ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: ΕΤΗΣΙΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ Μεβλεδήδων Δερβίσηδων στο Ικόνιο η κληρονομιά του Πέρση ποιητή Ρουμί & οι νεράιδες καμινάδες της Καππαδοκίας

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού

«Όπως επισημαίνει ο Καρλ Γιουνγκ, οι θρησκευτικές τελετουργίες γίνονται τις περισσότερες φορές σε ναούς με κυκλικά ή τετράγωνα περιτοιχίσματα, προστατευτικής αξίας. Το περιτοίχισμα προστατεύει ή απομονώνει ένα εσωτερικό περιεχόμενο το οποίο δεν πρέπει να αναμειγνύεται με τα πράγματα του εξωτερικού χώρου, κατά το πρότυπο του προαυλίου ενός ναού ή του νάρθηκα μιας εκκλησίας. Αυτό φέρνει στον νου την αξιωματική αρχή της μαντάλα (ένα κέντρο και ένα περιεχόμενο προστατευμένο από έναν κύκλο): «Έτσι η μάνταλα επαναλαμβάνει συμβολικά τα μέσα και τους αρχαϊκούς δρόμους, που υπήρξαν άλλοτε συγκεκριμένες πραγματικότητες». Κατά τον Γιουνγκ, η ψυχολογία της μαντάλα είναι η συνέχιση μιας εξελικτικής διαδικασίας του πνεύματος η οποία έχει την πηγή της στους πρώτους χρόνους του Μεσαίωνα, έως και πολύ παλαιότερα, στις παρυφές της χριστιανικής εποχής, στους παγανιστές. Οι νεωτερικές μαντάλα παρουσιάζουν εντυπωσιακή παραλληλία με τους μαγικούς κύκλους του Μεσαίωνα, στο κέντρο των οποίων βρίσκουμε συνήθως τη θεότητα. Οι κύκλοι αυτοί, οι οποίοι στοχεύουν στην προστασία από το έξω, χρησιμοποιήθηκαν, από τους προϊστορικούς χρόνους, για κοινωνικούς ή μυητικούς σκοπούς [βλ. την επόμενη δημοσίευση 12.000 χρόνια πριν οι αρχαιολογικές ανασκαφές με τους πρώτους κυκλικούς «ναούς» της ανθρωπότητας στο Γκιομπεκλί Τεπέ], γύρω από τη φωτιά, έως και σήμερα για θεραπευτικό σκοπό, όπως στην περίπτωση των Ανώνυμων Αλκοολικών, όπου ο ένας από τους δύο ιδρυτές τους δήλωσε ότι έχει εμπνευστεί πολύ από τις γιουνγκιανές ιδέες.

Οι έρευνες του Γιουνγκ αποδεικνύουν ότι οι μαντάλες, χωρίς να έχουν αποκτηθεί από ευθεία παράδοση, εμφανίζονται πάντοτε και παντού, τόσο στις ανατολικές όσο και στις δυτικές παραδόσεις, ως έχουσες οικουμενική διάσταση. Στη λατρευτική τους χρήση, έχουν μέγιστη σπουδαιότητα, διότι το κέντρο τους περιέχει κατά κανόνα μια υψηλή θρησκευτική μορφή. Εάν δεν είναι ο Βούδας, ο Σίβα ή η Σάκτι, είναι ο Χριστός ο οποίος μπορεί να εικονίζεται στο κέντρο, περιστοιχισμένος από τα σύμβολα των τεσσάρων ευαγγελιστών. Ο Γιουνγκ επιμένει ιδιαιτέρως στα σύμβολα που χρησιμοποιεί το αρχέτυπο της μαντάλα στην τελετουργία με κυκλική δομή, ενίοτε υπό μορφήν καλλιτεχνικής έκφρασης, αλλά με στόχευση θρησκευτική. Τέτοια περίπτωση είναι, λόγου χάριν, οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες, μέλη σουφικού μουσουλμανικού τάγματος, οι οποίοι περιστρέφονται περί τον εαυτό τους σε μια χορευτική μορφή διαλογισμού. Η περιστροφή είναι κίνηση που εκτελείται γύρω από κάποιο ιερό αντικείμενο (πέτρα, ιερό ναού…). Στην πλειονότητα των τελετουργιών, όπως στην περίπτωση των βουδιστών γύρω από τη στούπα, η περιστροφή εκτελείται κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού (εξαίρεση αποτελεί η φορά περιστροφής των μουσουλμάνων γύρω από την Κάαμπα στη Μέκκα), αναπαράγοντας τη διαδρομή του ήλιου και των πλανητών προς απόδοση τιμών στις συμπαντικές δυνάμεις. Ψυχολογικά, η κυκλική κίνηση θα συνίστατο στην περιστροφή γύρω από τον εαυτό προκειμένου να συμπεριλάβει όλες τις όψεις της προσωπικότητας. Η μαντάλα είναι αυτό που, στην ινδική και θιβετιανή τελετουργική πρακτική, αποκαλείται γιάντρα και είναι όργανο ενατένισης ή υποστήριγμα διαλογισμού. Είναι δηλαδή ένα λατρευτικό αντικείμενο προορισμένο να υποβοηθήσει τη συγκέντρωση του ατόμου που το εκτελεί (μέσω της ζωγραφικής, του σχεδίου, της γλυπτικής με άμμο στους Θιβετιανούς, ή και μέσω του χορού) ή το παρατηρεί (μέσω του κυκλοειδούς περιορισμού του ψυχικού πεδίου του στον κεντρικό χώρο). Ο σκοπός της ενατένισης των διάφορων στοιχείων που συνθέτουν τη μαντάλα στις ανατολικές παραδόσεις είναι η παραίτηση από την ατομικότητα προκειμένου το άτομο να επιστρέψει στην οικουμενική ολότητα της θεϊκής κατάστασης, με άλλα λόγια η μεταμόρφωση της ατομικής συνείδησης σε θεϊκή οικουμενική συνείδηση. Ο Γιουνγκ αντιλαμβάνεται επίσης τη μαντάλα ως χρήσιμη στην αποκατάσταση της εσωτερικής τάξης και στη συμφιλίωση με την ολότητα, συνεπώς χρήσιμη στη διαδικασία εξατομίκευσης. Έκφραση θρησκευτική η οποία βυθίζεται στην ιστορία ενός λαού, η μαντάλα επιτρέπει την επανασύνδεση με το ιερό και εμφανίζεται ως αυτό καθαυτό το θεμέλιο της δυνατότητας και της αναγκαιότητας της ανθρώπινης θρησκευτικής εμπειρίας. Δεν είναι μόνο εκφραστική, είναι ενεργή.

Μεταξύ των άλλων θρησκευτικών τελετουργιών τις οποίες μελέτησε ο Γιουνγκ ως δυνάμει ικανές να ευνοήσουν τη διαδικασία εξατομίκευσης είναι η χριστιανική λειτουργία. Κατά τον Γιουνγκ, η λειτουργία είναι φορέας ενός «ζώντος μυστηρίου» πολύ βαθιά ριζωμένου στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος. Η χρήση της όστιας, έστω και αν άλλαξε η σημασία της, έχει τη ρίζα της στη λατρεία του Μίθρα. Και η ιεροτελεστία του του αγιασμένου νερού προέρχεται από μια αλχημιστική έννοια προγενέστερη του χριστιανισμού. «Στην πραγματικότητα αυτά τα μυστήρια υπήρξαν πάντοτε η έκφραση μιας θεμελιώδους ψυχικής διάθεσης» υπογραμμίζει ο Γιουνγκ. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η τελετουργία πρέπει να επιτελείται σύμφωνα με την παράδοση και δεν πρέπει τίποτα να αλλάζει σε αυτήν. Η θεία λειτουργία είναι η ευκαιρία για τον πιστό να ενστερνιστεί πλήρως τις κινήσεις θανάτου και ανάστασης του Χριστού, οι οποίες, χάρη στο τελετουργικό, εγγράφονται στο παρόν και προσφέρουν ευθεία εμπειρία του θείου. «Με τη διαμεσολαβημένη επανάληψη των μεγάλων γεγονότων που συνδέθηκαν με τον μύθο του Χριστού -ο οποίος νοείται εδώ ως μορφή της οικουμενικής ανθρωπότητας, το εγώ (ο Υιός, ο Χριστός) θυσιάζεται στο ασυνείδητο (τον Πατέρα) για να αναγεννηθεί στην εμπειρία του Αγίου Πνεύματος-Εαυτού η οποία δε νοείται διόλου, την παρούσα στιγμή, ως μακρινό φαινόμενο, μεμονωμένο και απομονωμένο, αλλά βιώνεται «εδώ και τώρα» στη συνείδηση του συμμετέχοντος ο οποίος εισδύει σε αυτή την αλήθεια με τη διαμεσολάβηση του τελετουργικού», σύμφωνα με την ανάλυση του Τζον Ντόρλυ. Έτσι, συμβολικά, η θεία λειτουργία δημιουργεί μια ψυχική κίνηση η οποία θυσιάζει το εγώ στο ασυνείδητο ενόψει της ανάστασης μιας συνείδησης βελτιωμένης, πιο ανοιχτής, πιο ισορροπημένης. Παράλληλα, το ασυνείδητο εγκαταλείπει την υπερβατική του στάση για να ενσαρκωθεί σε μια πεπερασμένη ανθρώπινη ύπαρξη. Από αυτή τη σκοπιά, η συγγνώμη παραπέμπει δυνάμει στο «μερίδιο του δώρου» το οποίο προσφέρει το εγώ στο ασυνείδητο, προσφορά που δε γίνεται ανώδυνα, κατά τον Γιουνγκ, ο οποίος ταυτίζει το μαρτύριο του Χριστού με το μαρτύριο που πρέπει να περάσει κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εξατομίκευσης» (Φρεντερίκ Λενουάρ, 2022, Καρλ Γιουνγκ ο εξερευνητής της ανθρώπινης ψυχής, σσ. 304-309).

Ετήσιο «Φεστιβάλ Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων: Μια Πνευματική Γιορτή της Κληρονομιάς του Πέρση ποιητή Ρουμί» (Ικόνιο, 7-17 Δεκεμβρίου)

Πριν δυο χρόνια στο Νεπάλ σε ένα βουδιστικό μοναστήρι προσφύγων από το Θιβέτ είχα βρεθεί σε μια άλλη πανάρχαια αλλά ζωντανή θρησκευτική παράδοση εκατοντάδων χρόνων, εκπληκτικό! Τότε ήταν η ανθρώπινη φωνή διακοσίων μοναχών μια πύρινη γλώσσα κοινής πίστης και πρόσκλησης. Αυτή τη δεύτερη φορά είναι με το ανθρώπινο σώμα μια άλλη πανάρχαια αλλά επίσης ζωντανή θρησκευτική παράδοση τουλάχιστον οκτακοσίων ετών και πριν, δεκάδες Σούφι χιλιάδες κόσμος, να στροβιλίζονται, να αφήνονται, να ενώνονται. Έχουν μια αξεπέραστη γοητεία αυτές οι πανάρχαιες παραστάσεις-τελετουργίες και είμαστε τυχεροί που τις συναντάμε, που παραβρισκόμαστε, γιατί μας λένε για εμάς, για τότε, και από τότε μέχρι σήμερα, είναι μια συμπύκνωση του ανθρώπινου χωροχρόνου και πολιτισμού στο τώρα.

Ανέλπιστα έπεσα πάνω στο ετήσιο «Φεστιβάλ Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων: Μια Πνευματική Γιορτή της Κληρονομιάς του Ρουμί» (Whirling Dervishes Festival: A Spiritual Celebration of Rumis Legacy). Το Φεστιβάλ για το «Μεβλάνα» δηλαδή το «Δάσκαλο μας», τελούν κάθε χρόνο το Δεκέμβριο οι Σούφι Μεβλεδήδες εδώ και οκτακόσια χρόνια στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Ο Πέρσης ποιητής και μύστης της ισλαμικής διανόησης έζησε και με τους Έλληνες, τον επηρέασαν, τους βοήθησε να επιβιώσουν. Τότε ο Ρουμί έζησε σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, σήμερα, από τους πιο μεταφρασμένους ποιητές στο δυτικό κόσμο, εξακολουθεί να αποτελεί μια γέφυρα πολιτισμού ανάμεσα στην ανατολή και στη δύση, βλ. για παράδειγμα την ιστορία του «Σταφυλένια διαφορά» η οποία αφορά ένα φαρσόφωνο, ένα ελληνόφωνο, ένα τουρκόφωνο και ένα αραβόφωνο (Ρουμί, 2023, Οι ιστορίες του Μεσνεβί, σελ. 127). «Έλα, έλα, όποιος κι αν είσαι. Περιπλανώμενος, προσκυνητής, λάτρης της αποχώρησης. Δεν πειράζει. Το δικό μας δεν είναι καραβάνι απελπισίας. Έλα, κι ας έχεις παραβιάσει τους όρκους σου χίλιες φορές. Έλα, πάλι, έλα, έλα.» Ο Ρουμί μας ενώνει με το παρελθόν, εμπνέεται από τους Πέρσες ποιητές, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, με τα ποιήματά του μάς φτάνει στο παρόν.

«Η ψυχή σου είναι ολόκληρο το σύμπαν». Δεν είσαι σταγόνα μέσα στον ωκεανό. Είσαι ολόκληρος ο ωκεανός μέσα σε μια σταγόνα.»/ «Η πληγή είναι το σημείο από όπου το φως μπαίνει μέσα σου»./ «Ό,τι ψάχνεις, σε ψάχνει κι αυτό.»/ Μην λυπάσαι. Ό,τι χάνεται, επιστρέφει με άλλον τρόπο./ Οφείλεις να σπάσεις την καρδιά σου ξανά και ξανά, μέχρι να ανοίξει. Ο σουφισμός αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αναχώματα ενάντια σε όλες τις ακραίες θρησκευτικές τάσεις. Μια σχετική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη το 2014 παρουσίασε τον μυστικισμό στις χώρες της Ανατολής και την ανθρωπιστική του διάσταση. Στην Ελλάδα έχουν δοθεί πολλές μουσικοχορευτικές παρουσιάσεις των περιστρεφόμενων Μεβλεδήδων όπως αυτές στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Μέγαρο Μουσικής της Θεσσαλονίκης. Όμως στο βίντεο που ακολουθεί μαζί με τους χιλιάδες συμμετέχοντες, δυο τελετουργίες των Σούφι Μεβλεδήδων, η μια ετήσια εις μνήμη του δασκάλου στο Κέντρο Πολιτισμού Μεβλάνα/ Mevlana Cultural Center, και η δεύτερη μια αναλυτική παρουσίαση της τελετής Sema στο κέντρο The Madrasas of Konya.

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΙΚΟΝΙΟ-KONYA: βίντεο διάρκειας 76’ λεπτών: στο πρώην ελληνικό χωριό Σύλλη οκτώ χιλιόμετρα έξω από το Ικόνιο ο Πέρσης ποιητής Ρουμί και το χριστιανικό μοναστήρι του Αγίου Χαρίτωνα, στο Ετήσιο «Φεστιβάλ Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων: Μια Πνευματική Γιορτή της Κληρονομιάς του Πέρση ποιητή Ρουμί» (Ικόνιο, 10-17 Δεκεμβρίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Μεβλάνα/ Mevlana Cultural Center, στο Μαυσωλείο του Ρουμί/Mevlana Museum & Mausoleum Of Rumi, δεύτερη τελετή Sema στο κέντρο The Madrasas of Konya.

Ο Τζαλάλ Αντ-Ντιν Μουχάμαντ, γνωστός ως Ρουμί, ήταν Πέρσης ποιητής του 13ου αιώνα, λόγιος Σούφι μυστικιστής. Γεννήθηκε στην Μπαλχ στο σημερινό Αφγανιστάν το 1207, αλλά λόγω των μογγολικών εισβολών μετανάστευσε με την οικογένειά του σε πολλές χώρες και τελικά εγκαταστάθηκε και πέθανε στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Ο πατέρας του ήταν θεολόγος και επηρέασε την πρώιμη εκπαίδευσή του. Καθοριστική στιγμή στη ζωή του ήταν το 1244 η συνάντησή του με τον Shams Tabrizi, έναν περιπλανώμενο μυστικιστή δερβίση. Η βαθιά πνευματική τους σχέση άλλαξε τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης του Ρουμί. Ενώ η μυστηριώδης εξαφάνιση ή δολοφονία του Σαμς ώθησε τον Ρουμί να εκφράσει τον πόνο και τη νοσταλγία του μέσα από την ποίηση και τον χορό, την περιστροφή γύρω από την ίδια του την καρδιά. Συνειδητοποίησε ότι οι αισθήσεις και εμπειρίες βρίσκονται εντός. «Γιατί να αναζητάς τον Σαμς; Κοίταξε μέσα σου, βρίσκεται εκεί.» Τα κύρια έργα του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες ξένες γλώσσες και στα ελληνικά: «Μασναβί» (Masnavi-ye Ma’navi) ένα εξάτομο έργο ποιημάτων, «Ντιβάν του Σαμς Ταμπρίζι» (Divan-e Shams-e Tabrizi) συλλογή λυρικών ποιημάτων αφιερωμένων στον αγαπημένο του Σαμς, «Φίχι Μα Φίχι» (Fihi Ma Fihi) συλλογή διδαχών και λόγων του Ρουμί για τον Σουφισμό, «Επτά Συνεδρίες» (Majalis-e Saba’ah) κηρύγματα και διδασκαλίες του, «Επιστολές» (Maktubat).

Ο Ρουμί έζησε σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον στο δρόμο του μεταξιού, με την άφιξη από τα βάθη της κεντρικής Ασίας στην πόλη Ικόνιο, δέχτηκε σταδιακά επιρροές από τις ινδικές και τις ασιατικές ιδέες, την περσική λογοτεχνία, το σουφισμό, τον ισλαμικό μυστικισμό, τη φιλία του με τον Σαμς Ταμπρίζι και την ελληνική φιλοσοφία, με άλλα λόγια επηρεάστηκε από τις φιλοσοφίες της Ανατολής και της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Ο Σουφισμός είναι μια μυστικιστική διάσταση του Ισλάμ, που στοχεύει στην άμεση ένωση με τον Θεό μέσω της αγάπης, της προσευχής και του ασκητισμού και επιτυγχάνεται με την προσωπική εμπειρία, το διαλογισμό (Ζικρ) και την πνευματική άσκηση με τη μουσική, την ποίηση (π.χ. του Ρουμί) και τους χορούς των Δερβίσηδων.

Οκτώ χιλιόμετρα έξω από το Ικόνιο επισκέφτηκα το πρώην ελληνικό χωριό Σύλλη (Sille). Εδώ το 327 μ.Χ., η Αγία Ελένη, η μητέρα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, σταμάτησε καθοδόν προς την Ιερουσαλήμ για προσκύνημα, είδε κάποιους λαξευμένους ναούς και θεμελίωσε έναν νέο ναό αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Τον 9ο αιώνα ιδρύθηκε η ορθόδοξη Μονή του Αγίου Χαρίτωνος. Ο Αφλακί, βιογράφος του Ρουμί, περιγράφει τις φιλοσοφικές συζητήσεις του Ρουμί με τον ηγούμενο της Μονής του Αγίου Χαρίτωνος, την οποία μάλιστα αναφέρει ως «Μονή του Πλάτωνος» (Ντέιρε Αφλατούν). Μάλιστα ο ιδιαίτερα γνωστός δάσκαλος και λόγιος της εποχής Τζελαλεντίν Ρουμί έχτισε ένα μικρό τζαμί μέσα στη Μονή του Αγίου Χαρίτωνα. Όταν πέθανε άφησε κληρονομιά στους Οθωμανούς να μην κάνουν ποτέ κακό στους Έλληνες, και τους ανέθεσε να του καθαρίζουν τον τάφο του, όχι τυχαία έγραψε μια ιστορία που αναφέρεται στην καθαρότητα των Ελλήνων, βλ. «Ο διαγωνισμός αναμεσά στους Έλληνες και τους Κινέζους» (Ρουμί Τζαλαλεντίν, 2022, Ο μεγάλος Σόυφι δάσκαλος, σσ. 48-50). Οι Οθωμανοί σεβάστηκαν την εντολή του, σε ταραγμένους καιρούς, στάλθηκαν στο Ικόνιο πολλά φιρμάνια από τον Σουλτάνο που τους υπενθύμιζε την υπόσχεσή τους να μην κάνουν κακό στους χριστιανούς της Σύλλης.

Ο Ρουμί, αν και βαθιά ριζωμένος στην περσική διδασκαλία και το σουφισμό, επηρεάστηκε από τη νεοπλατωνική και αριστοτελική φιλοσοφία, τον Πλωτίνο, τις ορφικές και πυθαγόρειες παραδόσεις. Η συνάντηση του Ρουμί με τον Πλάτωνα μπορεί να ιδωθεί στην αγάπη ως δρόμο προς το Θείο. Στο «Συμπόσιο ο Πλάτων περιγράφει την αναβαθμιστική φύση της αγάπης (ἔρως), ξεκινώντας από τη σωματική έλξη και οδηγώντας στη γνώση του απόλυτου Κάλλους. Ο Ρουμί παρουσιάζει την αγάπη ως το κύριο μέσο μέσω του οποίου η ψυχή πλησιάζει τον Θεό: «Η αγάπη είναι ο χορός της ψυχής προς το φως.» Επίσης η αλληγορία της Σπηλιάς και η αναζήτηση της αλήθειας στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα περιγράφει τους ανθρώπους ως δεσμώτες μέσα σε ένα σπήλαιο μέσα από το οποίο βλέπουν μόνο τις σκιές της πραγματικότητας. Ο σουφισμός και ο Ρουμί θεωρούν τον κόσμο ψευδαίσθηση: «Οι άνθρωποι κοιμούνται, και όταν πεθάνουν, ξυπνούν.» Στον νεοπλατωνισμό υπάρχει η ένωση με το Ένα, σύμφωνα με τον Πλωτίνο η ψυχή προέρχεται από το «Ένα», απομακρύνεται από αυτό λόγω της ύλης και επιδιώκει την επιστροφή του μέσω της κάθαρσης και της ένωσης. Και ο Ρουμί γράφει ποιητικά: «Άκου τον αυλό, που παραπονιέται για τον χωρισμό του από το καλάμι» (Μασναβί). Η συνάντηση με τον Αριστοτέλη γίνεται με τη λογική και την επιστήμη ως μέσο για τη σοφία. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) επηρέασε βαθιά τους Άραβες φιλοσόφους όπως ο Αβικέννας (Ιμπν Σινά) και ο Αβερρόης (Ιμπν Ρουσντ), οι οποίοι μετέφεραν τις ιδέες του στη Μέση Ανατολή. Ο Ρουμί, αν και δίνει έμφαση στο μυστικισμό, αναγνωρίζει τη σημασία της λογικής και της σκέψης: «Η λογική είναι το φως του ανθρώπου, αλλά η αγάπη είναι ο οδηγός του.» Ο Ορφισμός και ο Πυθαγόρας μιλούσαν για τη μετενσάρκωση και τη συνεχή εξέλιξη της ψυχής. Ο Ρουμί γράφει: «Πέθανα ως πέτρα και έγινα φυτό, πέθανα ως φυτό και έγινα ζώο, πέθανα ως ζώο και έγινα άνθρωπος. Και γιατί να φοβηθώ; Ποτέ δεν ήμουν λιγότερος!» Η ηθική και εσωτερική αρμονία και στωικότητα συναντιέται στους Στωικούς Ζήνων και Επίκτητο και στον Σωκράτη. Ο Ρουμί διδάσκει μια παρόμοια φιλοσοφία αποδοχής: «Μην θρηνείς για ό,τι χάνεις, κάθε χαμός είναι μια κρυμμένη ευλογία

Η κληρονομιά του Ρουμί είναι οικουμενική και ξεπερνάει τα σύνορα μεταξύ των θρησκειών και των πολιτισμών. Όταν ο Ρουμί πέθανε, στις 17 Δεκεμβρίου του 1273, άνθρωποι από πέντε διαφορετικές πίστεις και θρησκείες ακολούθησαν τη νεκρική πομπή του. Αυτή η νύχτα της ταφής ονομάστηκε Σεμπούλ Αρούζ (Seb-i Arus), δηλαδή η «Νύχτα της Ένωσης». Η ταφή έγινε στο Ικόνιο και από τότε κάθε χρόνο εδώ και οκτακόσια χρόνια το Δεκέμβριο οι Μεβλεβήδες Δερβίσηδες γιορτάζουν την ημέρα της κοίμησης του δασκάλου με το «Ετήσιο Φεστιβάλ των Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων: Μια Πνευματική Γιορτή της Κληρονομιάς του ποιητή Ρουμί».

Ο σουφισμός εξαπλώθηκε σε πολλές χώρες. H τελετή Sema που παρουσιάζεται σε πολλά πνευματικά κέντρα του κόσμου αποτελεί την κύρια τελετουργία των Μεβλεδήδων. Οι Δερβίσηδες περιστρέφονται με το δεξί χέρι στραμμένο στον ουρανό, από εκεί δέχεται τη θεία χάρη, ενώ το αριστερό χέρι είναι στραμμένο προς τη γη για να τη μεταδώσει στον κόσμο. Η τελετή συνοδεύεται από μουσική και απαγγελία στίχων του Ρουμί και συμβολίζει την πνευματική ανάταση και ένωση της ψυχής με το θείο. Μέσω της περιστρεφόμενης κίνησης, οι συμμέτοχοι προσπαθούν να συναντηθούν με το θείο ξεπερνώντας τα όρια του εγώ. Κατά τη διάρκεια της τελετουργίας Σεμά συμβαίνουν 4 σελάμ/μουσικές κινήσεις. Η πρώτη σελάμ συμβολίζει τη γέννηση του ανθρώπου στην αλήθεια. Η δεύτερη σελάμ συμβολίζει την έκστασή του όταν ατενίζει το μεγαλείο του Θεού. Η τρίτη σελάμ αντιπροσωπεύει τη θυσία του νου μπρος στην αγάπη. Είναι επίσης μια εκμηδένιση του εαυτού, γνωστή και ως νιρβάνα στη βουδιστική φιλοσοφία. Η τέταρτη σελάμ σηματοδοτεί την επιστροφή του δερβίση από την πνευματική του αναζήτηση.

Από το Ικόνιο στην Καππαδοκία, μια απόσταση περίπου 250 χιλιομέτρων για τις γεωλογικές «νεράιδες καμινάδες», βλ. το επόμενο βίντεο.

Τουρκία 1500 χλμ. οδικώς: Έδεσσα, Καππαδοκία, Ικόνιο, Σμύρνη: βίντεο διάρκειας 42’ λεπτών: Έδεσσα μουσική και χοροί και με τη φωτιά, σύμφωνα με μια παράδοση ο προφήτης Αβραάμ γεννήθηκε στην Έδεσσα, ο μυθικός βασιλιάς Νεμρώδ πέταξε τον προφήτη στη φωτιά για ανυπακοή. Χοροί και τραγούδια της Τουρκίας στην Καππαδοκία. Goreme πτήση με αερόστατο πάνω από τις γεωλογικές «καμινάδες», η κοιλάδα των περιστεριών, έντεκα πολιτισμοί και πεζοπορία στην κοιλάδα των γεωλογικών σχηματισμών ξεκινώντας από το Uchisar,  Ικόνιο μουσική και χοροί.  Σμύρνη στο Προξενείο και την Προκυμαία.

Ενδεικτικά βιβλία στα ελληνικά για τον Ρουμί: «Ο Αγαπημένος», «Για τον Θεό και τον Έρωτα», «Μεσνεβί Βιβλία 1-6», «Οι Σαράντα Κανόνες της Αγάπης», «Σουφισμός», Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου (1982) «Μεβλανά ο εξαίσιος – Το παραμύθι μιας ζωής», «Στον κήπο του Αγαπημένου» (2003), «Ρουμί Στα ίχνη του Αγαπημένου» (2022), «Ο μεγάλος Σούφι δάσκαλος» (2022), «Ρουμί το μικρό βιβλίο της σοφίας του» (2023), «Ιστορίες του Μεσνεβί» (2023).

Ενδεικτικές ταινίες και ντοκιμαντέρ για τον Ρουμί: «The Oldman and His Garden of Stones (2004)», «Ο κύριος Ιμπραήμ και τα λουλούδια του κορανίου (2003)», «Bab’Aziz – The Prince That Contemplated His Soul (2005)», «Rumi: Poet of the Heart (1998)», «The Silent Love» (2019).

Υπάρχει μια ενότητα στον άνθρωπο από το παρελθόν έως σήμερα. Λέξεις, γνώσεις, συμπεριφορές, μα ακόμη και η καθημερινότητά μας είναι το αποτέλεσμα αυτών των λίγων χιλιάδων χρόνων, όσων είναι η ανθρώπινη ιστορία. Με αυτή την έννοια έχει ένα νόημα ο σχολιασμός μιας παράδοσης με μια σύγχρονη οπτική, υπάρχει ενότητα. Είδαμε για παράδειγμα ότι κεντρικό θέμα στη σκέψη του Ρουμί αποτελεί η αγάπη προς το θείο. Ας δούμε και ένα νεότερο σχόλιο του Νίτσε: «Η αγάπη ως εργαλείο. Όποιος επιθυμεί στ’ αλήθεια να γνωρίσει κάτι καινούργιο (είτε είναι πρόσωπο, γεγονός ή βιβλίο) πράττει σωστά όταν δέχεται αυτό το νέο πράγμα με όλη του την αγάπη και αποστρέφει γρήγορα το βλέμμα του, ίσως ακόμη και ξεχνά, οτιδήποτε βλαβερό, απαράδεκτο ή εσφαλμένο βρίσκει σ’ αυτό. Για παράδειγμα, δίνουμε στον συγγραφέα ενός βιβλίου την καλύτερη δυνατή θέση εκκίνησης και, σαν να πρόκειται για κούρσα, λαχταράμε να φτάσει στον στόχο του με την καρδιά μας να βροντοχτυπά. Πράττοντας έτσι, εισχωρούμε στην καρδιά του καινούργιου πράγματος, στο κινητήριο κέντρο του, κι αυτό σημαίνει ότι φτάνουμε και να το γνωρίσουμε. Όταν ερχόμαστε σ’ αυτό το σημείο, η λογική αρχίζει να θέτει τα όριά της· αυτή η υπερεκτίμηση, η διασάλευση του εκκρεμούς της κρίσης μας, ήταν απλώς ένα μέσο για να τραβήξουμε την ψυχή του πράγματος έξω στο φως» (Friedrich Nietzsche, 2022, Μόνος με τον εαυτό σου, σs. 59-60). Να αγαπάμε αυτό που κάνουμε, δεν είναι ωραία προτροπή;

Ένα άλλο παράδειγμα συγκρίνοντας τις σκέψεις του Ρουμί με αυτές του Καρλ Γιουνγκ, για την ηχώ μας, για τη σκιά μας. «Ο κόσμος μας μπορεί να συγκριθεί μ’ ένα βουνό όπου όλα όσα λέμε, καλοσυνάτα ή μοχθηρά, μας επιστρέφουν ως ηχώ. Να μην υποθέτεις ότι έχεις μιλήσει ευγενικά αν το βουνό απαντήσει με αγένεια! Αυτό είναι αδύνατο. Πώς θα μπορούσε το γλυκό τραγούδι του αηδονιού ν’ αντηχήσει σαν το σκληρό κρώξιμο του κόρακα; Ή η εύγλωττη φωνή ενός ανθρώπου να μοιάζει με γκάρισμα γαϊδάρου; Μπορείς να είσαι βέβαιος ότι, αν όντως ακούσεις τον ήχο ενός γκαρίσματος, είναι ο ήχος της δικής σου φωνής και όχι του κτήνους!» (σελ. 43). «Θυμήσου ότι όλα τα αρνητικά γνωρίσματα του χαρακτήρα όπως η βαναυσότητα, η ζηλοτυπία, το μίσος, η απληστία, η απονιά και η αλαζονεία- υπάρχουν σε όλους μας. Επιλέγουμε, ωστόσο, να εθελοτυφλούμε ωσότου εντοπίσου- με αυτά τα γνωρίσματα σε κάποιον άλλο, και τότε γρήγορα απομακρυνόμαστε. Ωστόσο με τον εαυτό μας θυμώνουμε και τρεπόμαστε σε φυγή από τη δική μας αληθινή φύση» (Ρουμί το μικρό βιβλίο τη σοφίας του, 2023, σελ. 45). «Είμαι μια σκιά, που λικνίζεται στο φως του ήλιου-Πότε πέφτω χάμω, πότε στέκω το κεφάλι μου. Τη μια κονταίνω την άλλη ψηλώνω» (Τζελαντίν Ρουμί, 2003, Στον κήπο του αγαπημένου, σελ. 137). Και ο Καρλ Γιουγκ σχολιάζει όσο ανεβαίνουμε στη συνείδηση, αναγκαία στη διαδικασία της εξατομίκευσης, οι σκοτεινές όψεις της προσωπικότητας μας φωτίζονται, η απώθηση δεν ωφελεί. «Η καλύτερη ένδειξη της παρουσίας της σκιάς στον εαυτό μας είναι ο θυμός…» (σελ. 318), αλλά «Το άτομο, αντί να προβάλλει τις δικές του ασυνείδητες συγκρούσεις σε έναν τρίτο, μπορεί επίσης να τις προβάλλει σε μια ομάδα, σε συλλογική κλίμακα. Η πολιτική αναταραχή ή και ό,τι διαβάζουμε στις εφημερίδες, οι φήμες, τα κουτσομπολιά είναι απόρροια αυτού του φαινομένου. Είναι αυτό που συμβαίνει όταν ένα άτομο ή μια ομάδα κατηγορείται από την κοινότητα ότι είναι η αιτία του κακού το οποίο την ταλανίζει (το φαινόμενο του «αποδιοπομπαίου τράγου»). Οι προβολές αυτές είναι πιο καταστροφικές εφόσον παραμένουν ασυνείδητες. Μόνο από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε στους άλλους τη δική μας προσίδια σκιά μπορούμε να συζητήσουμε μαζί τους άφοβα και να έχουμε μια πιθανότητα να διαλύσουμε πολλές παρεξηγήσεις μεταξύ των ατόμων και των λαών.

Κατά τον Γιουνγκ, αντί να κατηγορούμε τον άλλον ότι σφάλλει και να πείθουμε γι’ αυτό τον εαυτό μας, θα ήταν καλύτερα να αναγνωρίσουμε σε αυτόν τη δική μας σκιά, και μάλιστα ενίοτε να την αγαπήσουμε μέσω του άλλου. Γιατί η σκιά δεν είναι πάντα αντίπαλος. Η σκιά είναι «η κρυφή, καταπιεσμένη, στο μεγαλύτερο μέρος της κατώτερη και φορτωμένη με ενοχές προσωπικότητα που οι πιο μακρινές διακλαδώσεις της φτάνουν μέχρι το βασίλειο των ζωικών προγόνων μας, περιέχοντας έτσι ολόκληρη την ιστορική πλευρά του ασυνειδήτου. […] Αν μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι η ανθρώπινη Σκιά ήταν η πηγή κάθε κακού, η σύγχρονη επισταμένη έρευνα έχει εξακριβώσει ότι ο μη- συνειδητός άνθρωπος, δηλαδή η Σκιά του, δεν περιέχει μόνο ηθικά αξιόμεμπτες τάσεις αλλά και καλές ιδιότητες, όπως φυσιολογικά ένστικτα, σωστές αντιδράσεις, ρεαλιστικές ενοράσεις, δημιουργικές παρορμήσεις και τα λοιπά» γράφει ο Γιουνγκ. Άλλοτε πρέπει να αντιστεκόμαστε στη σκιά, άλλοτε πρέπει να υποτασσόμαστε σε αυτήν. Το παν είναι να την αναγνωρίζουμε και να μην την αγνοούμε. Στη θεραπεία, όπως και αλλού, δεν υπάρχει φως χωρίς σκιά και αντιστρόφως. «Όλα συμβαίνουν ωσάν, στην κορύφωση της αρρώστιας, τα καταστροφικά στοιχεία να μεταστοιχειώνονται σε στοιχεία σωτηρίας» επισημαίνει ο Γιουνγκ. Η σκιά, σε σχέση με τη συνείδηση, συμπεριφέρεται κατά τρόπο αντισταθμιστικό, πράγμα το οποίο της προσδίδει μια δράση εξίσου θετική όσο και αρνητική. Έτσι, η σκιά αντιπροσωπεύει μέσα στον καθένα μας το αγνοημένο πρωτόγονο, αρχαϊκό, ενορμητικό και ζωώδες κομμάτι, αλλά επίσης έναν ορισμένο αριθμό προσόντων. Η εργασία πάνω στη σκιά, η οποία συνίσταται στο να καταστήσουμε συνειδητό το ασυνείδητο, μπορεί να γίνει μόνο με μεγάλη προσπάθεια και πλήρη θέληση του εγώ. Για να πορευτούμε προς τον Εαυτό, η συνείδηση θα πρέπει να ενσωματώσει τα σκοτεινά ασυνείδητα περιεχόμενα, τα οποία θα της επιτρέψουν να εκταθεί προς το φως. «Δε γίνεσαι φωτεινός κοιτάζοντας το φως, αλλά βουλιάζοντας στη σκοτεινιά του» γράφει ο Γιουνγκ. Και αλλού προσθέτει: «Ο άνθρωπος που δεν πέρασε από την κόλαση με των παθών του δεν τα ξεπέρασε ποτέ. Και τότε αυτά μετακομίζουν στην πόρτα του γείτονα, οπότε ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξεπηδήσει η σπίθα που θα βάλει φωτιά και στο δικό του σπίτι. Κάθε φορά που εγκαταλείπουμε, αφήνουμε πίσω ή λησμονούμε πάρα πολλά, παραμονεύει πάντα κίνδυνος αυτά να επιστρέψουν με διπλασιασμένη δύναμη» (Φρεντερίκ Λενουάρ, 2022, Καρλ Γιουνγκ ο εξερευνητής της ανθρώπινης ψυχής, σσ. 320-322).

Ο Μπόρχες αναφέρει τον Ρουμί σε ένα διάλογο για το βουδισμό. «Η διδασκαλία της Βεδάντα συνοψίζεται σε δύο περίφημες φράσεις: Tat twam asi («Αυτό είσαι εσύ») και Aham brahmasmi («Είμαι ο Βράχμαν»). Και οι δύο υποδηλώνουν την ταύτιση του Θεού με την ψυχή, του ενός με το σύμπαν. Αυτό σημαίνει ότι η αιώνια αρχή του όντος, η οποία κάνει να δημιουργούνται και να διαλύονται οι κόσμοι, βρίσκεται ενιαία και αδιαίρετη εντός μας. Αν κάποτε εξαφανιζόταν το ανθρώπινο γένος και απέμενε μόνο ένα άτομο, τότε, χάρη σε αυτό, και το σύμπαν θα διασωζόταν.

Άλλοι δάσκαλοι της Βεδάντα προσθέτουν ότι το βασικό σφάλμα των ψυχών συνίσταται στο ότι ταυτίζονται με τα σώματα που κατοικούν και στο ότι επιζητούν τις ηδονές των αισθήσεων· οι ηδονές αυτές κρατούν τις ψυχές προσκολλημένες στον κόσμο και αποτελούν την αιτία των διαδοχικών τους μετενσαρκώσεων. Η ανιδιοτελής εκτέλεση των εντολών που περιέχονται στις Βέδες οδηγεί στη σωτηρία. Οφείλουμε να αγαπάμε τον Πλάστη, όχι όμως και τα πλάσματα.

Μετά το θάνατο η απελευθερωμένη ψυχή είναι πλέον, κατ’ εικόνα του Θεού, καθαρή συνείδηση δεν συγχέεται όμως με το Θεό, ο οποίος είναι άπειρος. Αυτή είναι η διδασκαλία της Ραμανούγια· άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι οι ατομικές ψυχές εξαφανίζονται μέσα στο θείο, όπως μια σταγόνα νερού στον ωκεανό. Ας θυμηθούμε τον τελευταίο στίχο του ποιήματος του Σερ Έντγουιν Άρνολντ Το φως της Ασίας: «The dewdrop slips into the shining sea» («Η δροσοσταλίδα χάνεται μες στην αστραφτερή θάλασσα»). Σε κάποιο κείμενο της Βεδάντα διαβάζουμε τα ακόλουθα: «Όπως ο άνθρωπος που ονειρεύεται δημιουργεί πολλές μορφές χωρίς να παύει να είναι ο εαυτός του, όπως οι θεοί και οι μάγοι εμφανίζουν από μέσα τους άλογα και ελέφαντες χωρίς να μεταβάλλουν τη δική τους φύση, έτσι και ο κόσμος βγαίνει μέσα από τον Βράχμαν χωρίς να τον μεταβάλλει». Μια υπέροχη εικονογραφική απόδοση αυτών των λόγων είναι οι ακόλουθοι στίχοι του Τζαλαλ-Ουντίν Ρούμι, Πέρση πανθεϊστή του 13ου αιώνα: «Είμαι εκείνος που στήνει το δόκανο, είμαι και το πουλί είμαι η εικόνα, είμαι και ο καθρέφτης είμαι η κραυγή, είμαι και η ηχώ». Ο Σοπενχάουερ γράφει κάτι ανάλογο: «Ο βασανιστής και ο βασανιζόμενος είναι ένα και το αυτό. Ο βασανιστής εξαπατάται, γιατί πιστεύει ότι δεν μετέχει στον πόνο· ο βασανιζόμενος εξαπατάται, γιατί πιστεύει ότι δεν μετέχει στην αμαρτία».» (J. L. Borges και A. Jurado, 2011, Τι είναι ο Βουδισμός, σσ. 39-40).

Επίμετρο: «Θρησκεία και Ψυχιατρική» του Irvin Yalom

«… αποτελεί τον κρίκο μιας αλυσίδας δίχως τέλος, η οποία ξετυλίγεται τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον» (J. L. Borges και A. Jurado, 2011, Τι είναι ο Βουδισμός, σελ. 28). Ο Irvin Yalom στην εισαγωγή του βιβλίου του «Θρησκεία και Ψυχιατρική» αναφέρει την έκπληξή του όταν προκλήθηκε να παραλάβει το βραβείο «Oscar Pfister Award» από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA) για τη συνεισφορά του στη συνάντηση της θρησκείας και της ψυχιατρικής, δεδομένου ότι αυτός δήλωνε άθεος! Παρά ταύτα, η υπαρξιακή του προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία συχνά διερευνά θέματα όπως το άγχος του θανάτου, το νόημα της ζωής και η ανθρώπινη ανάγκη για υπέρβαση—ζητήματα που επικαλύπτονται με θρησκευτικές και πνευματικές παραδόσεις. Προσεγγίζει το θέμα με κριτική και κατανοητική ματιά, χωρίς να απορρίπτει την ανάγκη των ανθρώπων για πίστη, ταυτόχρονα προτείνει την αυτογνωσία και την ψυχοθεραπεία ως εναλλακτικούς δρόμους για την αντιμετώπιση των υπαρξιακών μας φόβων.

«Θ σκιαγραφήσω πίσης κάποιες συγκρίσεις νάμεσα στν παρξιακή ψυχοθεραπεία κα τ θρησκευτική παρηγορία. Πιστεύω τι τις δύο ατς προσεγγίσεις τις συνδέει μια σύνθετη κα τεταμένη σχέση. Κατ μι ννοια είναι ξαδέλφια, χουν τος διους προγόνους κα τς διες μέριμνες. Μοιράζονται μι κοιν ποστολή: διακονον τν πόγνωση, πο εναι γγενς στν νθρώπινη μοίρα. Μερικές φορς χουν κοινές μεθόδους – την προσωπική δυαδική σχέση, τ διαδικασία τς ξομολόγησης, τς σωτερικς ξερεύνησης, της συγχώρησης τν λλων κα το αυτο. Κα λήθεια εναι τι, σο μεγαλώνω, θεωρ τν ψυχοθεραπεία λο κα περισσότερο κλίση παρ πάγγελμα. Κα μως, παρ’ λα ατά, εναι λήθεια τι ο κεντρικές πεποιθήσεις κα ο βασικές πρακτικές προσεγγίσεις τς ψυχοθεραπείας κα τς θρησκευτικς παρηγορίας βρίσκονται συχν στος ντίποδες» (σσ. 6-7).

«Πάλι μέ τά λόγια το Σοπενάουερ, «Η θρησκεία εναι μι λήθεια πο κφράζεται μ λληγορίες κα μύθους. Μ τν τρόπο ατ γίνεται μαζικά προσβάσιμη κα επεπτη π τν νθρωπότητα». ̓Αλλ ταν ο κοντόφθαλμοι θρησκευτικοί δάσκαλοι ετε παρανοον τν λληγορία κα τ μεταφορά, θεωρώντας τες στορικ λήθεια, ετε πιλέγουν συνειδητ ν τς διδάξουν μ’ ατ τν τρόπο κα ν’ ντικαταστήσουν κάθε μορφή λογικς σκέψης μ τ βιβλικ αθεντία, κινδυνεύουν ν’ ποξενώσουν ρισμένους μαθητές. Ήμουν κι γ νας π’ ατος πο ποξενώθηκαν νωρίς» (σελ. 9).

«ταν μιλ γι τς σχατες γνοιες, τ θάνατο, τ νόημα, τν λευθερία, τ μοναξιά, προφανς πλησιάζω την περιοχ πο ποτελε τν οσία κάθε θρησκευτικς παράδοσης. Η θρησκευτικ πίστη κα πρακτικ πρξε ναμφισβήτητα ένα παγκόσμιο φαινόμενο λων τν ποχν – νακαλύφθηκε ποτ κανένας πολιτισμς πο ν μν περιλάμβανε κάποιας μορφς θρησκευτική λατρεία; Μερικές φορς θεωρεται τι πανταχο παρούσα θρησκευτικ πίστη συνιστ πιβεβαίωση πικύρωση μις πανταχο παρούσας θεότητας.

πως πολλο λλοι, υοθετ κι γ τν ντίθετη στάση – μ λλα λόγια, τι στ διάρκεια τς στορίας, κάθε νθρωπος σ κάθε πολιτισμ ποχρεώθηκε ν ρθει ντιμέτωπος μ τς σχατες γνοιες κα ναζήτησε κάποιο τρόπο να ξεφύγει π τ γχος πο εναι γγενς στν νθρώπινη κατάσταση. Κάθε νθρωπος χει νιώσει τ γχος πο συνοδεύει τις σκέψεις γύρω π τ θάνατο, τν λλειψη νοήματος, τν λευθερία (δηλαδή τη θεμελιώδη λλειψη δομς στν παρξη, das Nichts) και τ βαθύτερη μοναξιά – κα θρησκεία ξεπροβάλλει ς θεμελιώδης προσπάθεια το νθρώπινου γένους ν καθησυχάσει τ γχος τς παρξης. Συνεπς ατία πο θρησκευτικ πίστη εναι πανανθρώπινη εναι τι τ παρξιακ γχος εναι πανανθρώπινο. Μοιάζει πομένως προφανς τι, ντ ν χουμε δημιουργηθε π θεούς, μες δημιουργούμε θεος γι τν νακούφισή μας καί, πως χουν τονίσει ο φιλόσοφοι π τς παρχς το νθρώπινου λόγου, τος δημιουργομε καθ ̓ μοίωσίν μας. Όπως γραψε πρν π δυόμισι χιλιάδες χρόνια προσωκρατικς φιλόσοφος Ξενοφάνης, ν τ λιοντάρια μποροσαν ν ζωγραφίσουν, θεός τους θ εχε τ δική τους μορφή.

πιτρέψτε μου τώρα, παράλληλα μ τς θρησκευτικές, ν ξετάσω κα ρισμένες ψυχοθεραπευτικς προσπάθειες ν καθησυχαστε τ παρξιακ γχος. Ας ναλογιστομε πρώτη τν λλειψη νοήματος.

μες ο νθρωποι φαίνεται πς εμαστε πλασμένοι ν ναζητομε τ σημασία ν εμαστε ριγμένοι σ’ ναν κόσμο κεν π γγενς νόημα. να π τ κύρια ργα τς ζως μας εναι ν πινοήσουμε ναν σκοπ ρκετ στέρεο γι ν στηρίζει μι λόκληρη ζωή. Στη συνέχεια πρέπει ν πιτελέσουμε τν δεξιοτεχνικό χειρισμό ν’ παρνηθομε τν πατρότητα ατο το σκοπο στε ν συμπεράνουμε τι τν «νακαλύψαμε» – σν ν ταν «κε ξω » κα μς περίμενε.

συνεχιζόμενη αναζήτησή μας γι ναν οσιαστικ σκοπ στ ζωή μας συχν μς ρίχνει σ βαθι κρίση. λο και περισσότεροι νθρωποι νατρέχουν στν ψυχοθεραπεία, πειδ γωνιον γι ναν σκοπ στ ζωή τους – ατημα πο συχν δν ναγνωρίζεται π πολλος θεραπευτές. Ο Γιούνγκ πολόγισε τι τ να τρίτο τν σθενν του τν συμβουλεύτηκαν γι’ ατν τ λόγο. Ο φορμές παίρνουν διάφορες μορφές : «Η ζωή μου δν χει συνοχή», «Δν παθιάζομαι με τίποτα», «Γιατί ζ; Γι ποιό σκοπό; Σίγουρα ζω πρέπει ν έχει κάποιο βαθύτερο νόημα », «Νιώθω τόσο δειος – τ ν βλέπω τηλεόραση κάθε βράδυ μ κάνει ν νιώθω τόσο χρηστος, να τίποτα », « Ακόμα και τώρα, στ πενήντα μου, δεν ξέρω τί θέλω ν κάνω ταν μεγαλώσω».

Πρόσφατα διάβασα να ραο βιβλίο πο λέγεται κροατής. Εναι τ πομνημονεύματα το Alan Wheelis, το ψυχαναλυτ κα λυρικο συγγραφέα π τ Σαν Φρανσίσκο. να πόσπασμα σχετικ μ τ θέμα μας χει μείνει στη μνήμη μου. Ο συγγραφέας βγαίνει βόλτα μ τν σκύλο του, τν Μόντυ:

Αν τότε σκύψω κα σηκώσω να κλαδί, [ Μόντυ] βρίσκεται μέσως μπροστά μου. Τ θαμα χει συντελεστε. χει μι ποστολή… Ποτ δν το περνάει π τ νο ν ξιολογήσει τν ποστολή του. Αφοσιώνεται ποκλειστικ στν κπλήρωσή της. Θ τρέξει θ κολυμπήσει ποιαδήποτε πό σταση, θ περπηδήσει ποιοδήποτε μπόδιο για ν πιάσει ατ τ κλαδί.

Κα μόλις τ πιάσει, τ φέρνει πίσω: γιατί ποστολή του δν εναι μόνο ν τ βρε λλ κα ν τ πιστρέψει. Κι μως, καθς μ πλησιάζει, κινεται πι ργά. Θέλει ν μο τ δώσει κα ν λοκληρώσει τ ργο του. ̓Απ τν λλη δν θέλει ν τελειώσει ποστολή του, ν βρεθε ξαν σ θέση ναμονς.

πως γι ̓ ατόν, τσι κα γι μένα, εναι παραίτητο ν πηρετ κάτι πο βρίσκεται πέρα π τν αυτό. Μόντυ εναι ποχρεωμένος ν περιμένει σπου ν εμαι πάλι τοιμος. Εναι τυχερός πο χει μένα ν το πετάω τ κλαδί του. γ περιμένω τν Θε ν μο πετάξει το δικό μου. Πολύ καιρ περιμένω. Ποιός ξέρει ν κα πότε θ ξαναστρέψει τν προσοχή του σε μένα κα θ μο πιτρέψει, πως πιτρέπω γ στν Μόντυ, ν βιώσω τ ασθημα μις ποστολς;

Γιατί μο χει κολλήσει ατ τ πόσπασμα; Εναι τόσο σαγηνευτικ σκέψη μις προκαθορισμένης πλς νάθεσης νς ργου γι τ ζωή. Ποιός νάμεσά μας δέν χει νιώσει τν πιθυμία: ς μο ρίξει κάποιος το δικό μου κλαδί! Πόσο ανακουφιστικ ν ξέρεις τι κάπου κε ξω πάρχει νας ληθινός, γνήσιος, καθορισμένος, προσχεδιασμένος σκοπς ζως κι χι πλς τ υλο φάντασμα νς πινοημένου σκοπο ζως πο νομίζω τι ποτελε ναπόδραστη συνέπεια τς εκόνας τι τ λιακό μας σύστημα κάποια στιγμ θ καταρρεύσει.

Τ πρόβλημα το νοήματος στ ζω ταλαιπωρε λους τος σκεπτόμενους νθρώπους. Κα φυσικ καλοδεχόμαστε με μεγάλη χαρά τη θρησκευτικ ποκάλυψη πο φανερώνει τον τελικό σκοπ το Θεο γι τν καθένα μας προσωπικά, σο δύσκολος κα κοπιαστικς κι ν εναι ατός. Πόσο πι νακουφιστικ εναι θρησκευτικ λύση στο πρόβλημα το νοήματος π τ πι ρθολογιστικ λλ κεν μήνυμα πο μς στέλνει φύση, πενθυμίζοντάς μας τν πειροελάχιστη θέση μας στο Σύμπαν κα στ μεγάλη λυσίδα τν γεγονότων. Εδα κάποτε μι ξέχαστη γελοιογραφία : μι σειρ π διάφορα εδη ζώων, για παράδειγμα ένα σκουλήκι, ένα ψάρι, να πουλί, να φίδι, μι γελάδα. Σ κάθε τετράγωνο πεικονιζόταν να π’ ατ τ πλάσματα κα λα μουρμούριζαν τ διο ρεφραίν: «Φαΐ, πιβίωση, αναπαραγωγή – Φαΐ, πιβίωση, ναπαραγωγή». Στην τελευταία εκόνα νας νθρωπος στη στάση το «Σκεπτόμενου » το Ροντέν μουρμούριζε στν αυτό του : « Γι ποιό λόγο, γι ποιό λόγο;» λες ο λλες μορφές ζως ντιλαμβάνονται περ τίνος πρόκειται. Μόνο μες ο νθρωποι δν ννοομε ν τ ποδεχτούμε κι έτσι απαιτομε κα κατόπιν θεσπίζουμε την ύπαρξη κάποιου νώτερου σκοπο ποστολς.

Ο περισσότερες κλινικς κα θεωρητικές αναζητήσεις που προσπαθον ν δώσουν στέρεες κα κανοποιητικς παντήσεις στο ζήτημα του νοήματος τς ζως καταλήγουν στν δονισμό, τν λτρουισμό, τν φοσίωση σ κάποιο γώνα, τν παραγωγικότητα, τη δημιουργικότητα, τν ατοπραγμάτωση. Γι μένα εναι προφανς τι βαθύτερη σημασία κα μεγαλύτερη βαρύτητα ποκτον τέτοιες προσπάθειες ν περβαίνουν τν αυτό μας, δηλαδ ν φορον κάτι κάποιον ξω π μς – τν γάπη σ’ ναν γώνα, τ δημιουργική διαδικασία, τν γάπη γι τος λλους, τ λατρεία μις θεότητας.

εθραυστη πιτυχία τν σημερινν νεαρν πολυεκατομμυριούχων τς ψηλς τεχνολογίας κα ο κρίσεις τς ποες συχν πιφέρει στη ζωή τους, εναι πολ διαφωτιστικς ς πρς τ πόσο περιορισμένες εναι ο μέθοδοι πο πιχειρον ν δώσουν να νόημα στ ζω χωρς καμι πέρβαση το αυτο.» […].

Αντίθετα μ τν τρόπο που προσεγγίζω τις λλες παρξιακς γωνίες (τ θάνατο, τ μοναξιά, τν λευθερία), χω διαπιστώσει στ κλινικό μου ργο τι τ θέμα το νοήματος τς ζως εναι καλύτερα ν προσεγγίζεται πλαγίως – εναι καλύτερα ν μν κυνηγ κανες π τούτου ένα νόημα για τ ζωή του λλ ν τ φήνει ν ναδυθε μέσα π τν αθεντικ κα τν οσιαστικ συμμετοχή, π τν καταβύθιση σ μι νασχόληση πο μς διευρύνει, μς γεμίζει κα μς κάνει ν περβομε τν αυτό μας. μες ο θεραπευτές κάνουμε περισσότερο καλ ταν ντοπίζουμε κα βοηθμε ν φαιρεθον τ μπόδια πρς μια τέτοια νασχόληση. νεργητικ ναζήτηση νς σκοπο στ ζωή, πως δίδαξε Βούδας, δν μς μαθαίνει πολλά: εναι καλύτερα ν φεθε κανες στ ποτάμι τς ζως κα ν’ φήσει τ ρεμα ν παρασύρει ατ τ ρώτημα. Ερήσθω ν παρόδω, να π τ μετ γάλα πλεονεκτήματα το παγγέλματος το ψυχοθεραπευτ εναι τι μς μβολιάζει ναντίον μις κρίσης νοήματος στη ζωή μας – σπάνια κούω έμπειρους θεραπευτές να παραπονούνται για κάτι τέτοιο» (σσ. 23-31).

«τσι συμπεριφέρομαι λοιπόν στος νθρώπους πο βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στν πίστη, δεδομένου τι μένα μου λείπει κάτι τέτοιο. Κα σωτερικά, ποιά εναι σιωπηλή μου ντίδραση; Τί μορφ παίρνει ; Συχν νιώθω πόλυτα ντυπωσιασμένος π τ δύναμη κα τν πιμον τς νάγκης μας ν πιστεύουμε. Δεν κλονίζεται με τίποτα : νάγκη μας ν πιστεύουμε σ κάτι πέρα π τ βιολογία εναι τόσο ξιοθαύμαστα νθεκτική, στε μς περιβάλλει π παντο χι μόνο μια μεγάλη ποικιλία θρησκευτικν πεποιθήσεων, π τς ποες πολλς πιμένουν στη μοναδικότητά τους, αλλ ξίσου μς περιβάλλουν κα ο παρουσίες λιγότερο μβριθν κα ξεκάθαρα παράλογων πεποιθήσεων – καθοδηγητές προηγούμενων ζων, παγωγς π ξωγήινους, τηλεπάθεια, ψυχική χειρουργική, φαντάσματα, μεταθανάτιες εμπειρίες, μάγισσες, στρολογία, νύψωση μ περβατικό διαλογισμό, στρικά ταξίδια, ραβδομαντείες, νεκρομαντεες, θαύματα, Τσίνγκ, Φενγκ Σούι, Άγγελοι, αματικο κρύσταλλοι, χειρομαντεία, αρες, ψυχοκίνηση, πόλτεργκαϊστ, ξορκισμός, Ταρώ, προαίσθηση, συγχρονικότητα – κα εμαι σίγουρος πς όλοι σας μπορείτε να προσθέσετε κάτι στον κατά λογο. Γι ν παναλάβω τν προηγούμενη δήλωσή μου, τέτοιοι ξαιρετικο σχυρισμο παιτον ξαιρετικς ποδείξεις κα καμι τέτοια ξαιρετικ πόδειξη δν παρασχέθηκε ποτέ.

Μερικές φορές νιώθω μια βαθιά θλίψη γι τν εθραυστότητα πο ποκρύπτει νθρώπινη φύση. Ατ εναι πο γενν τν επιστία μας κα τν πανίσχυρη νάγκη μας ν πιστεύουμε, ποία μ τ σειρά της προσκολλται αυτόματα σ κάτι, σν ν ταν τ παραίτητο γι τ ζωή μας ξυγόνο. Μερικς φορς φοβμαι τος μελλοντικούς κινδύνους πο ατ παράλογη πεποίθηση δημιουργε γι τ εδος μας. πίστη στ περφυσικό, χι λλειψη πίστης, εναι πο θ μς καταστρέψει. Δεν χρειάζεται παρ ν κοιτάξουμε στ παρελθόν γι ν νιχνεύσουμε τ τεράστια ρεύματα καταστροφς πο χει προκαλέσει δογματικ πίστη. Η ν δομε τις σύγχρονες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή ή στν νδικ χερσόνησο, που ο λληλοσυγκρουόμενες φονταμενταλιστικές πεποιθήσεις πειλον κατομμύρια ανθρώπους. Μ’ ρέσει φορισμς το Νίτσε τι ατ πο χει σημασία δν εναι τ κουράγιο κάποιου ν εναι πιστς στς πεποιθήσεις του λλ τ κουράγιο ν’ αλλάξει ατς τς πεποιθήσεις. Υπάρχουν φορς πο νιώθω θλίψη (λλ τν κρατ γι τν αυτό μου) καθώς αναλογίζομαι πόσο μεγάλο μέρος τς ζως νς νθρώπου μπορε ν ξοδευτε ποδουλωμένο στην ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορ κα στν σκηση παρατεταμένου διαλογισμο στν περβολικ πασχόληση μ τν τελετουργία. Ατ πο χάνεται εναι να μέρος τς νθρώπινης ελευθερίας, δημιουργικότητας κα ρίμασης.

Στις τέσσερις μεγάλες αλήθειες του Βούδας δίδαξε τι ζω εναι δύνη, τι δύνη προέρχεται πό τίς ρέξεις κα π τος δεσμούς, κα τι μπορε ν παλειφθε μ τν ποστασιοποίηση π τις ορέξεις μέσα π τ διαλογισμό. Ο Σοπενάουερ υοθέτησε μι νάλογη θέση: τι βούληση εναι κόρεστη κα τι, μόλις μια παρόρμηση κανοποιηθε, πολαμβάνουμε μόνο μια στιγμ κορεσμο, ποία μέσως ντικαθίσταται π τν νία· κα τότε μι λλη πιθυμία μς κυριεύει.

Ο πόψεις ατς μου φαίνονται αναίτια πεσιμιστικές. Αντιλαμβάνομαι τν δύση στην ανθρώπινη ύπαρξη λλ ποτ δν βιώνω ατ τν δύση τόσο κατακλυσμικ πο ν παιτε τ θυσία της ζως. Προτιμ σαφς μια νιτσεϊκή προοπτική, πο εναι ορταστικ γι τ ζωή, δεμένη με τη ζωή, κα βασίζεται στην amor fati, την γάπη γι τ μοίρα σου. δουλει πο χω κάνει νθρώπους πο ρχονται ντιμέτωποι μ τ θάνατο μ’ χει διδάξει τι τ γχος θανάτου εναι εθέως νάλογο μ τ ποσ τς «βίωτης ζως » κάθε νθρώπου. κενοι πο νιώθουν τι χουν ζήσει πλούσια τη ζωή τους, τι χουν κπληρώσει τις δυνατότητές τους κα τν προορισμό τους, βιώνουν λιγότερο πανικό μπροστ στ θάνατο. Ο ψυχοθεραπευτες χουν να μάθουν πολλ π τν Νίκο Καζαντζάκη, τον συγγραφέα τόσων δοξαστικν γι τ ζω ργων, πως Ζορμπς κα Χριστός ξανασταυρώνεται. Καζαντζάκης ταν, πως Νίτσε, ένας ντι-θρησκευτικός θρησκευόμενος κα τάφος του ( ποος βρίσκεται κριβς ξω π τ τείχη του ρακλείου στν Κρήτη πειδ φορίστηκε από την κκλησία) φέρει τν πιγραφ «Δν λπίζω τίποτα, δεν φοβμαι τίποτα, εμαι λεύτερος». Μ’ ρέσει πολ φράση του στν  ̓Αναφορ στν Γκρέκο: «Ν μν φήσω στ Χάρο τίποτα να μο πάρει – μονάχα λίγα κόκαλα ». Εναι νας καλός δηγς γι τ ζωή μας – κα γι τ ργο μας στν ψυχοθεραπεία» (Irvin Yalom, 2003, Θρησκεία και Ψυχιατρική», σσ. 41-45).