Ιστορική εξέλιξη του Νηπιαγωγείου

Τα παιδιά είναι αυθόρμητα και μπορούν να επινοούν τα δικά τους παιχνίδια. Αυτά τα παιχνίδια θα πρέπει να είναι απομιμήσεις σοβαρών ασχολιών στις οποίες θα επιδοθούν αργότερα όταν μεγαλώσουν.

Ο Πλάτωνας δίνει μεγάλη σημασία στις διηγήσεις και τον χορό. Τα παιδιά μέχρι τα 7 χρόνια χρειάζεται να ανατρέφονται μέσα στην οικογένεια. Οι επισκέψεις στην ύπαιθρο και η παρακολούθηση εορτών είναι αναγκαίο να γίνονται. Υπερτονίζει την σημασία των μαθηματικών που τα Θεωρεί το πιο σημαντικό μάθημα στην έναρξη της σχολικής ζωής από τα 6 χρόνια. Ο ίδιος αναφέρει πως τα παιδιά από 3 μέχρι 6 χρονών θα πρέπει να συγκεντρώνονται στους ναούς και να επιτηρούνται από τις τροφούς τους οι οποίες με την σειρά τους θα έχουν σαν επόπτρια μια από τις 12 γυναίκες που εκλέγονται κάθε χρόνο από τους νομοφύλακες. Όταν τα παιδιά συμπληρώσουν τα 6 χρόνια θα διαχωριστούν ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια και θα ασχοληθούν με ασκήσεις κατάλληλες για το φύλο τους. Η θεωρητική διδασκαλία έχει την ίδια αξία με την πρακτική. Τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα διάκρισης του ωραίου από το άσχημο και το δίκαιου από το άδικο. Το ωραίο, το δίκαιο είναι αξίες υπέρτατες που χρειάζεται να ενστερνιστεί το ίδιο το παιδί. Μεγάλη αξία έχουν τα παιδαγωγικά παιχνίδια σε ζητήματα διαγωγής. Η βάση του παιδαγωγικού συστήματος είναι η Μουσική και η Γυμναστική. Το σώμα ασκείται παράλληλα με την ψυχή. Οι καλοδιαλεγμένοι μύθοι συμβάλλουν στην πνευματική εξύψωση.

Τις ίδιες απόψεις με τον Πλάτωνα έχει και ο Αριστοτέλης. Η αγωγή προετοιμάζει το παιδί που αργότερα θα αναλάβει τα καθήκοντα του πολίτη. Το βοηθάει να ευτυχίσει στην ζωή του. Το παιχνίδι είναι αναντικατάστατο μέσο για την ψυχοπνευματική ανάπτυξη του παιδιού προσχολικής ηλικίας. Η ανάθεση της αγωγής δεν θα πρέπει να γίνεται σε δούλους γιατί αυτό θα έχει αρνητική επίδραση. Η επίδραση του περιβάλλοντος είναι σημαντική κάτι στο οποίο φαίνεται να συναινεί και ο Πλούταρχος(46 μ.Χ.-120 μ.Χ.).Στο έργο του «Περί παίδων Αγωγής»κατηγορεί τις μητέρες που εμπιστεύονται τα παιδιά τους σε τροφούς και ανίκανους δούλους. Κανονικά τα παιδιά θα πρέπει να παραμένουν με την μητέρα. Το παιδί σε αυτήν την ηλικία είναι εύπλαστο και δέχεται την μεγαλύτερη επίδραση. Μόνο όταν φτάσει σε κατάλληλη ηλικία μπορούν να το αναλάβουν ειδικοί παιδαγωγοί. Ο Πλούταρχος πιστεύει πολύ στην υγιή οικογενειακή ζωή , στην αξία της Παιδείας, στην ορθή χρήση του λόγου και στην εκγύμναση του σώματος. Τα παιδιά δεν πρέπει να κουράζονται. Είναι κατηγορηματικά αντίθετος στη σωματική τιμωρία που τα εξευτελίζει. Οι γονείς πρέπει να είναι υπομονετικοί.

Ο Κουιντιλιανός θεωρείται ο πιο διάσημος από τους Ρωμαίους δασκάλους που πιστεύει πως η αγωγή θα πρέπει να αρχίζει από την γέννηση. Οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν καλά παραδείγματα. Η άσκηση είναι απαραίτητο μέρος της αγωγής. Αναγνωρίζει και αυτός την αξία του παιχνιδιού.

Κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κυριαρχεί το χριστιανικό μορφωτικό ιδεώδες. Οι τρεις Ιεράρχες υποστηρίζουν πως μέχρι τα 6 χρόνια η αγωγή των παιδιών είναι αποκλειστική ευθύνη της οικογένειας και ιδιαίτερα της μητέρας. Οι γυναίκες πρέπει να μορφώνονται για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα αγωγής. Αναγνωρίζουν την αξία της μίμησης και θεωρούν πως το παιχνίδι για τα νήπια είναι η κύρια απασχόληση τους. Μεγάλη αξία αποδίδουν και στα παραμύθια.

Στην εποχή του Μεσαίωνα η προσχολική αγωγή δεν παρουσιάζει καμιά ιδιαίτερη πρόοδο. Μόλις στην περίοδο της Αναγέννησης ο Rabelais(1494-1553) κaι Μοntaigne(1533-1592) τονίζουν την αναγκαιότητα της προσχολικής εκπάιδευσης. Ο Rabelais μέσα από ένα σατιρικό του μυθιστόρημα, που καταδικάζεται από την εκκλησία και το γαλλικό κοινοβούλιο, θεωρεί απαραίτητη τη συστηματική αγωγή από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Το ίδιο και ο Μοntaigne που προτρέπει τον δάσκαλο να παρατηρεί πρώτα το παιδί και να δίνει μεγάλη προσοχή στα βιώματα του. Μόνο τότε γίνεται ικανός να σχεδιάζει τα κατάλληλα προγράμματα.

Από την εποχή της Αναγέννησης ο παιδαγωγός Κομένιος (1592-1670) με τη «Μεγάλη Διδακτική» όσο και με το βιβλίο του «Σχολείο Νηπίων» , διαβλέπει την αξία της αγωγής στα παιδιά νηπιακής ηλικίας. Με τα πολυάριθμα συγγράμματα του υπερασπίζεται την σημασία της εκπαίδευσης κατά την προσχολική ηλικία. Με το βιβλίο «Σχολείο Νηπίων» δίνει οδηγίες στις μητέρες για την αγωγή των παιδιών μέχρι τα έξι χρόνια. Μιλάει για την διαβάθμιση της αγωγής από τα εύκολα στα δύσκολα ,από τα κοντινά στα απομακρυσμένα, από τα γενικά στα ειδικά. Πιστεύει στην έμφυτη κακία του ανθρώπου αλλά και στην δύναμη της εκπαίδευσης προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κακή φύση. Για την επεξήγηση των παιδαγωγικών του αρχών ο Κομένιος δημοσιεύει το «Orbis Pictus»,ένα εικονογραφημένο βιβλίο για την διδασκαλία των λατινικών. Θεωρεί πως το παιχνίδι, το παραμύθι και η σωματική άσκηση πρέπει να αποτελούν τη βάση κάθε αγωγής. Το Νηπιαγωγείο έχει σαν στόχο να βοηθήσει το παιδί να ασκείται στις εμπειρίες του, να μαθαίνει και να παρατηρεί όλα αυτά που το περιβάλλουν. Η επίδραση των παιδαγωγικών του ιδεών υπήρξε μεγάλη.
Εξίσου μεγάλη είναι και η συμβολή του john Locke (1632-1704) . Και αυτός πιστεύει στην δύναμη των αισθήσεων. Ό,τι αντιλαμβάνεται το μικρό παιδί με τις αισθήσεις του είναι η πιο απλή μορφή γνώσης. Εκφράζει την πεποίθηση πως «οι πιο μικρές και ανεπαίσθητες εντυπώσεις που έχουμε από την τρυφερή μας ηλικία ,έχουν πολύ σπουδαίες και μακροχρόνιες συνέπειες». O Locke πιστεύει στην παντοδυναμία μιας έγκαιρης αγωγής και ισχυρίζεται πως το παιδικό πνεύμα είναι tabula rasa(άγραφος χάρτης).Παίζοντας, το παιδί μαθαίνει! O Locke ενδιαφέρεται περισσότερο για τα παιδιά των μεγαλοαστών. Η φοίτηση για τα παιδιά των κατώτερων τάξεων μπορεί να γίνεται από την ηλικία των τριών σε Εργατικά Σχολεία.

Πολλοί θεωρούν τον J.J Rousseau(1712-1778) ως θεμελιωτή της προσχολικής εκπαίδευσης και υπέρμαχο των δικαιωμάτων του παιδιού. Η μητέρα του πεθαίνει κατά την στιγμή της γέννησης του. Το συνθετικό του έργο «Αιμίλιος» γράφεται από το 1757 μέχρι το 1762.Αποτελείται από 5 βιβλία και περιγράφει τη ζωή ενός αγοριού από τη γέννηση ως την ενηλικίωση. Σε όλο το έργο επισημαίνεται η αγνότητα του βρέφους. Αυτό ζητάει θηλασμό από την μητέρα και τροφή από τον πατέρα. Εξαρτιέται αλλά και πρέπει να στηριχτεί στις δικές του προσωπικές εμπειρίες. Τα πρώτα του μαθήματα τα παίρνει από τη φύση. Η φύση και το κοντινό περιβάλλον αποτελούν την πηγή της γνώσης. Οι ιδέες του Rousseau επηρεάζουν πολύ κόσμο. Ο ίδιος ασχολήθηκε περισσότερο με την φιλοσοφία της αγωγής. Υπογράμμισε την ανάγκη της φυσικής αγωγής και του παιχνιδιού από την αρχή της γέννησης. Η αγωγή αυτή θα πρέπει να βασίζεται στην φύση των παιδιών και όχι στις αντιλήψεις των ενηλίκων. Το παιδί δεν είναι μικρογραφία των ενηλίκων. Τα παιδιά έχουν τις δικές τους ανάγκες και η αγωγή θα πρέπει να προσαρμόζεται αναλόγως με την ηλικία. Η άσκηση των αισθήσεων είναι βασική προτεραιότητα. Το παιδί είναι καλό από την φύση του και χαρακτηριστικά ο Rousseau λέει πως «όλα είναι καλά όταν βγαίνουν από τα χέρια του πλάστη των πραγμάτων, όλα εκφυλίζονται στα χέρια των ανθρώπων».

Το 1763 γεννιέται ο Richter στην Λειψία. Σπουδάζει φιλολογία και με το έργο του «Λεβάνα» τονίζει τη σημασία της παιδικής ηλικίας και ιδιαίτερα το ρόλο της φυσικής αγωγής στην ομαλή ανάπτυξη των νηπίων. Πιστεύει στα πλούσια βιώματα που ενισχύουν την ανάπτυξη. Δίνει μεγάλη βαρύτητα στο ρόλο της μητέρας και λέει πως στόχος της αγωγής είναι η αξιοποίηση των δυνάμεων του παιδιού και η προστασία από τις κακές επιδράσεις του περιβάλλοντος. Τα 3 πρώτα χρόνια τα ονομάζει «εποχή της άνθησης» και χαρακτηρίζει το παιδικό παιχνίδι ως «δημιουργικό θαύμα» ή «πρώτη ποίηση».

Στην Γαλλία του 1770 ο Αλσατός πάστορας F. Oberlin(1750-1841) ιδρύει τα «ΣΧΟΛΕΙΑ ΠΛΕΞΙΜΑΤΟΣ» για φτωχά παιδιά αγροτών την ώρα που οι γονείς τους λείπουν στους αγρούς. Την εκπαίδευση των παιδιών την αναλαμβάνουν εκπαιδεύτριες και όχι επόπτριες. Τα σχολεία ονομάζονται «σχολεία πλεξίματος» και σε αυτά διδάσκονται πλέξιμο ,προσευχές, τραγούδια, χειροτεχνικές εργασίες και ανάγνωση. Το έργο του F. Oberlin διευρύνεται στο Παρίσι, χάρη στον φιλάνθρωπο Denis Cochin που βοηθάει στην ίδρυση των Παιδικών Ασύλων στα 1827.Δέκα χρόνια μετά ο νόμος καθορίζει τον σκοπό αυτών των Ασύλων ως φιλανθρωπικά ιδρύματα για τα παιδιά και των δύο φύλων. Ο Denis Cochin έχει μεγάλα όνειρα για τα παιδιά. Δεν προλαβαίνει να τα πραγματοποιήσει γιατί πεθαίνει το 1841! Η συμβολή του F. Oberlin είναι θετική στην εξέλιξη του θεσμού του Νηπιαγωγείου. Σκοπός της εκπαίδευσης που παρέχουν ,κυρίως, ιδιωτικά ιδρύματα είναι η σωτηρία της ψυχής των μικρών παιδιών. Αυτά πρέπει να προστατεύονται από την παραμέληση και την εγκληματικότητα. Αργότερα κατακτούν δεξιότητες ώστε να μπορούν να αυτοεξυπηρετούνται.

Ο Ελβετός παιδαγωγός Pere Girard(1765-1850) είναι επιθεωρητής σε σχολεία της Ελβετίας. Ιδρύει το 1804  στο Friburg, ένα σχολείο χωρίς διακρίσεις. Σ’ αυτό σπουδάζουν παιδιά από πλούσιες και φτωχές οικογένειες. Μαζί με τον Pestalozzi(1764- 1827) πιστεύει πως η θέση των νηπίων δεν είναι στο σχολείο αλλά στο σπίτι. Παρ’ όλα αυτά το Παιδαγωγικό Φτωχοκομείο που ιδρύει ο Pestalozzi στο Neuhof της Ελβετίας μπορεί να θεωρηθεί σαν Νηπιαγωγείο. Ο Pestalozzi επηρεάζεται από τον Rousseau.Πιστεύει και αυτός στην δύναμη των αισθήσεων και στο παιχνίδι. Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα μέσα από αυτά που ανακαλύπτουν τα ίδια. Ακόμα, σε αντίθεση με τον Λοκ, πιστεύει πως η κοινωνική θέση του παιδιού δεν θα πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην μόρφωση του.

Το 1833 ο πάστορας και καθηγητής Ferrante Apporti (1791-1858) ιδρύει το πρώτο Νηπιαγωγείο στην Cremona για παιδιά 2-6.Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλα δύο μέρη της επαρχίας της Mantova στην Ιταλία. Θεωρείται ο πρόδρομος του Ιταλικού Νηπιαγωγείου. Η διαδικασία μετάδοσης της γνώσης είναι επίμονη και περιλαμβάνει τρία στάδια διδακτικής μεθόδου: την παρουσίαση, την παρατήρηση και την ονομασία αντικειμένου.. Στην Αγγλία ο εργοστασιάρχης Robert Owen ιδρύει στο New Lanark ένα σχολείο που το ονομάζει «Νέο Ίδρυμα» .Σ’ αυτό φοιτούν τα παιδιά του προσωπικού που εργάζονται στα εργοστάσια του.

Αυτός όμως που πίστεψε περισσότερο στην ωφέλεια από την συνύπαρξη των νηπίων με συνομηλίκους τους ήταν ο Froedel(1782-1852). Το Νηπιαγωγείο σαν οργανωμένο ίδρυμα εμφανίστηκε το 1840 χάρη στον Froedel και έγινε γνωστό σαν Νηπιακός Κήπος(Kindergarten).Ο Froedel διατύπωσε ένα σύστημα αγωγής που βασίζεται πάνω στις ανάγκες των παιδιών .Ο ίδιος θεωρούσε πως τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται το μέλλον του παιδιού. Το νήπιο, σε αυτά τα χρόνια, αναπτύσσεται σωματικά και πνευματικά περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή της ζωής του. Οι θεωρίες του για την βιολογική αρχή του παιχνιδιού και της σημασίας του ως παιδαγωγικού μέσου, η εισαγωγή της εποπτείας, της αυτενέργειας και της χειροτεχνικής δραστηριότητας αναγνωρίζονται ακόμα και σήμερα από την σύγχρονη Παιδαγωγική. Θεωρείται όχι μόνο ο ιδρυτής των νηπιακών κήπων αλλά και πρόδρομος της σύγχρονης παιδαγωγικής κίνησης. Ο «κήπος των παιδιών» σχεδιάστηκε ώστε να αποτελεί τόπο μέσα από τον οποίο προάγονταν η αγάπη στην φύση. Το παιχνίδι ,η δημιουργική αυτοέκφραση, η αρμονική συμβίωση με τα άλλα παιδιά κυριαρχούν στο πρόγραμμα. Είχε μεγάλη απήχηση στην Γερμανία, σε όλη την Ευρώπη και στην Αμερική.

Τα πρώτα άρθρα για το Νηπιαγωγείο στην Αγγλία, χρονολογούνται στα 1854.Οι πρώτες κινήσεις για ίδρυση Νηπιαγωγείου γίνονται τότε από την στενή συνεργάτιδα του Froedel, Marenholtz-Bulow. Λίγο πριν ,.το 1851, οι Ronges είναι ένα ζευγάρι Γερμανών που διαφεύγει από την χώρα του εξαιτίας της εγκαθίδρυσης αντιδραστικών κυβερνήσεων στα περισσότερα γερμανικά κράτη. Αυτοί οι Γερμανοί ιδρύουν Νηπιαγωγείο στο Λονδίνο μόνο για τα παιδιά των μεταναστών συμπατριωτών τους. Αργότερα γίνονται δεκτά και παιδιά Βρετανών.

Η Αμερική ανακάμπτει από τον εμφύλιο πόλεμο. Ιδανικά και κοινωνικές ιδέες πλεονάζουν. Ο χρόνος είναι κατάλληλος για την προώθηση του θεσμού του Νηπιαγωγείου. Η χώρα επίσης δέχεται μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα και υπάρχει η ανάγκη για κοινωνική ενσωμάτωση. Το Νηπιαγωγείο αποτελεί το μέσο για την ανακούφιση των μεταναστών. Η Schytz είναι γερμανίδα μετανάστρια και ιδρύει το πρώτο Νηπιαγωγείο στις Η.Π.Α. για παιδιά μεταναστών. Είναι πολύ επηρεασμένη από τις απόψεις του Froedel. Ο θεσμός όμως αναπτύσσεται από την E. Peabody η οποία , με την σειρά της, επηρεάζεται από τις απόψεις της Schytz. Η ίδια θεωρεί πως κάθε παιδί έχει δικαίωμα στα οφέλη της προσχολικής αγωγής .’Ιδρύει το 1860 ένα αγγλόφωνο Νηπιαγωγείο στο Boston της Μασαχουσέτης .Το επίσημο κράτος ενδιαφέρεται εμπράκτως για την προσχολική αγωγή το 1873 με την ίδρυση Νηπιαγωγείου στο St.Louis.Μέχρι το 1914 τα Νηπιαγωγεία στην Νέα Υόρκη φτάνουν τα 96 και με αυξητικές τάσεις σε άλλα βιομηχανικά κέντρα της χώρας. Το Αμερικάνικο Νηπιαγωγείο επηρεάζεται πολύ από τις παιδαγωγικές αντιλήψεις που ισχύουν στην Αγγλία, στις αρχές του 20ου αιώνα.

Η Pauline Kergomard(1838-1925) είναι αυτή που αναβαθμίζει το Νηπιαγωγείο στην Γαλλία. Είναι μαχητική και βοηθάει στην εξάπλωση της ιδέας των Νηπιαγωγείων. Γίνεται η πρώτη γυναίκα εκπαιδευτικός σύμβουλος της Γαλλίας στα 1879.Αποτελεί παράδειγμα αφοσίωσης και αγάπης στην εργασία της. Υποστηρίζει με πάθος τις ιδέες για την αναμόρφωση του γαλλικού νηπιαγωγείου. Είναι ευρυμαθής και πιστεύει πως η πρόωρη διδασκαλία θανατώνει την πνευματική περιέργεια. Συστήνει να μην διδάσκονται στα Νηπιαγωγεία Ανάγνωση, Αριθμητική και Γραφή. Συνεργάζεται με την επιθεωρήτρια Suzanne Bres και καρπός αυτής της πολυετούς συνεργασίας είναι η καθιέρωση της συστηματικής αγωγής της προσχολικής ηλικίας στην Γαλλία.

Στην Αμερική του 1896 ο Dewey(1859-1952) ιδρύει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ένα πειραματικό δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούν και νήπια κάτω από την καθοδήγηση Νηπιαγωγών. O Dewey είναι διάσημος κοινωνιολόγος, παιδαγωγός και φιλόσοφος. Το αξίωμα «μάθηση μέσα από την πράξη» επηρεάζει πολλούς μεταγενέστερους παιδαγωγούς. Οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Τα Νηπιαγωγεία αρχίζουν να εξαπλώνονται και αποτελούν μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος. Από τις αρχές του 1900 η προσχολική αγωγή αποτελεί στην Αμερική μέρος του τρόπου ζωής. Αναγνωρίζεται η αξία της παιδικής ηλικίας για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων αλλά και της ωριμότητας. Σημειώνονται αλλαγές στις φιλοσοφικές απόψεις σχετικά με το παιδί. Η ψυχολόγος Stanley Hall μαζί με Dewey πείθουν πως υπάρχει η ανάγκη να ενσωματωθεί η επιστημονική μελέτη ,οι καινούριες φιλοσοφικές ιδέες στο παιδαγωγικό σύστημα. Το παιχνίδι αλληλεπίδρασης με το ευρύτερο περιβάλλον, η ανάληψη πρωτοβουλίας, η λήψη αποφάσεων για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητα τους, είναι μερικά από τα καινούρια στοιχεία που εισάγονται στην εκπαίδευση των μικρών παιδιών. Αυτά προετοιμάζονται για να γίνουν οι πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

Εδώ στην Ελλάδα το κράτος εκδηλώνει ενδιαφέρον για τα Νηπιαγωγεία το 1895 με νόμο που καθορίζει την ηλικία των παιδιών που φοιτούν στα Νηπιαγωγεία. Το 1897 η Αικατερίνη Λασκαρίδου γεννημένη στην Βιέννη και κόρη του Μακεδόνα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ιδρύει το Διδασκαλείο και μαζί το πρώτο Νηπιαγωγείο στην Αθήνα με το όνομα «Πρότυπος Νηπιακός Κήπος».Το διδασκαλείο περιέρχεται στο Δημόσιο το 1922 και από τότε λειτουργεί ως Δημόσιο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα. Το 1901 ακολουθεί η ίδρυση δύο ακόμα Νηπιαγωγείων. Το 1905 ιδρύεται ο «Πρότυπος Λαϊκός Νηπιακός Κήπος» στον Πειραιά. Την ίδια περίπου περίοδο στην Ιταλία αναπτύσσονται οι αντιλήψεις από την Montessori(1870-1952).Αυτή ιδρύει το 1907 το « casi dei babini» στις φτωχογειτονιές του San Lorentzo της Ρώμης. Τα παιδιά από τις φτωχογειτονιές διδάσκονται τρόπους συμπεριφοράς, ανάγνωση, γραφή και μαθηματικά πριν την ηλικία των 5 χρόνων. Η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω των αισθήσεων και με ειδικό υλικό. Η συμβολή της Montessori είναι σημαντική. Ιδρύει το Διεθνές Κέντρο Παιδαγωγικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο για τους ξένους, στην Περούτζια της Ιταλίας. Οργανώνει σειρά μαθημάτων για την μέθοδο της και σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς για την καλύτερη εφαρμογή της μεθόδου της. Το 1907 ο γιατρός Decroly (1871-1932) με αξιόλογη έρευνα πάνω στην ψυχική εξέλιξη καθυστερημένων παιδιών δημιουργεί το σχολείο «Ermitage» για παιδιά από 3 έως 18 χρονών. Εκεί εφαρμόζει τις ιδέες του!

Το ενδιαφέρον του Αγγλικού Κράτους για τα Νηπιαγωγεία εκδηλώνεται το 1908.Το 1911 οι αδερφές McMillan ιδρύουν Νηπιαγωγείο στο Deptford. Ήδη έχει προηγηθεί ένας υπαίθριος παιδικός σταθμός στον οποίο παρέχουν τροφή, ιατρική φροντίδα και αγωγή σε παιδιά μέχρι 6 χρονών. Το 1912 εδώ στην Ελλάδα έχουμε το «Εθνικόν Νηπιοτροφείον Καλλιθέας» για τα ορφανά των επιστράτων και των τραυματιών από τον πόλεμο. Κάτι αρχίζει να κινείται σχετικά με την αγωγή της προσχολικής ηλικίας. Ο Claparede (1873-1940) είναι γιος πάστορα γαλλικής καταγωγής. Το Νοέμβριο του 1913 ιδρύει το «σπίτι των μικρών» μια έπαυλη με κήπους απέραντους, λιβάδια, ζώα και άνθη κάθε είδους. Είκοσι νεαρές δασκάλες ασχολούνται με πενήντα νήπια από 3 έως 9 χρονών. Το σχολείο αυτό δημιουργείται συν τοις άλλοις και για να εκπαιδεύει Νηπιαγωγούς. Η κυρίαρχη αντίληψη αυτού του δημιουργικού σχολείου είναι πως ο δάσκαλος πρέπει να μαθαίνει από το παιδί.

Από το 1914 μέχρι το 1929 ψηφίζεται στην Ελλάδα ο νόμος που καθορίζει τον τρόπο ίδρυσης και λειτουργίας των Νηπιαγωγείων που υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας. Το 1914 παιδιά που ήταν στην ηλικία των 5 ετών μπορούν να φοιτήσουν στο Νηπιαγωγείο. Εκείνη την περίοδο αλλάζει το όριο ηλικίας που δύναται να περιλάβει και παιδιά που έχουν συμπληρώσει τα τέσσερα χρόνια τους. Στην Αγγλία μόλις το 1918 δίνεται με νόμο η άδεια για ίδρυση Νηπιαγωγείων μέσα από κρατικούς πόρους. Το 1920 η Miss Helen Parkhurst επηρεασμένη από τις ιδέες του Dewey οργανώνει ένα νέο τύπο σχολείου από αντίδραση στο παραδοσιακό σχολείο. Οι παιδαγωγικές αρχές αυτού του σχολείου είναι βασισμένες στην ελευθερία του παιδιού που αποτελεί προϋπόθεση για την αυτοανάπτυξη του. Υπάρχει εκχώρηση της ευθύνης από τον Νηπιαγωγό στα νήπια. Την ίδια περίοδο στα Πανεπιστήμια της Αμερικής γίνονται έρευνες σχετικά με τα προβλήματα της νηπιακής ηλικίας. Το 1923 μπορούμε να διαβάσουμε στο άρθρο 1 της συνθήκης της Γενεύης πως το παιδί «πρέπει να απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα του για να αναπτυχθεί με φυσικό τρόπο, σωματικά και πνευματικά».

Το 1924 ο δάσκαλος Celestin Freinet (1896-1966) εφαρμόζει μια μέθοδο που την ονομάζει «μέθοδο του τυπογραφείου».Η παιδαγωγική Freinet στηρίζεται στην συνεργασία Νηπιαγωγού, νηπίων και γονέων και ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες των νηπίων για έκφραση, ασφάλεια και δημιουργία. Το 1928 ο κορυφαίος Ρώσος παιδαγωγός Makarenko(1888-1939) γράφει το έργο «Το μονοπάτι της ζωής».Σε αυτό εξυμνεί την δύναμη της εργασίας και της ομαδικής συνεργασίας. Το παιχνίδι είναι η προετοιμασία για την εργασία και ο ελεύθερος χρόνος χρησιμεύει για την συγκέντρωση δύναμης που θα διοχετευτεί στην εργασία. Το 1931-32 τα Νηπιαγωγεία στην Ελλάδα φτάνουν τον αριθμό των πεντακοσίων περίπου. Εκείνη την περίοδο γίνεται το Παγκόσμιο Συνέδριο για την παιδική ηλικία στο οποίο λαμβάνουν μέρος περίπου 3500 αντιπρόσωποι από 25 χώρες. Η οικονομική ύφεση της δεκαετίας του ’30 και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος δημιουργούν άλλες ανάγκες για την προσχολική αγωγή.H ανάπτυξη οφείλεται σε μια κρίση ,σε μια ανάγκη που γίνεται επιτακτική με τη βιομηχανική επανάσταση. Τα εργοστάσια πληθαίνουν και μαζί οι ανάγκες σε εργατικό δυναμικό. Οι γυναίκες αναγκάζονται να βρεθούν εκτός σπιτιού και άρα η εποπτεία των παιδιών χρειάζεται να ανατεθεί σε ειδικούς παιδαγωγούς. Στις ΗΠΑ δημιουργείται το work’s Progrress Administration το οποίο έχει σαν στόχο να βοηθήσει τις οικογένειες να αντιμετωπίσουν την ανεργία και τη φτώχια αλλά παράλληλα να δώσει και δουλειά σε άνεργους εκπαιδευτικούς. Είναι η πρώτη φορά που τόσα πολλά παιδιά αποκτούν την δυνατότητα φοίτησης. Κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου η απουσία των αντρών στον πόλεμο ωθεί τις γυναίκες πάλι εκτός σπιτιού. Η πολεμική βιομηχανία χρειάζεται εργατικά χέρια και οι γυναίκες θα πρέπει να στελεχώσουν τα εργοστάσια. Περίπου 300 χιλιάδες παιδιά εντάσσονται σε αυτά τα προγράμματα που δεν διατηρούνται όμως για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Για ολόκληρη την δεκαετία του 1940 δεν παρατηρείται στην Ελλάδα κάποια πρόοδος πάνω στην προσχολική αγωγή. Στο Ισραήλ το 1941 δημιουργούνται παιδικά κέντρα για την αντιμετώπιση πολιτισμικών διαφορών που προκύπτουν από την μετανάστευση. Την ίδια εποχή στην Ιαπωνία δημιουργούνται προσχολικές μονάδες που αποτελούν φορείς προπαγάνδας των εθνικιστικών ιδεών ενώ λίγο αργότερα ,στην Κίνα, παρόμοια κέντρα δίνουν στους γονείς την δυνατότητα να παρακολουθήσουν προγράμματα επιμόρφωσης. Στην Γαλλία του 1941 ζει και δημιουργεί ένας επιθεωρητής που ονομάζεται Roger Cousinet.Από το 1941 διδάσκει το μάθημα της παιδαγωγικής στην Σορβόννη και γίνεται γνωστός για την μέθοδο της κατανομής των μαθητών σε ομάδες. Υποστηρίζει πως η κοινωνικότητα ενός ανθρώπου έχει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία. Πιστεύει στην αυθόρμητη κατανομή εργασίας ανάμεσα στα νήπια. Το παιχνίδι το βλέπει σαν μια κύρια μορφή εργασίας. Τα νήπια μπορούν να παίζουν σε μικρές ολιγομελείς ομάδες. Ο Roger Cousinet γράφει αρκετά βιβλία μέσα από τα οποία προωθεί αυτές τις απόψεις του. Το 1944 ο θεσμός των Νηπιαγωγείων επεκτείνεται στην Βόρεια Ιρλανδία. Το 1948 η Herbiniere –Lebert είναι μια γαλλίδα επιθεωρήτρια που διακρίνεται για τους αγώνες της στην βελτίωση της προσχολικής αγωγής. Ανήκει στην ομάδα εκείνη που ιδρύει στην Πράγα την Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής που έχει σαν στόχο την προώθηση ,την μελέτη και την αγωγή των νηπίων. Την ίδια χρονιά (1948) στην Διακήρυξη της Γενεύης οι όροι που χρησιμοποιούνται για τα δικαιώματα του παιδιού, δεν ικανοποιούν. Στην Διακήρυξη των δικαιωμάτων του παιδιού που διατυπώνεται από την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (Νοέμβριος 1959) υπερτονίζεται η αναγκαιότητα ύπαρξης μιας αγωγής που αρχίζει από την γέννηση.

Σημαντικό σταθμό στην ανάπτυξη της προσχολικής αγωγής αποτελεί η δεκαετία του 1960. Όλοι οι πειραματισμοί και οι έρευνες αποδεικνύουν πως η πρώιμη επαφή του παιδιών με το περιβάλλον του Νηπιαγωγείου έχει πολύ θετικές επιπτώσεις στην φυσικές, κοινωνικές και συναισθηματικές ικανότητες αυτών των παιδιών. Καινούριες τεχνικοοικονομικές και πολιτικές καταστάσεις στερούν την επαφή των παιδιών με τους ενηλίκους. Η κοινωνία μοιάζει να αδιαφορεί. Τίθεται θέμα του ποιος έχει την ευθύνη της ανατροφής. Ο γνωστός παιδοψυχολόγος Urie Bronfenbrenner σε άρθρο αρχές του 1960 (Ποιος νοιάζεται για τα παιδιά της Αμερικής) μιλάει για τα παραμελημένα παιδιά και βγάζει κραυγή αγωνίας. Αυτά τα παιδιά συνεχίζουν να πηγαίνουν στα Νηπιαγωγεία. Οι λόγοι τώρα αλλάζουν. Οι γονείς πρέπει να δουλεύουν για να κερδίσουν λεφτά. Με τα λεφτά μπορούν να απολαύσουν τα αγαθά της καταναλωτικής κοινωνίας που ξεπροβάλλει σαν ένα καινούριο φαινόμενο.Το 1961 η Ουνέσκο διοργανώνει στην Γενεύη το Παγκόσμιο Συνέδριο Δημόσιας Εκπαιδεύσεως. Στα πορίσματα της αναφέρεται στην αδυναμία της οικογένειας να καλύψει επαρκώς τις ψυχοπνευματικές ανάγκες των νηπίων. Αναγνωρίζεται η κοινωνική αποστολή του Νηπιαγωγείου αλλά και η ανάγκη για εκπαίδευση εξειδικευμένου προσωπικού. Το 1962 συντάσσεται εδώ στην Ελλάδα το Αναλυτικό Πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου που θα ισχύσει μέχρι το 1980.

Η Αμερική της δεκαετίας του 1960 είναι ένα μωσαϊκό διαφορετικών εθνών. Υπάρχουν ανισότητες ευκαιριών ανάμεσα σε πλούσιους, φτωχούς, μαύρους και λευκούς. Αρχίζουν να δημιουργούνται προγράμματα για την καταπολέμηση αυτών των ανισοτήτων .Ταυτόχρονα έχουμε σημαντικές αλλαγές στο χώρο της ψυχολογίας. Αποδεικνύεται πως η νοημοσύνη είναι κάτι εύπλαστο. Ο Hunt λέει πως μπορούμε να αυξήσουμε την ευφυία αν εμπλουτίσουμε τις πρώτες εμπειρίες και ο Benjamin Bloom αναφέρει πως το 17% της διανοητικής ανάπτυξης πραγματοποιείται από τον 4ο με 5ο χρόνο της ηλικίας του παιδιού(1964). Οι απόψεις του Piaget διαδίδονται ταχύτητα σε όλο τον κόσμο. Ο Bruner διατυπώνει την άποψη πως « τα πάντα μπορούμε να τα διδάξουμε στα παιδιά, αρκεί να επιλέγουμε την κατάλληλη μέθοδο». Μέσα σε αυτό το κλίμα της κινητικότητας και της προοδευτικής συνειδητοποίησης των ανισοτήτων ανάμεσα σε διάφορες κατηγορίες ανθρώπων, μέσα στην επικρατούσα αντίληψη για την ευφυία που είναι δυνατόν να βελτιωθεί μέσα από ένα υποστηρικτικό περιβάλλον Νηπιαγωγείου, αναδεικνύεται το πρόγραμμα Headstart που περιλαμβάνει οργανωμένες δραστηριότητες αντισταθμιστικού χαρακτήρα που σκοπό έχουν να βελτιώσουν τις δεξιότητες και τα επιτεύγματα των μικρών παιδιών. Το 1965 ξεκινά ως πρόγραμμα καλοκαιρινών διακοπών και επεκτείνεται σε ετήσια βάση. Εκτός από εκπαίδευση το πρόγραμμα παρέχει και υγειονομική περίθαλψη, διατροφή και ψυχολογική υποστήριξη. Προβλέπει επίσης την συμμετοχή των γονέων και της ευρύτερης κοινωνίας.

Η πνευματική ολοκλήρωση και η μελλοντική επιτυχία έχουν την βάση τους στην παροχή αγωγής κατά την νηπιακή ηλικία. Η έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου Δημογραφικών Μελετών της Γαλλίας το 1966 αποδεικνύει πως ο δείκτης ευφυίας των παιδιών που πηγαίνουν Νηπιαγωγείο είναι 7 βαθμούς, κατά μέσο όρο, ψηλότερος από τα παιδιά που πηγαίνουν απευθείας στο σχολείο. Το 1967 με το πρόγραμμα «Follow Through» διερευνούνται οι ιδέες του Headstart σε μεγαλύτερα παιδιά. Με αφορμή τις αντιπαραθέσεις των θεωρητικών προσεγγίσεων επανέρχονται στην επικαιρότητα οι απόψεις των Piaget, Dewey καθώς και το πρόγραμμα της Montessori.Εκείνη την περίοδο υπάρχουν διαμάχες σχετικά με το ποιος πρέπει να εποπτεύει και να έχει λόγο στον σχεδιασμό των προγραμμάτων. Άλλοι υποστηρίζουν την ενεργό συμμετοχή της εκκλησίας και άλλοι στρέφονται προς τους γονείς και την κοινωνία .Οι Νηπιαγωγοί πρέπει να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους μέσα σε αυτές τις διαμάχες και να εξισορροπήσουν την κατάσταση.

Το πρόγραμμα Headstart φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Παιδιά από φτωχές οικογένειες καταφέρνουν να ενσωματωθούν ομαλά στο εκπαιδευτικό σύστημα. Υπάρχει δικαίωση των ψυχολογικών θεωριών. Το ενδιαφέρον του κόσμου γίνεται πιο ζωηρό για την προσχολική αγωγή. Την ίδια χρονιά (1967) η Κεντρική Συμβουλευτική Επιτροπή Παιδείας στην Αγγλία εισηγείται την επέκταση της προσχολικής αγωγής από την ηλικία των 3 χρόνων. Αναφέρει ακόμα πως η εργασία στο Νηπιαγωγείο δεν θα πρέπει να καλύπτει όλη τη μέρα και θα πρέπει να γίνεται για 5 μέρες την εβδομάδα. Το 1968 η Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής διοργανώνει σεμινάριο στην Ουάσινγκτον με θέμα τα δικαιώματα των παιδιών. Το 1969 ο Γάλλος Υπουργός Edgar Faure τονίζει την σημαντικότητα του Νηπιαγωγείου και λέέι πως σε αυτήν την βαθμίδα η διδασκαλία είναι μορφοποιός. Από το Νηπιαγωγείο ξεκινούν όλα τα σφάλματα που παρατηρούνται στις υπόλοιπες βαθμίδες και που είναι εμφανή στην τάση για υπερτίμηση της μνήμης και του ανταγωνισμού. Κάθε τι που μαθαίνει ένα παιδί μετά από την ηλικία που πρέπει, είναι κατώτερο. Ο βασικός στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον υποστηρικτικό για τα παιδιά που δεν είναι προνομιούχα. Με αυτόν τον τρόπο αμβλύνονται οι ανισότητες.

Στο σεμινάριο του Ναιρόμπι ,το 1973, αποφασίζεται να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να αναγνωριστεί από την κοινωνία και τις κυβερνήσεις η προσχολική αγωγή ως ζωτική βαθμίδα ολόκληρης της εκπαίδευσης. Την ίδια χρονιά το Παιδαγωγικό Συμπόσιο που γίνεται στην Ολλανδία καταλήγει σε πορίσματα σχετικά με την κατάρτιση του διδακτικού προσωπικού των Νηπιαγωγείων. Το 1974, στο Καράκας της Βενεζουέλας, η Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής ασχολείται διεξοδικά με τις σχέσεις των σχεδιασθέντων και πραγματοποιηθέντων στόχων στην αγωγή των νηπίων. Ακολουθεί, το 1975, το Συμπόσιο στις Βερσαλλίες που διαπραγματεύεται το θέμα της σύνδεσης του Νηπιαγωγείου με το Δημοτικό. Διανοίγονται καινούριες προοπτικές για την λειτουργία των Νηπιαγωγείων.

Η δεκαετία του 1980-1990 σηματοδοτεί αλλαγές στο χώρο της προσχολικής αγωγής. Ο ρόλος των Νηπιαγωγών αναβαθμίζεται και τα προγράμματα αποδεσμεύονται από τα αναλυτικά προγράμματα της δημοτικής εκπαίδευσης. Το 1989 το Αναλυτικό πρόγραμμα αναπροσαρμόζεται και στηρίζεται πάνω στις αρχές της Εξελικτικής και Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας. Το αναλυτικό πρόγραμμα στοχεύει στην ολόπλευρη και ισόρροπη ανάπτυξη των νηπίων μέσα από ψυχοκινητικές, κοινωνικο-συναισθηματικές δραστηριότητες, δραστηριότητες αισθητικής αγωγής, δραστηριότητες ανάπτυξης της λογικομαθηματικής σκέψης αλλά και απόκτησης προαναγνωστικών και προγραφικών δεξιοτήτων.

Στις μέρες μας ζούμε την αλλαγή του παλιού αναλυτικού προγράμματος(1989) και την αντικατάστασή του από το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, γνωστό με τα αρχικά του Δ.Ε.Π.Π.Σ. Αυτό το πρόγραμμα «χαρακτηρίζεται από τον ευέλικτο προγραμματισμό του διδακτικού έργου, τη διδασκαλία με ομάδες εργασίας, τους συσχετισμούς των εννοιών ή των θεμάτων, τον συγκερασμό των γνωστικών αντικειμένων, την έμφαση στη μάθηση με βάση τα σχέδια εργασίας και τη χρήση θεματικών διεπιστημονικών ενοτήτων στην οργάνωση της διδασκαλίας»(Επιμορφωτικό υλικό Προσχολικής Αγωγής-2005).Την ίδια ώρα στην Γαλλία τα παιδιά της προσχολικής εκπαίδευσης θα κάνουν καθημερινά και για ένα 20λεπτο, πράξεις μαθηματικών για να βελτιώσουν τη μνήμη τους. Επίσης συζητείται ώστε να διδάσκονται για 3 ώρες Γραμματική.Όλα αυτά μετά από εισήγηση της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών!

Λίγο πιο πάνω, στην Αγγλία, το ίδρυμα εκμάθησης για τα πρώτα χρόνια(ΕΥFS) συνέταξε τις 114 σελίδες του σχολικού προγράμματος. Αυτό το πρόγραμμα περιλαμβάνει όλους τους στόχους που θα πρέπει να πετύχει ένα νήπιο για να μπορέσει να εισαχθεί στο Δημοτικό (εφημερ.Αγγελιοφόρος, Κώστας Γούλης). Οι Νηπιαγωγοί στην Αγγλία διαμαρτύρονται γιατί επιβαρύνονται με γραφειοκρατική εργασία ενώ η Συνομοσπονδία Γονέων θεωρεί πως αυτό το πρόγραμμα θα αποβεί εις βάρος της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Κάποιοι εκπρόσωποι του συντηρητικού κόμματος φτάνουν να μιλήσουν και για μια πρωτοφανή επιτήρηση των νηπίων από αυτήν την μικρή ηλικία!

Οι προβληματισμοί για το μέλλον του Νηπιαγωγείου είναι διαρκείς! Όσοι εργάζονται στον τομέα της προσχολικής αγωγής χρειάζεται να βρίσκονται σε μια συνεχή επικοινωνία. Οι εμπειρίες που δεν μοιράζονται παύουν να είναι εμπειρίες…

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Εισαγωγή στην Προσχολική Παιδαγωγική (Γεώργιος Δ. Κιτσαράς)
-Η μετάβαση από το σπίτι στο σχολείο (Μελανθία Κοντοπούλου)
-Νηπιαγωγική (Π.Κυριαζοπούλου Βαληνάκη)