Πλάτωνα “Πολιτεία” – “Ο μύθος του Ηρός”

Της Όλγας Παλαιοχωρινού, φιλολόγου

Η δική του άποψη ήταν ότι το δίκαιο είναι σχετικό και φαινομενικό× ο πρωταγωνιστής της δικής του ιστορίας, ο Γύγης, μπορούσε χάρη σ’  ένα μαγικό δαχτυλίδι να εμφανίζεται και να γίνεται αόρατος, ανάλογα με το τι τον συνέφερε κάθε φορά, να καλύπτει μ’ αυτή του τη δυνατότητα τις ανομίες του και έτσι να ξεγλιστρά από τις δαγκάνες του νόμου.

Ο Σωκράτης επανέρχεται δριμύτερος μετά από οκτώ βιβλία, για να κατακρημνίσει την άποψη του συνομιλητή του. Η δικαιοσύνη είναι γι’  αυτόν αναπόδραστη, άγρυπνη και πανταχού παρούσα× όποιος θεωρήσει ότι της ξέφυγε πλανάται οικτρά. Μπορεί ο ίδιος να μην είναι οπαδός της άποψης του «όλα εδώ πληρώνονται», μπορεί δηλαδή να αδιαφορεί για το που κανείς εκτίει τα κρίματά του, το γεγονός όμως ότι τα εκτίει κάποια στιγμή είναι αμετάκλητο.

Για άλλους η στιγμή της ανταπόδοσης της αδικίας έρχεται γρηγορότερα και για άλλους πολύ αργότερα… Όταν όμως αυτή η στιγμή φτάσει τότε ακόμη και τα στοιχεία της φύσης συνωμοτούν για την αποκατάσταση των πραγμάτων. Όλοι ανεξαιρέτως οφείλουν να καταβάλουν το αντίτιμο του χρέους τους στη Δίκη, ανεξάρτητα από τον τόπο καταγωγής τους και τις αντιλήψεις με τις οποίες γαλουχήθηκαν. Το μεγαλύτερο αντίτιμο θα το πληρώσουν οι «σπουδαίοι» και οι «τρανοί» που καλυμμένοι πίσω από την ασυλία μιας τυραννικής εξουσίας λειτούργησαν εις βάρος του λαού τους.

Οι παραπάνω σωκρατικές απόψεις βρίσκουν εύγλωττο πάτημα στην ιστορία του Αρδιαίου, τυράννου της Παμφυλίας, που μπορεί, όσο καιρό κυβερνούσε τη χώρα του, να διέπραξε στυγερά εγκλήματα, ανάμεσα στα οποία μια πατροκτονία και μια αδελφοκτονία, η ώρα της κρίσης έφτασε όμως και γι’  αυτόν και μάλιστα σε μια ζωή όπου οι περίοδοι χάριτος έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και το ελαφρυντικό που έχουν οι άνθρωποι στην επίγεια ζωή ότι λειτουργούν κάποιες φορές από άγνοια, εδώ δεν έχει πλέον ισχύ. Το «ουδείς εκών κακός» του Σωκράτη ισχύει για τη διάρκεια που η ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται πολιορκημένη από τα πάθη και τα τρωτά του υλικού περιβάλλοντος που τη φιλοξενεί. Αν ο άνθρωπος δεν κάνει καμιά προσπάθεια να τιθασεύσει τη σαρκική του υπόσταση δίνοντας τα ηνία της ψυχής του στο λογιστικόν μέρος, τότε θα έρθει η ώρα που μετά θάνατον θα λογοδοτήσει γι’ αυτή του την ανόητη, άνανδρη και ασύνετη επιλογή. Είναι η στιγμή που οι φρικώδεις ομηρικές σκηνές από τον Κάτω Κόσμο, που τόσο πολύ κατέκρινε ο Πλάτων, θα επανέλθουν, για να πλήξουν αυτούς που τα εγκλήματά τους δεν επιδέχονται ούτε βελτίωσης, ούτε συγχώρεσης και γι’ αυτό κι αυτοί δεν έχουν το δικαίωμα μιας νέας μετενσάρκωσης, παρά μόνο ενός αιώνιου βασανισμού.

Στην τελευταία περίπτωση ανήκει κι ο Αρδιαίος τύραννος, γι’ αυτό και όταν όλοι οι άλλοι, που έχουν εκτίσει την ποινή τους για τα προηγούμενα ατοπήματά τους ή έχουν απολαύσει το αντίτιμο για τον πρότερο έντιμο βίο τους, είναι έτοιμοι να επανέλθουν στη ζωή, ο τύραννος της Παμφυλίας θα παραμείνει εκεί ένα ράκος από τα βασανιστήρια, παράδειγμα προς αποφυγή σ’ όλους όσοι περνούν από εκεί και τον βλέπουν.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι μπορεί ο Πλάτων να παρουσιάζει εδώ σκηνές αποτρόπαιων τιμωριών, κάτι που δεν το συγχωρούσε στον Όμηρο, αυτό όμως μπορεί να εξηγηθεί μ’ αυτή του την επιλογή θέλει ίσως να εκφράσει την έντονη αποδοκιμασία του στα τυραννικά καθεστώτα και να αποτρέψει μελλοντικούς επίδοξους τυράννους να κυβερνήσουν, με την επίδειξη της τιμωρίας που τους περιμένει. Ο Πλάτωνας εξάλλου δεν επικρίνει τον Όμηρο για την αναφορά των εικόνων από τον Άδη αλλά για το περιεχόμενό τους× στα έπη άδικοι και δίκαιοι παρουσιάζονται να δεινοπαθούν ανεξαιρέτως στον Κάτω Κόσμο, ενώ ο φιλόσοφος μ’ αυτές τις εικόνες απλώς στηρίζει τη θέση του για την ύπαρξη της δικαιοσύνης, για την αμοιβή των δικαίων και κυρίως για την τιμωρία των κακών.