους τοποθετούσαν στα μέγαρα ειδώλια από αλεύρι και σιτάρι που αναπαριστούσαν φίδια ή ανθρώπινα πλάσματα. Άφηναν τους χοίρους έως ότου αποσυντίθεντο, οπότε ανέβαζαν τα οστά τους και τα τιμούσαν ως λείψανα, ενώ τα ειδώλια από αλεύρι τρώγονταν από φίδια. Η υπόγεια τοποθέτηση των χοίρων και των γλυκισμάτων συνοδευόταν από θορύβους, οι οποίοι ερμηνεύονται λογικά σαν τέχνασμα που απομάκρυνε τα φίδια.

Η τελετή σχετίζεται, στοιχείο προς στοιχείο, με εκείνη των νεαρών και των κοριτσιών, που δολοφονούνταν εν μέσω εκκωφαντικών τυμπανοκρουσιών. Αναθεωρήθηκε όμως εκφράζοντας μια νέα στάση προς την ανθρωποθυσία, την οποία βλέπουμε στο «Θρύλο της Καταστροφής της Κας» να απλώνεται, μέσω του μεγάλου δακτύλου του Νείλου, από την Ελλάδα μέχρι το Σουδάν. Στο Χρυσό Κλώνο ο Φρέιζερ παρέχει πολλές αντίστοιχες αντικαταστάσεις και δείχνει επιπλέον πως στις γιορτές σποράς και θερισμού, οπουδήποτε το σιτάρι αλεθόταν σε αλεύρι και ψηνόταν, καταναλώνονταν τελετουργικά ανθρωπόμορφα γλυκίσματα. Φαίνεται, λοιπόν, πως κάποτε το τελετουργικό γεύμα ανθρωποφαγίας ήταν κοινό στους δύο κύκλους…» (Joseph Cambell, 1995, Οι μάσκες του θεού, σσ. 256 -261).

PHILLIPINES – ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ: Αυτόχθονες Kankanaey, Αυτόχθονες Igorot/«οι άνθρωποι των βουνών» (Νησί Luzon-Sagada), βίντεο διάρκειας 53’ λεπτών: Διακόσια πενήντα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Μανίλα, τριήμερο φεστιβάλ των ντόπιων κάτοικων στην απομακρυσμένη και απομονωμένη κωμόπολη Sagada 11th Etag festival 2024, προ-αποικιακοί ήχοι, μουσικά όργανα, χοροί, κίνηση σώματος και σκέψη, παραδόσεις και πολιτισμοί! δραματουργία από τους κατοίκους της Sagada: «Takik»/γάμου, «Balangbang», «Pinanyuan», «war dance»/πολέμου, «Boogie», «άνθρωποι πουλιά», λόγω έλλειψης πρόσβασης στα βουνά λίγοι κατακτητές πάτησαν το πόδι τους στη Σαγκάδα κατά τη διάρκεια της Ισπανικής Εποχής, και ως αποτέλεσμα είναι ένα από τα λίγα αυτόχθονα μέρη στις Φιλιππίνες που έχει διατηρήσει τον ιθαγενή πολιτισμό τους με ελάχιστη ισπανική επιρροή ένα διασωθέν δώρο στην ανθρωπότητα, πολιτισμικό χωριό Tam-awan στην πόλη Baguio, παραδοσιακοί χοροί ανά γεωγραφική πολιτισμική περιοχή χοροί: «Balambang» (Mt Province), «Boogie-Boogie»/«Arap» (Mt Province), «Palakis» (Mt Province), «Takik» χορός γάμου (Mt Province), «Dinuya» (Ifugao) , Pagatut (Ifugao), Baguio Igorot Garden, «Igorot» σημαίνει «άνθρωποι των βουνών», Φεστιβάλ Λουλουδιών Baguio 2024,  Ιbaloi Heritage Park από τους περήφανους ελεύθερους πνευματικούς προγονούς του δάσους στα κάτεργα των κομπρεσέρ, Baguio Museum, Museo Cordillera «Himong» τελετουργικό κατά του άδικου θανάτου, Museum of Igorot Cultures and Arts – Saint Louis University Baguio City «kamalig» μια ξύλινη πλατφόρμα κύρους και καλοτυχίας για τo νέο ζευγάρι κάτω από το σπίτι τους, μουμιοποίηση με καπνό ενός έτους, BenCab Museum «αγαλματίδια οι φύλακες του ρυζιού»

Οι χοροί των ιθαγενών ομάδων της Κορδιλιέρας στα βόρεια του νησιού Luzon διασώζουν τις κύριες προ αποικιακές παραδόσεις τους, ανά περιοχή: χορός «Bik-Bik Sag-sag» (Kalinga) αποχαιρετισμός στους νεκρούς ο νεκρός κάθεται σε μια καρέκλα θανάτου/saachi καθώς γυναίκες παροτρύνουν τον άνδρα να εκδικηθεί κρατώντας αναμμένα κλαδιά. Χορός «Bumbuak» (Gaddang) το 1987 αυτή η μικρή φυλετική κοινότητα ήρθε σε επαφή με τον κόσμο με αυτό τον χορό. Χορός «Takiling» (Tanudan) αναδημιουργεί την επιστροφή στο σπίτι μιας ομάδας κυνηγών κεφαλών μετά από κυνήγι με δώρα από φτερά (lawi), χάντρες (bongor). Χορός «Dinuya» (Banaue) μια μεγάλη γιορτή διοργανώνεται από τον ισχυρό kadangyang/αρχηγό όταν τα χωράφια καθαρίζονται και αποθηκεύονται τα σιτηρά. Χοροί «Uyaoy» και «Paypayto» (Mayaoyao) σχετικοί με τις αναβαθμίδες ρυζιού Banaue. Χορός «Ragragsakan» (Kalinga) σχετικός με το κέφι/διασκέδαση. Χορός «Bendian» (Benguet) φεστιβάλ των Benguet, Ibaloy και Kankanay. Χορός «Idudu» (Penarubia) μιας μητρογραμμικής κοινωνίας. Χορός «Tarektek» κυνηγού κεφαλών η πιο λατρεμένη παράδοση της Kalinga. Χορός «Tagem» μετά το κυνήγι κεφαλιού των Ilongot όπου ο ερωτευμένος φέρνει πολλά κομμένα κεφάλια στο σπίτι της ερωτευμένης του.  Χορός «Tadek» των Itneg. Χορός «Sakpaya»  για τη δημιουργία μιας νέας αναβαθμίδας ρυζιού με αναφορές στους θεούς. Χορός «Pattong» κυνήγι προϊστορικές αφηγήσεις για τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων και ασφάλειας μεταξύ πολλών χωριών. Χορός «Manmanok»/«Πουλάρια» τρεις κόκορες της φυλής bago φλερτάρουν γύρω από την αγαπημένη τους κυρία χρησιμοποιώντας μια πολύχρωμη κουβέρτα για να την προσελκύσουν. Χορός «Dalichok» πνευματικός χορός της κοπέλας και των ανδρών Kalinga στη ρυθμική μουσική των οργάνων από μπαμπού patan-og.

Το κυνήγι κεφαλών ήταν μέχρι λίγα χρόνια πριν εκτεταμένο μεταξύ των διαφόρων λαών της οροσειράς Igorot – το είχα δει και στο Βόρνεο να απεικονίζεται στους τοίχους των μεγάλων παραδοσιακών οικογενειακών σπιτιών, βλ. σχετική δημοσίευση. Το κυνήγι κεφαλών συνδέθηκε με τελετουργίες μετάβασης σε αγροτικούς πληθυσμούς, συγκομιδές ρυζιού, θρησκευτικές τελετουργίες με πνεύματα προγόνων, βεντέτες αίματος και τατουάζ των ιθαγενών. Οι ανθρωπολογικές μελέτες το σχετίζουν με τη θανάτωση του αντιπάλου, την τελετουργική βία, την κοσμολογική ισορροπία, τον κανιβαλισμό, την κυριαρχία στο σώμα και την ψυχή των εχθρών στη ζωή και στη μετά θάνατον ζωή, ως τρόπαιο και απόδειξη θανάτωσης, ως επίτευγμα στο κυνήγι, ως επίδειξη κύρους με την ανάληψη του πνεύματος και της δύναμης ενός αντιπάλου, ως μέσο εξασφάλισης των υπηρεσιών του θύματος ως σκλάβου στη μετά θάνατον ζωή, ως πεποίθηση ότι το κεφάλι περιείχε «ύλη ψυχής»/δύναμη ζωής που μπορούσε να αξιοποιηθεί μέσω της σύλληψής του. Οι φυλές της Κορδιλιέρας χρησιμοποιούσαν συγκεκριμένα όπλα για τον αποκεφαλισμό των εχθρών σε επιδρομές και πολέμους πολλά από τα οποία είδα στα μουσεία στην πόλη Baguio αλλά και στο φεστιβάλ της Sagada με την αναπαράσταση του χορού του πολέμου. Εκτός από τους συμβολισμούς και τη νοηματοδότηση – μέσα από τις τελετουργίες θανάτου και τις τελετουργίες ταφής οι ερευνητές ανακαλύπτουν πολύτιμα τεκμήρια για την ιστορία του ανθρώπου, π.χ. ακολουθώντας τη διαδρομή της εθιμοτυπίας του κυνηγιού κεφαλών που ασκήθηκε κατά τους ιστορικούς χρόνους σε μέρη αγροτικής καλλιέργειας της Ευρώπης, της Ανατολικής Ασίας, της Ωκεανίας, της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Νότιας Ασίας, της Μεσοαμερικής, της Νότιας Αμερικής, της Δυτικής Αφρικής και της Κεντρικής Αφρικής, στις Φιλιππίνες από τους καλλιεργητές του ρυζιού.

«Όπως παρατήρησε ο Καθηγητής Γένσεν «στον τρόπο ζωής και των ανθρώπων και των ζώων ο φόνος κατέχει μια σημαντικότατη θέση. Για να διατηρήσουν τη ζωή οι άνθρωποι πρέπει κάθε μέρα να σκοτώνουν. Σκοτώνουν ζώα και, προφανώς, στον πολιτισμό που εξετάζεται εδώ το θέρισμα των φυτών θεωρείτο επίσης πολύ ορθώς- δολοφονία… «Σε αυτόν τον πολιτισμό», συνεχίζει, η δολοφονία δεν είναι μια πράξη ηρωισμού, που κατανοείται με διάθεση πολεμοχαρούς ανδρισμού. Όλες οι λεπτομέρειες του κυνηγιού κεφαλών μαρτυρούν το αντίθετο. Ουσιαστικά, αν οι πράξεις του κυνηγού κεφαλών κριθούν με ηρωικά δεδομένα, θα έπρεπε να τον αποκαλέσουμε δειλό. Από την άλλη, ούτε η μυθολογικά πρώτη δολοφονία που διαπράχθηκε επί του άγιου σεληνιακού πλάσματος, ούτε η επανάληψη αυτής της δολοφονίας στη λατρεία είτε στις τελετουργίες του χωριού είτε στα έργα του κυνηγιού κεφαλών είναι «δολοφονία» με την έννοια μιας πραγματικής πράξης που αξίζει τιμωρία, όπως η δολοφονία του Άβελ από τον Κάιν. Αληθεύει ότι η πρώτη δολοφονία επέφερε μια ολοκληρωτική μεταμόρφωση της ανθρώπινης ζωής κατά την αρχαϊκή περίοδο και πως στους μύθους τούτο συμβολίζεται περιστασιακά με όρους εγκλήματος και τιμωρίας. Διότι ψυχολογικά μια ορισμένη αίσθηση ενοχής δεν μπορεί να διαχωριστεί ούτε από την πράξη της δολοφονίας, ούτε και από εκείνη της γέννησης. Όμως, το γεγονός και μόνο ότι η επανάληψη της πράξης είναι μια ιερή υποχρέωση που έχει ανατεθεί στην ανθρωπότητα, καθιστά αδύνατο να την αποκαλέσουμε έγκλημα με την πλήρη έννοια της λέξης. Σε ορισμένες μυθολογικές αναπαραστάσεις των επεισοδίων εμφανίζεται πραγματικά η ενοχή και ο ηρωισμός. Ασφαλώς όμως δεν είναι ουσιαστικές για το βασικό πλαίσιο που σίγουρα θα είναι πολύ πιο στοιχειώδες. Η πλησιέστερη αναλογία, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται στον κόσμο των σαρκοβόρων ζώων. Όταν εξετάζουμε τον τρόπο που σκοτώνουν, δε μας έρχεται στο νου ούτε η δολοφονία ούτε ο ηρωισμός, αλλά μόνο η πρωταρχική δύναμη της φύσης. Και υπάρχει πραγματικά μια ένδειξη αυτού του παραλληλισμού στην εμφάνιση πνευμάτων που μοιάζουν με σαρκοβόρα ζώα τόσο στις τελετουργίες των μυστικών εταιριών των ανδρών και των τελετουργιών εφηβείας, όσο και στη ρητή δήλωση του λαού της Δυτικής Κεράμ ότι η τελετουργία του κυνηγιού κεφαλών προέρχεται από ένα αρπακτικό πτηνό. Όλα αυτά, όμως, άπτονται μόνο του προβλήματος της ψυχολογικής στάσης απέναντι στη δολοφονία. Το ότι η δολοφονία απέκτησε μια τόσο προεξέχουσα θέση στη συνολική θεώρηση του κόσμου σε τούτη την πολιτισμική σφαίρα, θα το απέδιδα κυρίως στην ενασχόληση αυτών των ανθρώπων με τον κόσμο των φυτών. Μέχρι ενός ορίου αποκαλύφθηκε στην ανθρωπότητα ένας καινούργιος τομέας φώτισης. Διότι λόγω της συλλογής των καρπών τους τα φυτά φονεύονταν διαρκώς. Ξεπερνούσαν όμως το θάνατό τους μέσω της καινούργιας τους ζωής ασυνήθιστα γρήγορα. Έτσι, κατέστη δυνατή για τον άνθρωπο μια συνθετική ενόραση που συσχέτιζε το πεπρωμένο του με το πεπρωμένο των ζώων, των φυτών και της σελήνης (Joseph Cambell, 1995, Οι μάσκες του θεού, σσ. 247-251).

«Ο Ελβετός εθνολόγος Πάουλ Βιρτς (Paul Wirz), σε ένα δίτομο έργο για τους μύθους και τα έθιμα αυτών των κανίβαλων κυνηγών κεφαλών, μιλά για τους θεούς –Ντέμα- που εμφανίζονται στις τελετουργίες με κατάλληλες ενδυμασίες, για να ενεργοποιήσουν ξανά (ή μάλλον όχι «ξανά», διότι ο χρόνος γίνεται «τελετουργικός χρόνος» και αυτό που ήταν «τότε» γίνεται «τώρα») τα συμβάντα που διαμόρφωσαν τον κόσμο κατά την περίοδο της έναρξης του κόσμου». Οι τελετές τελούνται υπό τις ακούραστες ψαλμωδίες πολλών φωνών, τους χτύπους των τυμπάνων από σχισμένους κορμούς και το βόμβο από τις σβούρες, δηλαδή τις φωνές των ίδιων των Ντέμα, ανερχόμενες από τη γη. Διαρκούν πολλές νύχτες και πολλές μέρες, ενώνοντας τους χωρικούς όχι βιολογικά, αλλά μέσω ενός ζωντανού πνεύματος με πολυάριθμα κεφάλια, πολλά μάτια, πολλές φωνές, πολλά πόδια που χτυπούν τη γη- το οποίο ανυψώνεται ακόμη και έξω από το χρόνο και μεταφράζεται στο ουτοπικό άχρονο, μη-κάποτε και μη-κάπου της μυθολογικής εποχής, που είναι εδώ και τώρα» (1995, σσ. 238-240).

«Κρεμασμένα Φέρετρα»/Hanging Coffins, Αυτόχθονες Ifugao/«οι άνθρωποι των λόφων και των σιτηρών», Αναβαθμίδες Ορυζώνων Banaue (Νησί Luzon)

Τα κρεμασμένα φέρετρα είναι ένα άλλο αρχαίο διασωθέν ταφικό έθιμο – η αρχαιολογία και η ανθρωπολογία ανασύρουν πλούσιες πληροφορίες από τα ταφικά έθιμα – τοποθετούνται σε γκρεμούς και σε φαράγγια από διάφορους πολιτισμούς στην Κίνα, στην Ινδονησία και στις Φιλιππίνες, άλλο ένα παράδειγμα από την κίνηση, εξάπλωση των πολιτισμών. Είναι ενδιαφέρον ότι οι Φιλιππίνες υιοθέτησαν αυτή την πρακτική από την Κίνα, ενώ η Κίνα υιοθέτησε πολλές παραδόσεις όπως η εμβρυική στάση ταφής από τη Μεσοποταμία. Και οι νεκροί στα «κρεμασμένα φέρετρα»/Hanging Coffins της Σαγκάδα πρέπει να ταφούν σε εμβρυική στάση. «Οι νεκροί στη Σαγκάδα είναι σε εμβρυϊκή θέση γιατί όλοι πρέπει να φύγουν από αυτόν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο που έχουν έρθει σε αυτόν»… «Το Μεγάλο Ερπετό της Πρώιμης Καλλιεργητικής Περιόδου (περί το 7500 π.Χ.) Τούτος ο συμβολισμός του ερπετού της αιώνιας ζωής εμφανίζεται κατά την παλαιολιθική περίοδο στην πίσω όψη μιας πλάκας που στην εμπρόσθια όψη της φέρει το λαβύρινθο του θανάτου. Στο ίδιο σύμπλεγμα υπάρχει ένα ψάρι, που φέρει στην πλευρά του το λαβύρινθο και τα πουλιά που υποδηλώνουν την πτήση της ψυχής στο θάνατο, όπως στη σαμανιστική έκσταση. Ο προσανατολισμός στον ανατέλλοντα ήλιο, η εμβρυακή στάση του μικρού σκελετού όλα αυτά σε ένα μόνο τάφο σε μια τοποθεσία όπου ανακαλύφθηκαν είκοσι ειδώλια της θεάς- καθώς και ένας αριθμός τελετουργικώς θαμμένων ζώων συνηγορούν υπέρ της παρουσίας μιας ανεπτυγμένης μυθολογίας στην ύστερη παλαιολιθική περίοδο. Σε αυτή την περίοδο η θεά της πνευματικής αναγέννησης σχετιζόταν ήδη με τα σύμβολα μιας μεταγενέστερης νεολιθικής λατρείας της Ιστάρ-Αφροδίτης, δηλαδή το πουλί, το ψάρι, το ερπετό και το λαβύρινθο. » (Joseph Cambell, 1995, Οι μάσκες του θεού, σσ. 238-240).1996, σσ. 219-222). Τα «Κρεμασμένα Φέρετρα»/Hanging Coffins στην κοιλάδα Echo στη Sagada, μαρτυρούν και τεκμηριώνουν τις παραδόσεις ταφής των Igorot εδώ και 2.000 χρόνια, ενώ υπάρχουν και άλλες συγγενείς παραδόσεις στην περιοχή οι μούμιες της φωτιάς Kabayan, για κάποιες μελετητές από το 2.000 π.Χ., και για αυτό βρίσκονται υπό εξέταση να καταγραφούν ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

PHILLIPINES – ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ: «Κρεμασμένα Φέρετρα», Hanging Coffins, Αυτόχθονες Ifugao, Αναβαθμίδες Ορυζώνων Κορδιλιέρας Banaue, Luzon, βίντεο διάρκειας 28’ λεπτών: προγονικός ανιμισμός «κρεμασμένα φέρετρα»/hanging coffins στην κοιλάδα Echo στη Sagada 2.000 χρόνων παραδόσεις ταφής των αυτοχθόνων Igorot, τοποθέτηση επιστροφή του νεκρού σε εμβρυακή στάση όπως έρχεσαι στον κόσμο έτσι να φεύγεις, κρεμασμένα φέρετρα για πρόσβαση στον ήλιο-φως-αέρα-φύση οι νεκροί μένουν ελεύθεροι ζουν και εξακολουθούν να συνδέονται με τη φύση, διαφορετικά νεκροταφεία για τις νεκρές μητέρες κατά τη διάρκεια του τοκετού, για τους ηλικιωμένους κτλ. «Ο θάνατος, σύμφωνα με τη διδασκαλία του χριστιανισμού, αποτελεί μετάβαση από τον φθαρτό υλικό κόσμο στην αιώνια ζωή, «εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως», όπως αναφέρεται στη νεκρώσιμη ακολουθία, σπήλαιο Sumaguing, λαϊκές διελκυστίνδες στη Σαγκάδα, οι χοροί των πουλιών, Αναβαθμίδες Ορυζώνων Κορδιλιέρας Banaue Rice Terraces/Ifugao, σκαλίστηκαν  από τους προγόνους των αυτοχθόνων Igorot 2000 χρόνια πριν και θεωρείται το «όγδοο θαύμα του κόσμου» μνημείο της UNESCO. Μελέτες σημειώνουν ότι η φύση της καλλιέργειας ρυζιού (αλληλεξαρτώμενα δίκτυα άρδευσης, διπλάσιες στενές εργατικές και επομένως κοινωνικές απαιτήσεις/σχέσεις) έκανε τους ασιατικούς πολιτισμούς πιο κολεκτιβιστικούς από τους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς της καλλιέργειας του σιταριού, Μούμιες Kabayan ή μούμιες της φωτιάς των αυτοχθόνων Benguet/Ibaloi μια παράδοση από το 2000 π.Χ.

Λίγα χιλιόμετρα από τα κρεμαστά φέρετρα της Σαγκάδα οι «μούμιες της φωτιάς στον οικισμό Kabayan». Έχει ενδιαφέρον η αρχαία ετήσια διαδικασία για την ετοιμασία της μούμιας, παρόμοια με την ετήσια διαδικασία της μουμιοποίησης του θυσιασμένου βασιλιά των Σουμέριων που θα εξετάσουμε σε επόμενη δημοσίευση. Μήπως ακολουθώντας αυτές τις κοινές παραδόσεις ερχόμαστε σε επαφή και σε αποκάλυψη της γέννησης και της εξάπλωσης του ανθρώπινου πολιτισμού;

Ενδεικτικά: «Οι βασιλικοί τάφοι της Ουρ [πόλη μοντέλο εξάπλωσης των Σουμέριων]  αποδεικνύουν την ικανότητα και την προδιάθεση της πρώτης αριστοκρατίας του κόσμου για το παιγνίδι. Δεσμεύονταν παίζοντας και με το παιγνίδι τους εξοφλούσαν τη δέσμευση. Μάλιστα στην αξιοθαύμαστη τόλμη τους για τούτο το συγκριμένο παιχνίδι ωφελείται το γεγονός ότι ο κόσμος ανήλθε από τον πρωτογονισμό στον πολιτισμό. Σε ένα τέτοιο επίτευγμα το ζήτημα της πίστης έχει δευτερεύουσα σημασία και αποτελεσματικότητα. Η αρχή είναι η μάσκα, ο χορός, η παρέλαση, το πλαίσιο κίνησης, μέσω της μορφής του οποίου εφελκύεται μια καινούργια δύναμη για ζωή. Μια εικόνα συλλαμβάνεται, μια υπερφυσική εικόνα. Η προοπτική της ξεπερνάει τις απαιτήσεις της ένδυσης, του καταλύματος, του έρωτα και της ευχάριστης απασχόλησης για τις ελεύθερες ώρες. Χρειάζεται τόλμη για να συμμετάσχει κανείς σε ένα τέτοιο παιγνίδι και να παρουσιάσει το ρόλο που έχει στην εικόνα. Όμως ιδού! Η ζωή μεταμορφώνεται, επαυξάνεται με τρόπο που δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί και μαζί με την αύξηση παρουσιάζεται ένας καινούριος ορίζοντας και για τον άνθρωπο και για τους θεούς του. Στο έξοχο ταλέντο των Σουμέριων για το απαιτητικό θεϊκό παιγνίδι τους οφείλεται το ότι γεννήθηκε ο πολιτισμός ως μια λειτουργία μιας αριστοκρατίας του πνεύματος. Και μέχρι πρόσφατα έτσι συνεχίστηκε σε πολλά μέρη του κόσμου. Όπως ήδη έχει δείξει ο Λέοναρντ Γούλεϊ, τα ομοιώματα των υπηρετών σε ορισμένους αιγυπτιακούς τάφους υποδεικνύουν πως κάποτε μαζί με τους βασιλείς κατέβαιναν στον κάτω κόσμο και οι αυλές του Νείλου. Παρόμοια, στους βασιλικούς τάφους της αρχαίας Κίνας βρέθηκαν κεραμικά ομοιώματα. Ουσιαστικά, η συνήθεια των ανθρωποθυσιών σε βασιλικούς ενταφιασμούς συνεχίστηκε στην Κίνα ως το δωδέκατο μ.Χ. αιώνα. Στη γειτονική νησιωτική αυτοκρατορία της Ιαπωνίας και μάλιστα το 1912, αναφέρθηκε ένα εντυπωσιακό παράδειγμα του εθίμου της εκούσιας «συνοδείας στο θάνατο» (τζίνσου, «αφοσίωση»)… (Joseph Cambell, 1996, Οι μάσκες του θεού, σσ. 259-262).

Τέλος με αφορμή την επίσκεψή μου στις αναβαθμίδες ορυζώνων της Κορδιλιέρας Banaue Rice Terraces/Ifugao, που σκαλίστηκαν  από τους προγόνους των αυτοχθόνων Igorot 2.000 χρόνια πριν, να αναφερθώ σε κάποιες πρόσφατες έρευνες που διακρίνουν σημαντικές πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στους καλλιεργητές του σιταριού και του ρυζιού, «τους ανθρώπους του σιταριού & τους ανθρώπους του ρυζιού». Οι μελέτες αναφέρουν ότι η φύση της καλλιέργειας ρυζιού – αλληλεξαρτώμενα δίκτυα άρδευσης, διπλάσιες στενές εργατικές και επομένως κοινωνικές απαιτήσεις/σχέσεις – έκανε τους ασιατικούς πολιτισμούς πιο κολεκτιβιστικούς από τους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς της καλλιέργειας του σιταριού. Οι ασιατικές χώρες είναι έτσι και αλλιώς περισσότερο πυκνοκατοικημένες και κοινωνικά ανεκτικές σε σχέση με τις περισσότερο ατομιστικές κοινωνίες της Ευρώπης και της Αμερικής. Οι Φιλιππίνες για παράδειγμα πλησιάζουν τα εκατόν-είκοσι εκατομμύρια κάτοικους αλλά έχουν λιγότερο από τρεις φορές την έκταση της Ελλάδας, ή αντίστροφα, αν η Ελλάδα είχε την πυκνότητα του πληθυσμού των Φιλιππίνων θα είχε πενήντα εκατομμύρια κατοίκους. Περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε πολιτισμούς με μια κληρονομιά της καλλιέργειας του ρυζιού.

Γ. VISAYAS: Negritos, οι πρόγονοι των Ati & το Φεστιβάλ Santo Nino (Νησί Boracay)

Στις Φιλιππίνες οι Negritos πρόγονοι των Aetas και των Ati θεωρούνται ως οι «πρώτοι» κάτοικοι αυτού του Αρχιπελάγους. Οι αναλύσεις φυλογενετικών δέντρων δείχνουν ότι αυτοί οι Negritos ήταν παρόντες σε άλλους Ανατολικούς και Νοτιοανατολικούς ασιατικούς πληθυσμούς, και ότι απέκλιναν από τους Δυτικούς Ευρασιάτες τουλάχιστον πριν από 38.000 χρόνια. Εντός της χώρας οι Ati σχετίζονται γενετικά με άλλες εθνοτικές ομάδες Negritos όπως οι Aeta στο νησί Luzon, τους Batak στο νησί Palawan και τους Mamanwa στο Mindanao.

PHILLIPINES – ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ: Negritos: οι Αυτόχθονες Ati, Festival Sinulog- Santo Niño 2024 (Νησί Boracay), βίντεο διάρκειας 26’ λεπτών: Οι αρχικοί κάτοικοι των Δυτικών Visayas ήταν οι Negritos, και συγκεκριμένα η υποομάδα των αυτόχθονων Ati (γνωστοί και ως Aetas, Agtas, Batak, Mamanwa) στα νησιά Panay, Boracay, και όμως τη νύχτα που έφτασα να τους επισκεφτώ ακόμη τους κυνηγούν με όπλα – 1493 μ.Χ., o Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ εκδίδει το παπικό διάταγμα «Inter Caetera», στο οποίο εξουσιοδοτεί την Ισπανία και την Πορτογαλία να αποικίζουν, να προσηλυτίζουν και να υποδουλώνουν τους γηγενείς λαούς του κόσμου-εκατοντάδες εκατομμύρια νεκροί ακόμη σήμερα κυνηγούμε τους αυτόχθονες, νησί Boracay το φεστιβάλ Sinulog-Santo Niño είναι το ετήσιο πολιτιστικό και θρησκευτικό φεστιβάλ που πραγματοποιείται τον Ιανουάριο κάθε χρόνο, η συνάντηση των αυτόχθονων με τους χριστιανούς.

Negritos: Οι Αυτόχθονες «Hiligaynon» /οι «άνθρωποι της ακτής», οι «θεραπευτές της φύσης» (Νησιά Guimaras, Panglao, Bohol, Siquijor, Panay, Negros, Biliran, Leyte)

Μια άλλη υποομάδα των πρώτων κατοίκων Negritos των Φιλιππίνες που επισκέφτηκα ήταν οι «Hiligaynon»/«οι «άνθρωποι της ακτής». Τροφο-συλλέκτες-κυνηγοί, εκπαιδεύουν τα σκυλιά να κυνηγούν, στήνουν παγίδες κροκόδειλων, ασκούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με μπαμπού, και βέβαια καθημερινά ο σαμάνος-θεραπευτής της κοινότητας με βότανα του δάσους τους φροντίζει. Στα διπλά νησιά συνάντησα πολλές θεραπευτικές πρακτικές, τους «θεραπευτές της φύσης», π.χ. στο νησί Siquijor συνάντησα τρεις θεραπευτές που θεραπεύουν με την πίστη, τα φυτά και την τεχνική Bulo-Bulo. Ψηλά στα βουνά με το δάσος και το εθνικό πάρκο επισκέφτηκα τον θεραπευτή Noel Torremocha ο οποίος χρησιμοποιεί 300 βότανά. «Για κάθε θεραπεία, υπάρχει ένα βότανο. Εδώ, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η φύση και ο άνθρωπος είναι ένα. Ο άνθρωπος είναι προέκταση της φύσης. Η φύση θα ήθελε πάντα η ίδια να θεραπεύεται». Ημέρες γιορτών αλλά οι Φιλιππινέζοι είναι πάντα χαρούμενοι, τους αρέσει να χορεύουν και να παίζουν, να «ξε-καρδίζονται», η καλύτερη θεραπεία για την καρδιά και όλο τον ανθρώπινο οργανισμό το απερίγραπτο γέλιο, από τα μωρά έως τους υπερήλικες, στο βίντεο που ακολουθεί.

Επταήμερο Kalibo Sto. Niño Ati-atihan Festival 2024 «mother of the festivals» (Νησί Panay), οι τελετουργίες έγιναν φεστιβάλ

Όταν συνάντησαν για πρώτη φορά 2.000 ιθαγενείς άγριους να τους περιμένουν με τα κανό στο ποτάμι: «Δύσκολα το πιστεύω ότι είναι δυνατόν/αληθινοί άγριοι όπως τους είδε ο Captain Cook/περήφανοι, ελεύθεροι μα επικίνδυνοι αν προκληθούν» (The Sky Above, The Mud Below, 1961, ντοκιμαντέρ για τους αυτόχθονες σε σκηνοθεσία των Gerard Delloye, Tony Saulnier, Herve de Maigret). Ο όρος «Ati-Atihan» προέρχεται από τη γλώσσα Hiligaynon που ομιλείτε στο νησι Panay. Οι λέξεις «Ati-Atihan» σημαίνουν «μιμηθείτε τους ανθρώπους Ati», ή «κάντε το όπως οι αυτόχθονες Ati», δηλαδή διασκεδάστε, ελευθερωθείτε. Ο όρος «Ati-Atihan» αποτυπώνει το πνεύμα αυτής της γιορτής, κατά την οποία οι άνθρωποι του Άτι συγκεντρώνονται και κάνουν έναν χαρούμενο θόρυβο προς τιμήν του πολιτισμού και των παραδόσεων τους. Κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Ati-Atihan, οι συμμετέχοντες συχνά φώναζαν φράσεις όπως «Hala Bira!» και «Viva Señor Santo Niño!» Η φράση «Hala Bira!» προέρχεται από τη γλώσσα Hiligaynon και σημαίνει «Ας τρελαθούμε!» ή «Ας κάνουμε πάρτι!». Η φράση «Viva Señor Santo Niño!» δείχνει αφοσίωση στο παιδί Ιησού, οι Φιλιππίνες είναι θρησκευόμενες. Το Φεστιβάλ Ati-Atihan θεωρείται η «Μητέρα όλων των Φεστιβάλ» επειδή είναι η παλαιότερη γιορτή. Έχει εμπνεύσει παρόμοια φεστιβάλ, όπως το Sinulog στο Cebu που φτάνει τα δυο εκατομμύρια επισκέπτες, το Dinagyang στο Iloilo και το MassKara στο Bacolod.

Επίμετρο: Λοιπόν, είναι κεντρικό βουνό του κόσμου η Ιερουσαλήμ; η Ρώμη; η Μπεναρές; η Λάσα; η Πόλη του Μεξικού;

«ΚΑΜΠΕΛ: Ο σαμάνος είναι το άτομο εκείνο, αρσενικό ή θηλυκό, που προς το τέλος της παιδικής του ηλικίας ή στην αρχή της νιότης του είχε μια συνταρακτική ψυχολογική εμπειρία που τον έστρεψε εντελώς προς το εσωτερικό του. Είναι ένα είδος σχιζοφρενικής διάσπασης. Όλο το ασυνείδητο ανοίγει και ο σαμάνος πέφτει μέσα. Η εμπειρία του σαμάνου έχει περιγραφεί πάρα πολλές φορές. Παρατηρείται από τη Σιβηρία και την Αμερική ως τη Γη του Πυρός» (σσ. 162-163). (…).

«ΜΑΓΙΕΡΣ: Και εκείνος που είχε αυτήν την ψυχολογική εμπειρία, αυτήν την τραυματική εμπειρία, αυτή την έκσταση, θα γίνει διερμηνέας πραγμάτων αόρατων στους άλλους.

ΚΑΜΠΕΛ: Ναι, μπορούμε να πούμε ότι θα καταστεί ο διερμηνέας της κληρονομιάς της μυθολογικής ζωής.

ΜΑΓΙΕΡΣ: Τι τον έλκει σε κάτι τέτοιο; 

ΚΑΜΠΕΛ: Το καλύτερο παράδειγμα που ξέρω, το οποίο μπορεί να βοηθήσει στο να δοθεί μια απάντηση, είναι η εμπειρία του Μαύρου Ελαφιού. Αυτό συνέβη πριν το αμερικανικό ιππικό συναντήσει τους Σιου, το σημαντικότερο λαό των πεδιάδων. Το Μαύρο Ελάφι ήταν ένα νεαρό αγόρι των Σιου, γύρω στα εννιά. Το αγόρι αρρώστησε, ήταν ψυχολογικά άρρωστο. Η οικογένειά του διηγείται την τυπική ιστορία του σαμάνου. Το παιδί αρχίζει να τρέμει και μετά ακινητοποιείται. Η οικογένεια ανησυχεί φοβερά και καλεί ένα σαμάνο, ο οποίος είχε την εμπειρία στα νιάτα του, προκειμένου να λειτουργήσει σαν ένα είδος ψυχαναλυτή και να βγάλει από αυτήν την κατάσταση το παιδί. Αλλά αντί να απαλλάξει το αγόρι από τις θεότητες, ο σαμάνος προσαρτά το αγόρι στις θεότητες και τις θεότητες στο αγόρι. Πρόκειται για ένα διαφορετικό πρόβλημα από εκείνο του ψυχαναλυτή. Ο Νίτσε, νομίζω, είπε, «Πρόσεχε μήπως απορρίπτοντας τους δαίμονες απορρίψεις το καλύτερο πράγμα που βρίσκεται μέσα σου». Εδώ, οι θεότητες που συναντήθηκαν -ας τις πούμε δυνάμεις- διατηρήθηκαν. Η σύνδεση διατηρείται, δε σπάει. Για αυτό το λόγο τέτοιου είδους άνθρωποι αποβαίνουν πνευματικοί σύμβουλοι και δωρητές του λαού τους.

Το νεαρό αγόρι, λοιπόν, είχε ένα προφητικό όνειρο για το φοβερό μέλλον της φυλής του. Ήταν ένα όραμα αυτού που ο ίδιος ονόμαζε «το στεφάνι» του έθνους. Στο όραμα, το Μαύρο Ελάφι είδε ότι το στεφάνι του έθνους του ήταν ένα ανάμεσα σε πολλά στεφάνια, κάτι που εμείς δεν έχουμε μάθει ακόμη καθόλου καλά. Είδε όλα τα στεφάνια να συνεργάζονται, όλα τα έθνη να παρελαύνουν μεγαλοπρεπώς. Αλλά πέρα από αυτό, το όραμα ήταν και μια εμπειρία του εαυτού του, καθώς διάβαινε από τα βασίλεια των πνευματικών εικόνων του πολιτισμού του και αφομοίωνε την έννοιά τους. Και καταλήγει σε μια σπουδαία δήλωση, που για μένα είναι αποκαλυπτική για την κατανόηση του μύθου και των συμβόλων. Λέει, «Είδα τον εαυτό μου στο κεντρικό βουνό του κόσμου, στην ψηλότερη κορφή και είχα ένα όραμα, επειδή έβλεπα σύμφωνα με τον ιερό τρόπο του κόσμου». Το κεντρικό ιερό βουνό ήταν το Χάρνεϊ Πικ, στη Νότια Ντακότα. Αμέσως ο ίδιος συνεχίζει, «Τούτο το κεντρικό βουνό βρίσκεται παντού».

Πρόκειται για μια πραγματική μυθολογική συνειδητοποίηση. Κάνει ένα διαχωρισμό ανάμεσα στην τοπική λατρευτική εικόνα, το Χάρνεϊ Πικ, και τη συνεκδοχή της ως κέντρο του κόσμου. Το κέντρο του κόσμου είναι το axis mundi, το κεντρικό σημείο, ο πόλος, γύρω από τον οποίο όλα περιστρέφονται. Το κεντρικό σημείο του κόσμου είναι εκείνο όπου η ακινησία και η κίνηση συνευρίσκονται. Η κίνηση είναι χρόνος, αλλά η ακινησία είναι αιωνιότητα. Συνειδητοποιώντας κατά πόσο τούτη η στιγμή της ζωής σου είναι ουσιαστικά μια στιγμή αιωνιότητας και βιώνοντας την αιωνία όψη όσων κάνεις μέσα στην χρονική εμπειρία -αυτή είναι η μυθολογική εμπειρία.

Λοιπόν, είναι κεντρικό βουνό του κόσμου η Ιερουσαλήμ; Η Ρώμη; Η Μπεναρές; Η Λάσα; Η Πόλη του Μεξικού;

ΜΑΓΙΕΡΣ: Ο νεαρός Ινδιάνος έλεγε ότι υπάρχει ένα ακτινοβόλο σημείο στο οποίο όλες οι γραμμές διασταυρώνονται.

ΚΑΜΠΕΛ: Αυτό ακριβώς έλεγε.

ΜΑΓΙΕΡΣ: Και ότι ο Θεός δεν έχει περιφέρεια;

ΚΑΜΠΕΛ: Αυτός είναι ένας ορισμός για το Θεό που έχει ειπωθεί από πολλούς φιλόσοφους. Ο Θεός είναι μια νοήμων σφαίρα -μια σφαίρα γνωστή στο μυαλό, όχι στις αισθήσεις- το κέντρο της βρίσκεται παντού και η περιφέρειά της δε βρίσκεται πουθενά. Το κέντρο, Μπιλ, είναι ακριβώς εκεί που κάθεσαι. Ένα άλλο κέντρο είναι ακριβώς εκεί που κάθομαι εγώ. Ο καθένας μας είναι μια εκδήλωση αυτού του μυστηρίου. Πρόκειται για είναι μια όμορφη μυθολογική συνειδητοποίηση που σου δίνει μια ιδέα του ποιος και του τι είσαι.

ΜΑΓΙΕΡΣ: Ώστε είναι μια μεταφορά, μια εικόνα της πραγματικότητας.

ΚΑΜΠΕΛ: Ναι. Τούτη η έννοια θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ωμός ατομικισμός, εάν δεν υπήρχε η συνειδητοποίηση ότι το κέντρο βρίσκεται επίσης αντίκρυ σου, στο άλλο άτομο. Αυτός είναι ο μυθολογικός τρόπος του να είσαι ένα άτομο. Είσαι το κεντρικό βουνό και το κεντρικό βουνό βρίσκεται παντού» (Joseph Campbell, Η δύναμη του μύθου, 1998, σσ. 165-168).