Ιαν 11 2008

Ο διαδραστικός πίνακας ως εργαλείο μάθησης

Θεάσεις: 24.357
Ο ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Ένα από τα προβλήματα που εντοπίσαμε διδάσκοντας μαθηματικά στο δημοτικό είναι αυτό της χρήσης μοιρογνωμονίου. Οι μαθητές δυσκολεύονται ιδιαίτερα να κατανοήσουν τη χρήση του και να μετρήσουν γωνίες από διάφορες θέσεις. Ιδιαίτερα όταν η κορυφή της γωνίας είναι στραμμένη προς τα δεξιά ή βρίσκεται προς τα πάνω ή προς τα κάτω η δυσκολία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη. Ένα άλλο σημείο που ξεπερνούν δύσκολα είναι εάν στη μέτρηση της γωνίας πρέπει να κοιτούν την κάτω ή την πάνω αρίθμηση στο μοιρογνωμόνιο. Αυτή η δυσκολία τους οδηγεί σε λανθασμένες απαντήσεις. Έτσι πολύ εύκολα διαβάζουν για μία γωνία οξεία που έχει στραμμένη την κορυφή δεξιά 120ο αντί του σωστού 60ο (σχ. 1). Ακόμα και η τοποθέτησή του πάνω στο σωστό σημείο για να κάνουν τη μέτρηση παρουσιάζει δυσκολία (σχ. 2). Η επίδειξη από μέρος του δασκάλου της τεχνικής μέτρησης στον μαυροπίνακα φάνηκε ότι δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η εξάσκηση στο τετράδιο με διάφορες γωνίες ήταν αρκετά χρονοβόρα με αποτέλεσμα ο εκπαιδευτικός να μην έχει ολοκληρωμένη εικόνα της κατανόησης του αντικειμένου για όλους τους μαθητές του.

1
Σχήμα 1: Ο μαθητής μετράει 120ο αντί 60ο

 
Σχήμα 2: Λάθος τοποθέτηση

 

Δοκιμάσαμε το συγκεκριμένο μάθημα να το κάνουμε στο εργαστήριο χρησιμοποιώντας το διαδραστικό πίνακα. Χωρισμένα τα παιδιά σε δυάδες άνοιξαν το λογισμικό του πίνακα στην ενότητα μαθηματικά και έσυραν στην επιφάνεια εργασίας του μία εφαρμογή σε μορφή flash. Πειραματίστηκαν με την εφαρμογή που είχε τη δυνατότητα να ξεκινά και να σταματά μία μέτρηση δείχνοντας σε ειδικό πλαίσιο το αποτέλεσμα (Σχ. 3). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα παιδιά μέσα σε πολύ λίγο χρόνο (5 λεπτά) να παρακολουθήσουν και να εκκινήσουν μετρήσεις από 1ο έως 180ο μοίρες, ενώ ταυτόχρονα έβλεπαν και το χρωματιστό μέρος του ανοίγματος της γωνίας.

Σχήμα 3: Η μία ημιευθεία μετακινείται και
ταυτόχρονα αλλάζει η ένδειξη

 

Ενώ τα παιδιά εργάζονταν στους υπολογιστές, στο διαδραστικό πίνακα εναλλάσσονταν οι ομάδες που τον χρησιμοποιούσαν. Παρατηρήσαμε ότι αρκετοί μαθητές προτιμούσαν να παρατηρούν τον πίνακα. Αυτό βέβαια είναι λογικό αφού η επιφάνειά του είναι μεγαλύτερη, φωτεινότερη και με δυνατότητα να την ελέγχουν με το χέρι. Στη συνέχεια με τα εργαλεία σχεδιασμού δημιουργούσαν γωνίες τις οποίες μετρούσαν με ένα μοιρογνωμόνιο από τη συλλογή του υλικού του πίνακα. Το μοιρογνωμόνιο μπορούσε να αλλάξει μέγεθος, προσανατολισμό με μία απλή κίνηση του χεριού Επίσης με τα ειδικά πενάκια σημείωναν τη μέτρησή τους πάνω στον πίνακα. Η διάθεση των παιδιών να ανέβουν στον πίνακα και να εκτελέσουν την εργασία ήταν το σημείο που μας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Ακόμα και μαθητές με μεγαλύτερες δυσκολίες κατανόησης έδειχναν εξαιρετικό ενδιαφέρον να συμμετέχουν καθώς είχαν αυτή τη φορά να εκτελέσουν μία εργασία χωρίς το άγχος του λάθους. Στο τέλος και για τον έλεγχο κατανόησης χρησιμοποιήσαμε κάποιο έτοιμο φύλλο εργασίας του πίνακα στο οποίο υπήρχαν κάποια τρίγωνα και έπρεπε οι μαθητές να συμπληρώσουν το μέτρο των γωνιών τους. Και αυτή η άσκηση έγινε στο διαδραστικό πίνακα ομαδικά. Ανά δύο οι μαθητές με εναλλασσόμενους ρόλους, ένας χειρίζονταν το μοιρογνωμόνιο και ο άλλος κατέγραφε, περνούσαν από τον πίνακα μέχρι που συμπληρώθηκε το φύλλο εργασίας (Σχ. 4).

Σχήμα 4: Οι μαθητές μετακινούν με το χέρι το μοιρογνωμόνιο

 
Ολοκληρώνοντας το μάθημα οι διαπιστώσεις που έγιναν είναι ότι οι μαθητές πρόσεχαν περισσότερο, όπως άλλωστε αναφέρουν και οι έρευνες, είχαν διάθεση να προσπαθήσουν και να συμμετέχουν στις δραστηριότητες. Τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον πίνακα, ανά δύο ή ανά τρία μαζί, αυτόματα δημιουργούν ομάδα και προσπαθούν για το καλύτερο.
ΓΛΩΣΣΑ
Στα πλαίσια του μαθήματος της γλώσσας μία από τις δραστηριότητες που ανέδειξαν τις δυνατότητες του διαδραστικού πίνακα είναι αυτή της κατασκευής εννοιολογικών χαρτών. Οι χάρτες αυτοί αποτελούν στην ουσία οπτική απεικόνιση εννοιών και λέξεων που σχετίζονται με τις έννοιες και ενώνονται μεταξύ τους με συνδέσμους. Οι εννοιολογικοί χάρτες (concept map) συνδέονται με την εποικοδομητική μάθηση. Οι εννοιολογικοί χάρτες αποτελούν ένα γνωστικό εργαλείο που μπορεί πολύπλευρα να αξιοποιηθεί στη μαθησιακή διαδικασία. Δημιουργήθηκαν με βάση τις ψυχολογικές απόψεις του Ausubel (Ausubel, 1978) και εισήχθησαν στην εκπαίδευση από τους Novak και Gowin (Novak & Gowin, 1984). Οι χάρτες αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για τον αρχικό σχεδιασμό μιας διδασκαλίας όσο και για τον ανασχεδιασμό αυτής, όταν από τη μελέτη τους προκύπτει αδυναμία της διδασκαλίας να υλοποιήσει τους στόχους που αρχικά είχε θέσει. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή αρκετά λογισμικά κατασκευής εννοιολογικών χαρτών είτε εμπορικά όπως το kindspiration, inspiration, smartideas, είτε ελεύθερα όπως το cmap tools, από το Institute For Human and Machine Cognition A University Affiliated Research Institute[4].
Στην περίπτωσή μας προτιμήσαμε να χρησιμοποιήσουμε το διαδραστικό πίνακα και τα εργαλεία που διαθέτει για σχεδιασμό και μορφοποίηση τόσο του κειμένου όσο και των συνδέσμων. Με αφορμή το θέμα της ενότητας 10, τα ατυχήματα, στο βιβλίο γλώσσας της ΣΤ΄ σελίδα 75 β΄ τεύχος «Τα παιδικά ατυχήματα στο σχολείο», δημιουργήθηκαν εννοιολογικοί χάρτες που ήταν το αποτέλεσμα σχετικής έρευνας που πραγματοποίησαν μαθητές και μαθήτριες της τάξης στο σχολείο με δείγμα μαθητών από την Α΄ έως ΣΤ΄ τάξη. (σχήμα 5)
Οι μαθητές συνεργατικά σε ομάδες δύο ή τριών ατόμων έγραψαν πρώτα την κεντρική έννοια «ατυχήματα» και στη συνέχεια όλες τις υπόλοιπες λέξεις που σχετίζονται με την κεντρική. Στη συνέχεια με συνδέσμους όρισαν τη μεταξύ τους σχέση. Η ίδια εργασία γινόταν και στον πίνακα. Το πλεονέκτημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι ο χάρτης μπορούσε να είναι ορατός από όλη την τάξη. Τα στάδια δημιουργίας του μπορούσαν να αποθηκευτούν με το ειδικό εργαλείο καταγραφής βίντεο και να σχολιασθούν. Ο χάρτης μπορούσε να εκτυπωθεί και να μοιραστεί. Η επεξεργασία του ήταν εύκολη αφού δε χρειαζόταν να σβήνουν και να γράφουν από την αρχή. Υπήρχε αρκετός χώρος για την ανάπτυξη του χάρτη και πολλές δυνατότητες προβολής του.
Αυτό που φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στη περίπτωση του ηλεκτρονικού πίνακα είναι η εύκολη μετακίνηση ενός πλαισίου σε άλλο σημείο που θεωρούσαν οι μαθητές πιο κατάλληλο. Επειδή αυτό γίνεται με την αφή τα παιδιά δε δίσταζαν να δοκιμάσουν νέες θέσεις, νέα πλαίσια, νέους συνδέσμους προς άλλες έννοιες. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν χάρτες που ήταν πολύ πιο ολοκληρωμένοι τόσο σε αριθμό εννοιών όσο και συνδέσμων. Μεγάλη ικανοποίηση ένιωθαν οι μαθητές όταν ο χάρτης τους προβαλλόταν στον πίνακα. Ο σχολιασμός, υπογράμμιση βασικών σημείων, και η επεξήγηση πάνω στον πίνακα με τα ειδικά πενάκια αποτέλεσαν το σημείο που έκανε τη διαφορά από κάθε άλλο παραδοσιακό τρόπο διαδασκαλίας.

 

Σχήμα 5: Παράδειγμα φάσης κατασκευής εννοιολογικού χάρτη

 

Άλλες χρήσης του διαδραστικού πίνακα για το γλωσσικό μάθημα ήταν η προβολή συγκεκριμένης σελίδας του βιβλίου μια και το υλικό των νέων βιβλίων υπάρχει και σε ψηφιακή μορφή[5] και η δυνατότητα ανάγνωσης, υπογράμμισης, σημείωσης πάνω στη σελίδα. Ακόμη προγράμματα δημιουργίας ασκήσεων (jclic, hot potatoes, TolBook Instructor 2004) σχήμα 6, φάνηκαν να αναδεικνύονται πάνω στο διαδραστικό πίνακα Ασκήσεις αντιστοίχισης, σωστού λάθους, σταυρόλεξα, συμπλήρωσης κενού κ.ά. αντί να αποτελέσουν ένα ακόμη τεστ έγιναν αντικείμενο δημιουργίας κλίματος ζωντάνιας στην τάξη, καθώς τα παιδιά στην κυριολεξία ζητούσαν να ανέβουν στον πίνακα και να δοκιμάσουν.

Σχήμα 6: Η αφήγηση κείμενο και ερωτήσεις με το πρόγραμμα Tool Book

 
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Το μάθημα της γεωγραφίας ειδικά της παγκόσμιας στην ΣΤ΄ τάξη προϋποθέτει τη χρήση χαρτών για να μπορέσουν οι μαθητές να αποκτήσουν αρχικά μια ολοκληρωμένη εικόνα της γης αλλά και να γνωρίσουν λεπτομέρειες για διάφορους τόπους. Για τις ανάγκες του μαθήματος έγινε προσπάθεια για παιδαγωγική αξιοποίηση του λογισμικού Google earth. Το λογισμικό αυτό επιτρέπει την εικονική πλοήγηση των μαθητών σε οποιοδήποτε τόπο και μάλιστα με τη δυνατότητα επιπλέον πληροφοριών, φωτογραφικού υλικού, συνδέσεις με ιστοσελίδες με εξειδικευμένες πληροφορίες για το συγκεκριμένο τόπο.

Εάν τα προηγούμενα παραδείγματα χρήσης του διαδραστικού πίνακα βοήθησαν τη διδασκαλία, στο συγκεκριμένο παράδειγμα φαίνεται ότι είναι το ιδανικότερο μέσο εικονικής πλοήγησης σε οποιοδήποτε σημείο της γης και μάλιστα με μεγάλη ευκρίνεια Η γη εμφανίζεται στο μέσο του πίνακα και οι μαθητές στην αρχή με το χέρι «γύρισαν» την υδρόγειο προς όλες τις κατευθύνσεις. Στη συνέχεια με μία απλή πίεση του δακτύλου στο σημείο που ήθελαν να μελετήσουν (Γεωγραφία ΣΤ΄ η Αμερική σχήμα 7) ο χάρτης εστίασε (zoom) μέχρι σε σημείο που ήταν ορατά τα κτίρια και οι δρόμοι. Στη συνέχεια επισκέφτηκαν χαρακτηριστικά σημεία, παρατήρησαν τη μορφολογία του εδάφους, την έκταση, τη γεωγραφική θέση σε σχέση με άλλες ηπείρους και τοποθέτησαν επισήμανση (το εικονίδιο της πινέζας) σε σημεία που τους έκαναν εντύπωση. Πραγματικά εντυπωσιακό ήταν στην όλη διαδικασία να «ταξιδεύεις στη γη κρατώντας την υδρόγειο στα χέρια σου», λόγια μαθητή μετά το μάθημα.

Σχήμα 7: Οι μαθητές μελετούν το χάρτη πάνω στο διαδραστικό πίνακα

 

Τώρα ο χάρτης δεν είναι πλέον στατικός αλλά δυναμικός μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη να εικονίσει όποιο σημείο θέλουμε και αυτό μπορούν να το κάνουν τα παιδιά. Είναι και ο λόγος που τους έκανε να ενθουσιαστούν. Επίσης οι πολυμεσικοί χάρτες με τη χρήση τεχνολογιών όπως ο διαδραστικός πίνακας δείχνουν μονόδρομος στη διαδικασία ολοκληρωμένης παρουσίασης ενός τόπου.
Ολοκληρώνοντας το εικονικό ταξίδι στην Αμερική οι μαθητές χρησιμοποίησαν το λογισμικό του πίνακα και στη ενότητα γεωγραφία έσυραν στην επιφάνεια εργασίας ένα περίγραμμα του χάρτη της γης και στη συνέχεια με τα ειδικά πενάκια αφού αναγνώρισαν έγραψαν το όνομα της κάθε ηπείρου.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Τον τελευταίο καιρό υπάρχει προσπάθεια συγκέντρωσης εκπαιδευτικού υλικού σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες ελληνικές αλλά κυρίως ξενόγλωσσες. Ας μη ξεχνάμε ότι βασικός στόχος του ΔΕΠΠΣ για το δημοτικό και τις Νέες Τεχνολογίες είναι η κατανόηση των βασικών αρχών που διέπουν τη χρήση της υπολογιστικής τεχνολογίας σε σημαντικές ανθρώπινες ασχολίες, στα πλαίσια ποικίλων σχολικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσουν με τον υπολογιστή. Επιμέρους στόχος να μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες στο διαδίκτυο, να συνεργαστούν για την εκτέλεση ομαδικών δραστηριοτήτων, να συζητήσουν και να προβληματιστούν.
Με αυτό ως στόχο εκμεταλλευτήκαμε εκπαιδευτικά το διαδίκτυο είτε δημιουργώντας εκπαιδευτικά σενάρια είτε κάνοντας πλοήγηση σε επιλεγμένους ιστότοπους είτε απλά αναζητώντας πληροφορίες. Για ακόμη μία φορά ο διαδραστικός πίνακας φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμος καθώς η πλοήγηση γινόταν με το χέρι χρησιμοποιώντας την αφή για μετακίνηση στους διάφορους συνδέσμους. Η μεγάλη επιφάνεια και η απλότητα στη χρήση έκανε τη διαδικασία επίδειξης ενός ιστοχώρου κατανοητή στο σύνολο της τάξης σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι μαθητές στα πλαίσια μίας εργασίας για τα μουσεία αναζήτησαν πληροφορίες από το διαδίκτυο. Ο διαδραστικός πίνακας μας έδωσε τη δυνατότητα να πλοηγηθούμε στις ιστοσελίδες , να γίνουν υπογραμμίσεις πάνω σε αυτές, να αποθηκευτούν εικόνες που στη συνέχεια επεξεργάστηκαν (σε ότι αφορά το μέγεθος) και στη συνέχεια εκτυπώθηκαν.
Με τα εργαλεία καταγραφής μπόρεσαν οι μαθητές να απομονώσουν κομμάτια από τις ιστοσελίδες να τα μεταφέρουν αυτόματα στο λογισμικό του πίνακα και να δημιουργήσουν κατόπιν σελίδες με θέμα ένα μουσείο και τα περιεχόμενά του και τέλος να τα παρουσιάσουν με την επιλογή παρουσίαση σελίδων του λογισμικού. Σχήμα 8

 

Σχήμα 8: Ένα κομμάτι της ιστοσελίδας του παιδικού Μουσείου που μεταφέρθηκε στο λογισμικό του πίνακα για επεξεργασία.

 
Τα πλεονεκτήματα από τη χρήση του διαδραστικού πίνακα φάνηκαν χωρίς αυτό να θεωρηθεί υπερβολή από την πρώτη ημέρα. Η χρήση κειμένου, εικόνων, κινούμενων εικόνων, ήχου, βίντεο, σίγουρα ενεργοποιεί τους μαθητές, τους ελκύει, με αποτέλεσμα την ενεργή συμμετοχή τους. Έδειξαν να ωφελούνται όλοι οι μαθητές ακόμα και αυτοί που σε άλλες συνθήκες συμμετείχαν ελάχιστα. Η εργασία αυτή δεν είναι αποτέλεσμα έρευνας για τη χρήση του διαδραστικού πίνακα και πώς αυτός βοηθά τη μάθηση αλλά απλή παράθεση εμπειριών από τη χρήση του και η άποψη των εκπαιδευτικών που τον χρησιμοποίησαν. Το σίγουρο είναι ότι κάτι άλλαξε προς το καλύτερο, οι μαθητές ενεργοποιήθηκαν, βρήκαν κίνητρο, ενθουσιάστηκαν, ξεπέρασαν το φόβο του λάθους , εξοικειώθηκαν με τη χρήση εκπαιδευτικής τεχνολογίας.
Οι μελέτες που έχουν γίνει εξάλλου κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξαν ότι οι διαδραστικοί πίνακες έχουν θετικό αντίκτυπο στη συμμετοχή των μαθητών, την προσοχή τους στο μάθημα και την αύξηση των δυνατοτήτων τους.
Από τη μεριά των εκπαιδευτικών η εισαγωγή του πίνακα στο σχολείο μας έδειξε ότι μπορούν να προετοιμάσουν καλύτερα το μάθημά τους και να ενσωματώσουν με τον καλύτερο ίσως τρόπο τις Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση. Ίσως η εισαγωγή του πίνακα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δε λύσει μαγικά (όπως μαγικός φαινόταν ο πίνακας ιδιαίτερα στα μικρότερα παιδιά) το θέμα της υποστήριξης του μαθήματος, αλλά σίγουρα μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες ενεργητικής συμμετοχής των παιδιών και ενεργής επαφής τους με το αντικείμενο που διδάσκονται.
Κλείνοντας μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει χώρος στο συγκεκριμένο θέμα για μία ολοκληρωμένη έρευνα για το πώς θα μπορούσε ο διαδραστικός πίνακας να ενσωματωθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία και τι αποτελέσματα θα είχε αυτό στη μάθηση των παιδιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Αβραάμ Τριανταφυλλίδης
Βιβλιογραφία
  • Γιακουμάτου Τερέζα στο www.netschoolbook.gr (διαδίκτυο και διδασκαλία)
  • Κόκκοτας (1998) Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών: Η εποικοδομητική προσέγγιση της διδασκαλίας και της μάθησης, κεφ.2ο
  • Κονδύλης, Πεππές, Σιάχος, Φειδάκης, (χρήση Thin client στα σχολικά εργαστήρια πληροφορικής, πρακτικά 4ου συνεδρίου για τις ΤΠΕ, Σύρος τόμος Β’ σελ.530
  • Κοφτερός Αλέξανδρος (April, 2006) open education Newsletter 7: http://www.apoplous.org
  • Ρούσσου Μ. (2004) Ο ρόλος της διαδραστικότητας στη διαμόρφωση της άτυπης εκπαιδευτικής εμπειρίας. Ψαριά Γεωργία, άρθρο στην κυπριακή εφημερίδα Πολίτης 14/2/2007 σελ. 41 Ausubel D (1968), Educational Psychology: A cognitive view. Holt: Rinechart & Winston
  • Bush, Priest, Coe et al (2004) An exploration of the use of ICT at the millen-nium Primary School, Greenwich
  • Cogill, 2003 How is the interactive whiteboard being used in Primary School and how does this affect teachers and teaching;
  • Cunningham M, kerr K, Mac Eune R, Smith P & Harris S (2003), Laptops for teachers: An evaluation of the first year of the initiative
  • IHMC (Institute for Human and Machine Cognition), Knowledge Modeling Kit: A University Affiliated Research Institute, http://cmap.ihmc.us
  • Karen O’ Shea (Γλωσσάρι όρων για τη Δημοκρατική Αγωγή του Πολίτη), Στρασβούργο, 22/10/2003
  • Whipple (1987) Από το Δρ Κλειώ Σγουροπούλου, Δρ Αναστάσιος Κουτουμάνος, Η επικοινωνία μέσω υπολογιστή για την υποστήριξη των κοινοτήτων μάθησης

By • Εκπαιδευτικό Λογισμικό • 0 • Tags: ,