ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 135-137. Ταξίδι στην Κύπρο, στην Ελλάδα και στον Άγιο Μαρίνο

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Από τον Καναδά η Σκεύη Λουκά θυμάται την τουρκική εισβολή στην Κύπρο:«…Οι δικοί μου πήγανε στο χωριό «Αχερίτου». Δεν είχαν τίποτα μαζί τους. Μόνο μια κουβέρτα που πήρε βιαστικά η μάνα μου και δυο-τρία ψωμιά που ζύμωσε η ίδια. Είχαν ελπίδες ότι θα επιστρέψουν σε λίγες μέρες». Το 2005 επέστρεψε στο κατεχόμενο χωριό της «Γενάγρα»: «Ήθελα ένα πράγμα μόνο. Να δω τον όμορφο κάμπο που πάντα ήταν γεμάτος αγριολούλουδα. Ήταν Μάρτιος και περίμενα να μαζέψω ξανά τα αγριολούλουδα, όπως έκανα πάντα! Αλλά αυτά τούτη τη φορά δεν υπήρχαν, πολύ λίγα έμειναν. Σαν να είχαν και αυτά θλίψη. Έφυγα από εκεί πολύ λυπημένη». Δυο νέοι και αγαπητοί συνάδελφοι, ο Χριστόδουλος Αργυρού και η Ραφαέλλα Πολυβίου, μας μιλούν για τη συνεχιζόμενη τουρκική εισβολή κατά των γενεών της Κύπρου. Στην Ελλάδα αναζητούμε «την πόλη σύμβολον της κοινωνίας» και «την ύπαιθρο σύμβολο της αγάπης και της σοφίας». «Η ανθρώπινη κοινωνία και η ωραιότητα της φύσης πρέπει να απολαμβάνονται μαζί…». Στον Άγιο Μαρίνο θαυμάσαμε ένα από τα αρχαιότερα κράτη-προπύργια της δημοκρατίας.

135. Ταξίδι στην Κύπρο, τουρκική εισβολή κατά των γενεών!

Συνέντευξη με τη Σκεύη Λουκά, αρθρογράφο της σελίδας «Κυπριακές Μνήμες»/Cypriot Memories

Είμαι στον Καναδά 43 χρόνια. Δεν ξέχασα την όμορφη Κύπρο μας, την ωραία κουλτούρα, τις κοιλάδες και τα βουνά της! Η εισβολή είναι η αιτία για τον πόνο που έχω. Έφυγα από τα

«Γενάγρα», ένα μικρό χωριό στην όμορφη Μεσαριά, και ήταν ελεύθερο. Τώρα είναι σκλαβωμένο και ρημαγμένο, υπό κατοχή από το 1974. Τα Γενάγρα, σήμερα στα τούρκικα «Nergizli» από τους άγριους υάκινθους, ήταν ένα μεικτό χωριό με πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων. Είχε δυο χριστιανικές εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας και ένα Τζαμί, τρία ελληνοκυπριακά καφενεία εκ των οποίων το ένα ήταν του πατέρα μου, και ένα τουρκοκυπριακό. Μετά την εισβολή η πρώτη επιστροφή στο χωριό μου ήταν το 2005. Τα σπίτια μας δεν υπήρχαν. Τα είχαν ισοπεδώσει, για να μην μπουν μέσα οι έποικοι από την Τουρκία. Τουλάχιστον αυτό μας είπαν οι παλιοί Τουρκοκύπριοι γείτονές μας. Οι εκκλησίες ήσαν λεηλατημένες, και οι τάφοι και οι σταυροί στο κοιμητήριο σπασμένοι και σκορπισμένοι. Το καφενείο του πατέρα μου μετατράπηκε σε μαγαζί διαφόρων ειδών από ένα Τουρκοκύπριο που ζούσε στο διπλανό τουρκικό χωριό «Σίντα». Εάν το χωριό μου ήταν ελεύθερο, δεν θα είχα αυτόν τον πόνο στην καρδιά μου.

Πολλές οι αναμνήσεις του χωριού μου. Το 1955 όταν άρχισε ο αγώνας εναντίων των Άγγλων, ήμουν επτά ετών. Θυμάμαι πολύ καλά τους Άγγλους, ερχόντουσαν και πάρκαραν στη πλατεία. Μας δίνανε πάντα μπισκότα. Το χωριό είχε χωριστεί σε δεξιούς και αριστερούς, ο χωρισμός υπήρχε στα καφενεία, στους συλλόγους, στα μαγαζιά κτλ. Ευτυχώς όμως υπήρχε σεβασμός και δεν γινόταν δολοφονίες μεταξύ των αριστερών και των δεξιών. Οι περισσότεροι ήταν συγγενείς και φίλοι. Υπήρχε κατανόηση και σεβασμός με τους Τουρκοκύπριους τότε δεν υπήρχαν προβλήματα. Το 1960 το χωριό είχε 578 άτομα. Οι Τουρκοκύπριοι που ζούσαν κοντά στα ελληνικά σπίτια, ψώνιζαν από ορισμένα ελληνοκυπριακά μαγαζιά τροφίμων, και σύχναζαν κάπου κάπου στα καφενεία μας και στο καφενείο του πατέρα μου. Πάντα η κουβέντα στο καφενείο ήταν τα γεγονότα της ημέρας (βλ. στο παρακάτω βίντεο).

(«Ταξίδι στην Κύπρο: Λευκωσία, Λεμεσός, Πάφος, Φωτογραφίες διάρκειας 9’ λεπτών): ”Από την αρχαιότητα έως σήμερα”, Λάρνακα – Το Αρχαίο Κίτιον από τον 14ο αι. π.Χ., “Οι Πρώτοι Οινονπιόντεc”, Λευκωσία, Κατεχόμενα – Νεκρή Ζώνη, “… και αν θέλετε η Κύπρος μας πάλι να ξανανθίσει, μέσα στο λίο το πολύ καθένας μας να ζήσει” (Μ. Πασιαρδής), Σκεύη Λούκα – Γενάγραν το κατεχόμενο χωριό μου

Με την προσπάθεια απελευθέρωσης από την αγγλική αποικιοκρατία (1878-1960) εμφανίστηκαν νέες καταστάσεις. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν μεγάλο μίσος για τον Γρίβα και τον Σαμψών, γι’ αυτούς και οι δυο ήταν δολοφόνοι. Είχαν πάντα τον φόβο ότι θα γινόταν η Ένωσης κάτι που δεν ήθελαν. Ήρθε ο φόβος, χάθηκε η εμπιστοσύνη μεταξύ των κοινοτήτων. Ορισμένοι γονείς από την τουρκοκυπριακή μεριά δεν άφηναν τα παιδάκια τους να παίξουν ή να γίνουν φίλοι με εμάς. Στη γειτονιά μας τα παιδιά των Ελληνοκυπριών και τα παιδιά των Τουρκοκύπριων παίζαμε ξεχωριστά. Πολύ λίγες φορές παίζαμε μαζί. Η οικογένεια μου είχε πολύ καλές σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους γείτονές μας. Όμως τις νύχτες οι Ελληνοκύπριοι κρατούσαν φρουρά σε ορισμένα σπίτια. Είχαμε στα νότια το μεγάλο τουρκοκυπριακό χωριό «Σίντα» που είχε παρά πολλά μέλη στην οργάνωση ΤΜΤ («Τουρκική Οργάνωση Αντίστασης»/«Türk Müdafaa Teskilâti»).

Όταν άρχισε να δρα η ΕΟΚΑ/«Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών» (1955-1959), ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατική με αίτημα την εθνική αυτοδιάθεση και την ένωση με την Ελλάδα, οι Άγγλοι αντέδρασαν. Τη χαρακτήρισαν τρομοκρατική οργάνωση και συνεργάστηκαν με τους Τουρκοκύπριους εναντίον της. Περνούσαν από το χωριό μας οι Τουρκοκύπριοι μαζί με τους Άγγλους φοβόμασταν. Το 1963-64 εντάθηκαν τα προβλήματα μεταξύ των δυο Κοινοτήτων. Εγώ και οι φίλες μου πηγαίναμε στο Γυμνάσιο Λευκόνοικου με τα ποδήλατα μας. Ως κορίτσια είχαμε πάντα φόβο, διότι κοντά υπήρχανε τουρκικά χωριά, το «Ψιλάτο» και το «Τζάος». Ευτυχώς δεν υπήρξαν άσχημα περιστατικά στην περιοχή μας. Ο Δεκέμβρης του 1963 ονομάστηκε από τους Τουρκοκύπριους «Ματωμένα Χριστούγεννα». Έγινε μεγάλο μακελειό μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. Στο χωριό όταν ακούγαμε για δολοφονίες μεταξύ των δυο κοινοτήτων δεν κοιμόμαστε στο σπίτι μας γιατί ήμαστε στην άκρη της ελληνικής γειτονιάς και στην αρχή της τουρκοκυπριακής. Πηγαίναμε σε σπίτια μέσα στο χωριό ή σε σπίτια που είχαν περισσότερη ασφάλεια. Το σπίτι του παππού μου ήταν ανώγειο όπου οι νέοι του χωριού κρατούσαν φρουρά. Απέναντι από το σπίτι του οι Τουρκοκύπριοι κάνανε το ίδιο. Είχαν όπλα στραμμένα προς την αυλή μας. Δεν το γνωρίζαμε με σιγουριά αλλά έτσι ακούγαμε. Σε δυο τρία σημεία Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι σε ετοιμότητα και κρατούσαν φρουρές.

Έφυγα από την Κύπρο το 1971. Έφτασα στον Καναδά στις 22 Αυγούστου. Μεγάλη μοναξιά στην ξενιτιά. Έγραφα στην οικογένεια μου τρεις φόρες την εβδομάδα. Περίμενα τα γράμματά τους με μεγάλη αγωνία. Ήμουν η πρώτη από οκτώ παιδιά. Είχα πάρα πολλά ξαδέλφια. Η ζωή μου ήταν η οικογένειά μας. Ξαφνικά έμεινα μόνη. Είπα στους γονείς μου να φέρω τις πρώτες δίδυμες μου αδελφές στον Καναδά. Πέρασε καιρός για να τους πείσω. Πέρασαν τρία χρόνια και ακόμη τα κορίτσια δεν ήταν έτοιμα να έρθουν. Το 73 έκανα ένα κοριτσάκι και η ζωή μας άλλαξε. Μετακομίσαμε σε ένα μικρό σπιτάκι με αυλή για να παίζει το παιδί άνοιξη του 1974.

Τον Ιούλιο του 74, είχαμε πάει σε ένα πικνίκ στη μικρή νήσο του Τορόντο. Ένα μικρό πανέμορφο νησάκι, δυο λεπτά με το πλοιάριο από το Τορόντο. Επιστρέψαμε το απόγευμα. Κατά τις 5:00 μ.μ. κάποιος κτύπησε το κουδούνι του σπιτιού. Ήταν ένας φίλος μας μαζί με τις δυο αδελφές μου! Με έπιασε σοκ! Δεν πίστευα στα ματιά μου! Ο πατέρας μου είχε στείλει ένα τέλεξ, άλλα το πήραμε δυο μέρες αργότερα. Μεγάλη η χαρά και μεγάλη η ευθύνη. Τα κορίτσια ήταν 16 χρονών και εγώ 25. Όμως η χαρά μας δεν άντεξε πολύ. Σε μια εβδομάδα ακούσαμε ότι έγινε πραξικόπημα στη Κύπρο. Η Χούντα της Ελλάδας, προσπάθησε να ρίξει την Κυβέρνηση του Μακάριου. Άρχισε το μακελειό μεταξύ των Μακαριακών και των μη-Μακαριακών. Η ΕΟΚΑ Β’ σκότωνε όποιους ήταν εναντίον της. Συλλάμβαναν Μακαριακούς και αριστερούς. Ακούσαμε ότι ο Μακάριος είχε σκοτωθεί και ο Σαμψών, που ήταν μέλος στην ΕΟΚΑ Α’ και Β’, έγινε Πρόεδρος. Σκοπός του πραξικοπήματος, ήταν η Ένωσης με την Ελλάδα. [Η Ε.Ο.Κ.Α. Β΄ παρουσιάστηκε ως συνέχεια της πρώτης Ε.Ο.Κ.Α., όμως δεν είχε την ίδια απήχηση στον κυπριακό λαό, αφού η πρώτη οργάνωση έκανε απελευθερωτικό αγώνα εναντίον του Βρετανικού Στέμματος, ενώ η δεύτερη φάση στην ουσία ήταν εμφύλια διαμάχη. Μεγάλο μέρος του λαού υποστήριζε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ως τον νόμιμο εκφραστή της πολιτικής, πολιτειακής και εκκλησιαστικής εξουσίας].

Έγινε η εισβολή. Χιλιάδες άνθρωποι φεύγανε από την βόρεια Κύπρο όπως μπορούσαν, με τα πόδια, με αυτοκίνητα, με καρότσια. Πάνω από 200.00 χιλιάδες μετακινήθηκαν. Και εμείς δεν γνωρίζαμε τι έγινε η οικογένειά μας. Δεν είχαμε καθόλου νέα τους. Τα Γενάγρα πέσανε στον τουρκικό στρατό στην δεύτερη εισβολή, όταν έπεσε η Αμμόχωστος. Οι γονείς μας φύγανε με τους χωριανούς όταν αρχίσαν να πέφτουν οι Τούρκοι αλεξιπτωτιστές έξω από το χωριό. Ήταν πρωί 14 Αυγούστου 1974. Μεγάλος φόβος. Οι δικοί μου πήγανε στο χωριό «Αχερίτου». Δεν είχαν τίποτα μαζί τους. Μόνο μια κουβέρτα που πήρε βιαστικά η μάνα μου και δυο-τρία ψωμιά που ζύμωσε η ίδια. Είχαν ελπίδες ότι θα επιστρέψουν σε λίγες μέρες. Κάτσανε εκεί για 4 μέρες. Μετά προχώρησαν στις «Βρυσούλες Αμμοχώστου». Ζήσαν 15 μέρες μέσα στα περιβόλια. Κοιμόντουσαν κάτω από τα δέντρα, χωρίς σκεπάσματα. Μουσκεμένα τα περβόλια από την υγρασία. Την κουβέρτα η μάνα μου την έδωσε σε μια θεία μου, που ήταν πιο μεγάλη στην ηλικία. Έτρωγαν ψωμί και νερό μέχρι να φτάσουν τα τρόφιμα. Βρήκανε ένα ημιτελή σπίτι χωρίς πόρτες και παράθυρα και κάτσανε εκεί 2 μήνες. Δέκα οικογένειες συγγενών σε ένα μικρό ατέλειωτο σπιτάκι. Ο μπατζανάκης μου πήγε να πάρει κουβέρτες για τα δυο του αγόρια, η γυναικά του έγκυος 8 μηνών το τρίτο. Ποτέ δεν επέστρεψε, είναι αγνοούμενος. Στα τέλη Οκτωβρίου προχωρήσανε προς τη Λεμεσό. Πήγανε στην τούρκικη γειτονιά. Βρήκανε κάτι παλιά σπίτια, τα καθαρίσανε και κάτσανε εκεί. Το πρώτο γράμμα που πήρα στις φωτογραφίες ήσαν με τα ρούχα που πήραν από την «Μέριμνα». Έκλαψα. Δεν πίστευα τι είχε συμβεί! Μια ξαδέλφη μου από την Αμερική μας είπε τα λυπηρά νέα.

Πρώτη φορά επέστρεψα στο χωριό το 2005 μαζί με τον πατερά μου και τον αδελφό μου. Ο πατέρας μου αγόρασε τσιγάρα να κρατάει στους Τουρκοκύπριους που γνώριζε καλά πριν από την εισβολή. Στο μεταξύ πάνω από 120.000 έποικοι Τούρκοι έχουν μεταφερθεί στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Δεν με γνώρισαν, αλλά χάρηκαν πολύ να δουν τον πατερά μου. Ένας Τουρκοκύπριος φίλος του αδελφού μου, ο Ιμπραήμ μας κάλεσε στο σπίτι του για καφέ. Περπάτησα με τον πατερά μου και τον αδελφό μου στους τόπους που μεγάλωσα και έπαιζα όταν ήμουν μικρούλα, ο πατέρας μου δεν πίστευε ότι τα αναγνώρισα όλα, διότι τώρα το χωριό δεν έμοιαζε καθόλου με τα Γενάγρα πριν από το 74. Έκανα τη καρδιά μου πέτρα, φτάσαμε στις εκκλησίες της Παναγιάς και του Αγίου Γεωργίου. Τι να πω! Μεγάλη καταστροφή. Πήγαμε στην εξοχή και καθίσαμε στη γραμμή του παλαιού κυβερνητικού σιδηρόδρομου, τον οποίον είχαν εγκαταλείψει οι Άγγλοι το 1952. Ήθελα ένα πράγμα μόνο. Να δω τον όμορφο κάμπο που πάντα ήταν γεμάτος αγριολούλουδα. Ήταν Μάρτιος και περίμενα να μαζέψω ξανά τα αγριολούλουδα, όπως έκανα πάντα! Αλλά αυτά τούτη τη φορά δεν υπήρχαν, πολύ λίγα έμειναν. Σαν να είχαν και αυτά θλίψη. Έφυγα από εκεί πολύ λυπημένη.

Συνέντευξη με τη Ραφαέλλα Πολυβίου και το Χριστόδουλο Αργυρού, Κύπριοι τελειόφοιτοι του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου της Κρήτης

Τα παιδικά χρόνια

Ραφ.: Γεννήθηκα το 1993 στο χωριό «Άλωνα» της επαρχίας της Λευκωσίας. Το χωριό μου βρίσκεται στα 1.100 μέτρα υψόμετρο. Η μαμά μου εκεί ακόμη καλλιεργεί ελιές, κερασιές,

αμυγδαλιές, φουντουκιές, αμπέλια. Την άνοιξη είναι ροζ τοπίο και το φθινόπωρο πορτοκαλί. Υπάρχουν χωριά ακόμη πιο ψηλά, το χωριό Πρόδρομος βρίσκεται στα 1.300 μέτρα. Η υψηλότερη κορυφή είναι ο Όλυμπος που στα κυπριακά λέγεται και «χιονίστρα» και έχει υψόμετρο 1.951 μέτρα.

Χριστ.: Γεννήθηκα στη Λεμεσό το 1991. Η μάνα μου είναι από το χωριό «Λάπαθος» της επαρχίας Αμμοχώστου στα κατεχόμενα. Το χωριό βρίσκεται στην πεδιάδα της Μεσαορίας, δηλαδή μεταξύ του Πενταδάχτυλου στα κατεχόμενα και του Τρόοδος στις ελεύθερες περιοχές. Στο βουνό Τρόοδος γίνονται μελέτες από πολλά πανεπιστήμια του κόσμου. Στην οροσειρά εντοπίστηκαν πετρώματα που ήταν στο βυθό του ωκεανού, πριν εκατομμύρια χρόνια η Κύπρος αναδύθηκε από την Τήθυ θάλασσα. Στην Κύπρο όσο ανεβαίνουμε σε υψόμετρο, τόσο πιο βαθιά κατεβαίνουμε στο φλοιό της Γης. Το νησί πήρε σχήμα περίπου πριν πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια. Η Αφροδίτη αναδύθηκε στην «Πέτρα του Ρωμιού». Σήμερα οι βάσεις των Άγγλων καταλαμβάνουν το 3% του νησιού στις περιοχές Ακρωτήριου και Δεκελείας, παρέχονται και άλλες διευκολύνσεις όπως το ραντάρ στην κορυφή του Τροόδους.

Η εισβολή και το κυπριακό σχολείο

Χριστ.: Η μητέρα μου ήταν μόνο πέντε χρονών όταν έφυγαν από την Αμμόχωστο. Αυτό το παιδί μεγάλωσε, έγινε μητέρα, και η κατοχή ακόμη συνεχίζεται. Η μητέρα μου ως παιδικές μνήμες έχει το κατεχόμενο χωριό της και τη φυγή με την εισβολή. Όμως μια εικόνα έχει μείνει στο μυαλό της από εκείνη την ημέρα. «Έφυγαν όλοι βιαστικά και δεν πρόλαβαν να πάρουν την κούκλα μου!. Έκλαιγα, αλλά δεν μπορούσαν να επιστρέψουν για να την πάρουν». Στη φυγή καθόταν στα πόδια της γιαγιά της. Ενώ έφευγαν με το λεωφορείο ενός χωριανού τους έσκασε μια βόμβα δίπλα τους. Έμειναν στα αντίσκηνα στις ελεύθερες περιοχές με συσσίτια για αρκετό καιρό. Πολλές φορές όταν φυσούσε ο αέρας έριχνε τα αντίσκηνα κάτω.

Ραφ.: Δε θυμάμαι μικρό παιδί να λέμε στην οικογένεια μου για την εισβολή. Αλλά στο σχολείο θυμάμαι ένα σχολικό ένθετο με μια φωτογραφία, που έδειχνε ένα παππού μέσα σε πορτοκαλιές, ήταν πολλές πορτοκαλιές στα κατεχόμενα.

Χριστ.: Δε γινόταν μάθημα στο σχολείο για την εισβολή. Όμως θυμάμαι στα τετράδια που ερχόταν από το Υπουργείο Παιδείας για την ορθογραφία, το πρόχειρο, την αντιγραφή. Όλα είχαν εξώφυλλο μια φωτογραφία από τις κατεχόμενες πόλεις, τα κατεχόμενα μοναστήρια, τα κατεχόμενα θέατρα, την Αρχαία Σαλαμίνα, τον Απόστολο Ανδρέα. Κάτω από όλες αυτές τις φωτογραφίες έγραφαν με κεφάλαια γράμματα: «ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ».

Ραφ.: Στα σχολεία κάνουμε επετειακές εκδηλώσεις. Το καλοκαίρι που έγινε η εισβολή τα σχολεία είναι κλειστά. Έτσι η εκδήλωση διαμαρτυρίας γίνεται την 15^η Νοεμβρίου που έγινε η ίδρυση του ψευδοκράτους. Όταν ήμασταν μαθητές οι εκδηλώσεις τέλειωναν με συγκεντρώσεις στο κέντρο των πόλεων. Θυμάμαι στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο πηγαίναμε με λεωφορεία στο Διοικητήριο της Λεμεσού.

Χριστ.: Θυμάμαι από αυτές τις σχολικές εκδηλώσεις κάποια αντικατοχικά τραγούδια. Ένα στίχο του Νεσιέ Γιασίν: «Η μικρή μου πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο, ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει να αγαπώ», και από ένα άλλο μελοποιημένο ποίημα του Κώστα Μόντη θυμάμαι το στίχο: «Είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας. Ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους Πενταδάκτυλέ μου».

Ραφ.: Τρεις φορές το χρόνο ηχούν οι σειρήνες που σε ανατριχιάζουν. Την 15^η Ιουλίου που έγινε το πραξικόπημα της χούντας, την 20^η Ιουλίου που έγινε η πρώτη φάση της εισβολής και την 14^η Αυγούστου που έγινε η δεύτερη φάση της εισβολής. Για εμάς αυτό που καθημερινά μας θυμίζει την τουρκική εισβολή είναι η τουρκική σημαία πάνω στον Πενταδάχτυλο, φτιαγμένη με βαμμένες πέτρες, τη φωτίζουν το βράδυ.

Λευκωσία η τελευταία μοιρασμένη πρωτεύουσα της Ευρώπης

Χριστ.: Η Λευκωσία είναι η τελευταία μοιρασμένη πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το Τείχος του Βερολίνου έπεσε, χτίζεται ένα στην Ιερουσαλήμ, όμως μέσα στην Ευρώπη το τείχος της Λευκωσίας είναι το τελευταίο που μένει να πέσει. Είμαστε δίπλα. Όταν ήμουν φαντάρος στο στρατό στα φυλάκια της «πράσινης γραμμής» με τα κιάλια έβλεπα τους έποικους στρατιώτες που ήρθαν από την Τουρκία να μιλούν, να κοιμούνται. Όμως στα φυλάκια μας υπήρχαν φωτογραφίες νεκρών εθνοφρουρών οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των Τούρκων από τα κατεχόμενα, πήγαν για ένα τσιγάρο, ένα ραδιοφωνάκι και μόλις πατούσαν στη νεκρή ζώνη τους πυροβολούσαν. Ο τελευταίος θάνατος πρέπει να ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Στη Λευκωσία η πράσινη ζώνη σε κάποια σημεία είναι λίγα μέτρα απόσταση. Ενδιάμεσα τα Ηνωμένα έθνη εξακολουθούν να κάνουν περιπολίες, στη «νεκρή ζώνη», για να αποτρέψουν την παράνομη διέλευση προς τις ελεύθερες περιοχές αλλά κυρίως για μια δεύτερη εισβολή.

Το 2003 άνοιξαν για πρώτη φορά τα οδοφράγματα, περιμέναμε στην ουρά για να περάσουμε στα κατεχόμενα εννέα ώρες. Εμείς είχαμε πάει τέσσερα-πέντε αυτοκίνητα, συγγενείς. Δυστυχώς για να περάσουμε έπρεπε να δείξουμε το διαβατήριο λες και θα πηγαίναμε σε μια ξένη χώρα. Αλλά δεν το σφράγισαν, σφράγισαν ένα χαρτί χωριστά. Η πρώτη εντύπωση ήταν ότι ο χρόνος σταμάτησε το 1974. Η ελεύθερη Κύπρος έχει πάει μπροστά και τα κατεχόμενα έμειναν πολύ πίσω. Η διαδρομή ήταν περίπου μια ώρα μέχρι το χωριό μας. Η μαμά μου ανυπομονούσε να ταιριάξει τις εικόνες που είχε στο μυαλό της με τη σημερινή πραγματικότητα. Θυμήθηκε το χωράφι που φύτευαν τα λαχανικά και τις ντομάτες. Πολλά έχουν αλλάξει. Πριν από την εισβολή το ποσοστό των Ελληνοκύπριων ήταν περίπου 82% και το υπόλοιπο 18% Τουρκοκύπριοι και ένας μικρός αριθμών Μαρωνιτών, Αρμενίων. Σήμερα μετά την εισβολή και τον εποικισμό η αναλογία έχει ανατραπεί, η Τουρκία φέρνει συνεχώς εποίκους Τούρκους με σκοπό την αλλοίωση του πληθυσμού του νησιού.

Το κατεχόμενο σπίτι

Χριστ.: Μετά την εισβολή στο σπίτι μας εγκαταστάθηκαν Τούρκοι. Όταν φτάσαμε ήρθαν να μας το ανοίξουν. Όχι αυτοί που έμεναν εκεί, είχαν αφήσει το κλειδί και μας άνοιξε μια γειτόνισσα. Η μαμά μου θυμήθηκε τη μάντρα πίσω από το σπίτι εκεί που είχαν τα ζώα. Ο πάππους μου τους γνώρισε και μίλησε στα ελληνικά μαζί τους, πολλοί Τουρκοκύπριοι ήξεραν ελληνικά. Ένιωθα περίεργα. Είχα μια επιφύλαξη γιατί θυμόμαστε τις άγριες εικόνες της εισβολής. Ξαναπήγαμε 4-5 φορές. Ήθελα να δω όλα αυτά που σαν παιδιά βλέπαμε στις φωτογραφίες των τετραδίων μας. Επισκεφθήκαμε και το σπίτι του πατέρα μου, στην Αυλώνα, που έχει γίνει στρατόπεδο, πήγαμε να το δούμε με τη συνοδεία στρατιωτών. Ως ενήλικας δεν ξαναπάω, μόνο όταν ελευθερωθεί. Τότε δεν είχα διαβατήριο γιατί ήμουνα πολύ μικρός, τώρα όμως που έχω δεν πρόκειται να το δείξω σε κανέναν κατακτητή.

Ραφ.: Οι ονομασίες των πόλεων και των χωριών έχουν αλλάξει, δώσανε παντού τούρκικες ονομασίες. Οι εκκλησίες στα κατεχόμενα έχουν μετατραπεί σε τζαμιά, καφετέριες, μάντρες για τα ζώα. Άλλες είναι εντελώς ερειπωμένες και κατεστραμμένες. Πολλές εικόνες και τοιχογραφίες πουλήθηκαν στο εξωτερικό. Οι σταυροί στα νεκροταφεία έχουν κοπεί και πεταχτεί στη γη. Διατηρούμε τους τίτλους ιδιοκτησίας, αν θέλουμε ένα δάνειο οι τράπεζες δέχονται ως υποθήκη τους τίτλους ιδιοκτησίας που έχουμε στα κατεχόμενα. Στα κατεχόμενα υπάρχουν παράνομες αγοραπωλησίες ενώ υπάρχουν και αρκετοί παράνομοι μαφιόζοι σε ένα κράτος που δεν υφίσταται. Το «ψευδοκράτος» δεν έχει αναγνωριστεί από καμία χώρα του κόσμου εκτός από την Τουρκία. Οι Τουρκοκύπριοι, ως νόμιμοι κάτοικοι της Κυπριακής Δημοκρατίας με βάση το σύνταγμα, περνούν ελεύθερα στις ελεύθερες περιοχές, στους έποικους δεν επιτρέπεται.

Τα εκπαιδευτικά συστήματα της Κύπρου και της Ελλάδας

Ραφ-Χρισ.: Έχουμε την εμπειρία των δυο εκπαιδευτικών συστημάτων σε διαφορετικές βαθμίδες εκπαίδευσης. Στην Κύπρο φοιτήσαμε στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια και στην Ελλάδα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ίσως η εκπαίδευση στην Κύπρο είναι λίγο περισσότερο οργανωμένη. Όταν ήμασταν μαθητές στο δημοτικό σχολείο δεν είχαμε βαθμούς το οποίο κατά την άποψή μας είναι θετικό γιατί ακριβώς δεν υπήρχε ο ανταγωνισμός, στις μικρές ηλικίες δεν χρειάζεται. Στην Κύπρο φοράμε σχολικές στολές αν και σήμερα έχει χαλαρώσει αυτή η πρακτική. Το θυμάμαι θετικά αυτό, έβαζες τη στολή και αισθανόσουν ότι «τώρα είμαι στο σχολείο». Έχει και το νόημα της αποφυγής των κοινωνικών διακρίσεων μέσα στο χώρο του σχολείου αφού όλοι φαίνονται το ίδιο.

Όπως και στην Ελλάδα η παραπαιδεία στην Κύπρο ανθεί, συχνά τα φροντιστήρια αρχίζουν από τις μικρές τάξεις του δημοτικού. Οι ξένες γλώσσες, τα αγγλικά γίνονται στα φροντιστήρια, κάποιες ώρες και στο σχολείο. Πρέπει να φροντίσουμε περισσότερο την ελληνική γλώσσα, συχνά στους δημόσιους χώρους και λόγω του υψηλού ποσοστού των εργαζόμενων από άλλες χώρες γίνεται χρήση της αγγλικής. Τα περισσότερα βιβλία στο δημοτικό-γυμνάσιο-λύκειο έρχονται από την Ελλάδα, είναι κοινά. Ίσως στην ιστορία χρειάζεται να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στην ιστορία της Κύπρου. Στην Κύπρο πολλά σχολεία έχουν κήπους, παρτέρια που στα διαλλείματα φροντίζαμε τα λουλούδια και τα φυτά. Στην Ελλάδα, στα σχολεία που έχουμε επισκεφτεί δεν υπάρχουν παρόμοιοι χώροι. Στην Ελλάδα αυτό που μας ξένισε όταν φτάσαμε για τις σπουδές μας ήταν οι ελλιπείς υποδομές και η έλλειψη φροντίδας αρκετών δημόσιων χώρων.

Στα δυο δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου, το Πανεπιστήμιο στη Λευκωσία και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο στη Λεμεσό, στα μαθήματα καθημερινά παίρνουν απουσίες, δίνουν ενδιάμεσες εξετάσεις τριμήνου, δεν υπάρχουν καταλήψεις ούτε στα σχολεία ούτε στα πανεπιστήμια ενώ η έναρξη και η φοίτηση του ακαδημαϊκού έτους είναι σταθερή, οι φοιτητές δεν γράφουν στους τοίχους, σε αντίθεση με τα ελληνικά πανεπιστήμια. Από την άλλη, σε αρκετές σχολές δεν γίνονται τα σεμινάρια και οι πρακτικές που κάνουμε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Νομίζουμε στην Ελλάδα δεν διδάσκεται η ιστορία της Κύπρου όσο θα έπρεπε. Ενώ είμαστε ομοεθνείς, χρησιμοποιούμε την ίδια γλώσσα, έχουμε τον ίδιο εθνικό ύμνο, την ίδια θρησκεία, κοινή ιστορία, όταν φτάσαμε στην Ελλάδα συνειδητοποιήσαμε ότι πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα. Σε ένα γυμνάσιο ένα παιδί μας ρώτησε ποια είναι η θρησκεία μας! Καμιά φορά υπάρχει η αρνητική εντύπωση ότι οι άνθρωποι στην Κύπρο είναι πιο πλούσιοι. Στο νησί μας οι μισθοί είναι υψηλότεροι αλλά η ζωή πιο ακριβή.

Η Κύπρος είναι ένα νησί που στο πέρασμα των αιώνων έχει υποστεί πολλά. Λόγω του φυσικού της πλούτου και της γεωγραφικής της θέσης άλλαξε χέρια κατακτητών Πέρσες, Ασσύριοι, Ρωμαίοι, Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι, Άγγλοι. Όλοι πήραν πολλά αλλά μας άφησαν κάτι. Επιτέλους το νησί μας ελευθερώνεται το 1960, όμως δεν πρόλαβε κανένας να χαρεί. Το 1974 οι Τούρκοι εισβάλουν, 40 χρόνια σκλαβιάς, το 37% του νησιού μας βρίσκεται σε ξένα χέρια. Από τότε μέχρι και σήμερα κάνουμε μια ευχή στις γιορτές μας: « Άντε και του χρόνου στα χωριά μας»!

136. Ταξίδι στην Ελλάδα, βουνά μέσα στη θάλασσα!

«Τούτη την εικόνα είδα στ’ όνειρο μου, όχι όμως σαν κάδρο, αλλά σαν τοπίο αληθινό. Ήταν ένας μικρός όρμος μαγευτικός του Ελληνικού αρχιπελάγους, γαλανά παιχνιδιάρικα κύματα, νησιά και βράχια, ακρογιαλιές ανθισμένες, μαγευτικό πανόραμα στο βάθος κι ένα ηλιοβασίλεμα γλυκό που δεν βρίσκεις τα λόγια να το παραστήσεις. Εδώ ήτανε το λίκνο των Ευρωπαίων, εδώ πρωτοπαίχτηκαν οι πρώτες σκηνές της μυθολογίας, εδώ ήταν ο επίγειος παράδεισος. Εδώ ζούσαν θεϊκά ωραίοι άνθρωποι. Ξυπνούσανε και κοιμόντανε ευτυχισμένοι και αγνοί…» (Φιοντόρ Ντοστογιέφκι, 1996, Η εξομολόγηση του Σταυρόγκιν, σελ. 63).  

Ο άγνωστος λαϊκός τεχνίτης και αρχιτέκτονας μας εκμυστηρεύεται τις σκέψεις του «… η πόλις είναι το σύμβολον της κοινωνίας. Η ύπαιθρος είναι το σύμβολο της αγάπης και της φροντίδας του Θεού για τον άνθρωπο, αλλά η πληρότης της εις χαρά και σοφία δεν έγινε κτίσμα του ανθρώπου… Η ανθρώπινη κοινωνία και η ωραιότητα της φύσης πρέπει να απολαμβάνονται μαζί…» (Μουζάκης, 2008, Μύλοι και Διαμόρφωση Φεουδαρχικού Δικαίου στη Δυτική, Βυζαντινή και Οθωμανική Οικονομία και Κοινωνία, σελ. 231). Αυτές τις αξίες επιθυμούμε να πλησιάζουμε στα ταξίδια μας και με τους μαθητές μας στην Ελλάδα. Η ωραιότητα της φύσης, η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και η εμβάθυνση στις αξίες του πολιτισμού μας αποτελούν βασικές κατευθύνσεις στα εκπαιδευτικά μας ταξίδια. Η ατομική έκφραση, η ομαδική συνεργασία, η συστηματική αναλυτική προετοιμασία, η αφήγηση, η εμπειρία, η πολυτροπικότητα και η τέχνη είναι μερικές από τις ενδιάμεσες στάσεις. Παρακάτω παραθέτουμε δυο παραδείγματα.

(«Ταξίδι στην Ελλάδα: «λουλούδια σπασμένα», ταινία διάρκειας 10’ λεπτών): «Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στον 3ο Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Ταινιών Μικρού Μήκους.

Στο Δημοτικό Σχολείο Αρμένων με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς μετά από μια εντατική προετοιμασία διάρκειας πέντε μηνών ετοιμάσαμε το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «λουλούδια σπασμένα». Το ντοκιμαντέρ αφορά στην ανακάλυψη του Υστερομινωικού Νεκροταφείου Αρμένων (1390 π.Χ. – 1190 π.Χ.). Οι 26 μαθητές της Δ’ και Στ’ Τάξης με τη συμμετοχή δύο μαθητών της Α’ Τάξης συνεργάστηκαν, επέλεξαν το θέμα της ταινίας, έγραψαν το σενάριο, ερεύνησαν, συνεργάστηκαν με τους αρχαιολόγους κ. Γιάννη Τζεδάκι και κ. Ειρήνη Γαβριλάκη, οργάνωσαν την παραγωγή, έπαιξαν στα γυρίσματα και έκαναν την αφήγηση, ώστε να παρουσιάσουν μια ολοκληρωμένη ταινία. Τη διεύθυνση της φωτογραφίας ανέλαβε ο Θεόδωρος Θωμαδάκης, τη μουσική έγραψε ο Αντώνης Ζαχαράκης, το συντονισμό και τη σκηνοθεσία έκανε ο Δημήτριος Κουτάντος, υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί ήταν η Ελένη Κουτάντου και η Ξανθούλα Δρακάκη. Περισσότερα στη δημοσίευση “Κινηματογράφος μια βαθιά εκπαιδευτική διαδικασία: Το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «λουλούδια σπασμένα».

(«Ταξίδι στην Ελλάδα: Η Αρχαιολογική Αναστήλωση στο Μοναστήρι του Πρέβελη», Βίντεο διάρκειας 12’ λεπτών)

Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Δημοτικό Σχολείο Πλακιά είχε τίτλο: «Ανακαλύπτω την Ιστορία του Τόπου µου στην Ευρύτερη Περιοχή του Πλακιά. Τρεις Βιωματικές Εκπαιδευτικές Επισκέψεις (α) στην Αρχαιολογική Αναστήλωση του Μοναστηριού του Πρέβελη, (β) στο Λιγνιτωρυχείο στον Παλίγκρεµο, και (γ) στο Οικολογικό Περιβάλλον στο Κουρταλιώτικο Φαράγγι και στο Δέλτα του Πρέβελη». Και πάλι μέσα από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και Τις δραστηριότητες αναζητήθηκε η ισορροπία ανάμεσα στην οικολογική συνείδηση, τη φύση και τον πολιτισμό. Το σχολείο ανέλαβε το συντονισμό ενώ ζήτησε τη βοήθεια της 28^ης Εφορίας Αρχαιοτήτων, των αρχαιολόγων, των μηχανικών και των εργατών. Περισσότερα στο αναλυτικό κείμενο: http://goo.gl/bYjuf5 (σσ. 80).

137. Ταξίδι στον Άγιο Μαρίνο, ένα προπύργιο της δημοκρατίας!

Περικυκλωμένος από την Ιταλία και σε μικρή απόσταση από την Αδριατική θάλασσα ο Άγιος Μαρίνος, ένα από τα μικρότερα κράτη του κόσμου με έκταση μόλις 61,2 km² και 30.324 κατοίκους. Συχνά αναφέρεται ως το παλαιότερο δημοκρατικό κράτος στον κόσμο. Λόγω του απρόσιτου της περιοχής, την αναγνώριση από τον πάπα αλλά κυρίως τη βοήθεια που παρείχε στην Ιταλική ενοποίηση, ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι ηγετική φυσιογνωμία του πολέμου της ανεξαρτησίας της Ιταλίας, αποδέχθηκε την επιθυμία τους να μη συμπεριληφθούν στο νέο ιταλικό κράτος. Οι Τρεις Πύργοι χτισμένοι πάνω στις τρεις κορυφές του Μόντε Τιτάνο, ο Guaita, ο Cesta και ο Montale είναι τα σύμβολα της χώρας.

(«Ταξίδι στον Άγιο Μαρίνο», Βίντεο διάρκειας 4’ λεπτών): Palazzio Publico μνημείο της ΟΥΝΕΣΚΟ, Οι Τρεις Πύργοι του Μόντε Τιτάνο: Guaita (11ος αιώνας), Cesta (13ος αιώνας), Montale (14ος αιώνας)

Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική από την ηλικία των 6-14 ετών. Το ποσοστό του αλφαβητισμού είναι 98%. Υπάρχουν 14 δημοτικά σχολεία της χώρας, με 1.170 μαθητές και 221 καθηγητές. Η αναλογία μαθητών-εκπαιδευτικών είναι 5 προς 1. Τα προγράμματα διδασκαλίας έχουν σχεδιαστεί με βάση τα ιταλικά προγράμματα σπουδών. Στο κράτος λειτουργεί πανεπιστήμιο και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως η «Διεθνής Ακαδημία Επιστημών» γνωστή για την υιοθεσία της εσπεράντο ως γλώσσας για τα μαθήματα και τις πανεπιστημιακές εκδόσεις.