Η επιμόρφωση στις ΤΠΕ (1996-2008) έφθασε στα όρια της. Και τώρα τι;

Του Νίκου Δαπόντε (1η δημοσίευση 22 Μαΐου 2008}

Με αφορμή τη συμμετοχή μου (Συνέδριο Νάουσας, 2008) σε στρογγυλό τραπέζι [1] με θέμα την Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις «Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση» (ΤΠΕ-Ε) αναλογίστηκα τη δική μου εμπλοκή, από ποικίλες πλευρές, σ’ αυτές τις επιμορφώσεις τα τελευταία δώδεκα χρόνια με αφετηρία το έργο ΟΔΥΣΣΕΑΣ (1996-1999).

Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις νέες τεχνολογίες (όπως λεγόταν παλιότερα) αποτελεί μια ενδιαφέρουσα διάσταση που αναγκαστικά συμπεριλαμβάνεται στην ένταξη των ΤΠΕ-Ε μαζί με άλλα εξίσου σημαντικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα ο εργαστηριακός εξοπλισμός των σχολικών μονάδων, η δικτύωση των σχολείων, η δημιουργία και η προσαρμογή Εκπαιδευτικού Λογισμικού, η προσαρμογή του Προγράμματος Σπουδών στις ανάγκες της «Κοινωνίας της Γνώσης».

Η επιστροφή στο πρόσφατο παρελθόν (1996-2008), μέσα από ένα σύντομο οδοιπορικό των επιμορφώσεων στις ΤΠΕ, μπορεί να φωτίσει διάφορες πτυχές των παιδαγωγικών προβλημάτων και εμποδίων που ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζουμε και ταυτόχρονα να προβληματιστούμε πάνω στα ποικίλα «Μοντέλα Επιμόρφωσης για τις ΤΠΕ».

Το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό ήταν η ιδέα ότι η επιμόρφωση στις ΤΠΕ αυτής της δωδεκαετίας δεν ήταν καθόλου μονοδιάστατη αλλά και ούτε θεσμοθετημένη, όπως για παράδειγμα ήταν κατά τη δεκαετία του ’80 η ετήσια επιμόρφωση στις ΣΕΛΜΕ και ΣΕΛΔΕ. Σκέφθηκα ότι οι επιμορφώσεις αυτού του τύπου, από τη μεριά της Πολιτείας, ήταν πάντα χρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Β’ ΚΠΣ) και ενταγμένες στις επιταγές της Κοινότητας ιδιαίτερα μετά την Πρωτοβουλία «e-Learning (Λισαβόνα, 2000) [2]. Όμως, για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα για την επιμόρφωση εκπαιδευτικών είναι χρήσιμο να αναφερόμαστε σε τέσσερις διακριτές φάσεις: ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ – ΕΦΑΡΜΟΓΗ – ΑΔΡΑΝΕΙΑ – ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ……

Η Πρώτη ΦΑΣΗ (τέλος 1996 – 1999) ή ΦΑΣΗ Αναζήτησης

Αναφέρεται στις επιμορφώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε περισσότερα από 60 σχολεία Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τριών περιοχών  (Αχαΐα, Θράκη και Αιγαίο) στο πλαίσιο του πιλοτικού έργου ΟΔΥΣΣΕΑΣ [3].  Οι πρώτοι 12 «επιμορφωτές στις ΤΠΕ» επελέγησαν από την ομάδα του έργου, μετά από πρόσκληση και αίτηση των ενδιαφερομένων και επιμορφώθηκαν μέσα από ημερίδες στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Στη συνέχεια πραγματοποιούσαν ενδοσχολικές επιμορφώσεις – εκτός ωρών διδασκαλίας – και αργότερα συζητούσαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε συναντήσεις «εν ολομελεία» στο Π.Ι.

Εκείνη την περίοδο «φτιάχτηκαν» και τα πρώτα «Φύλλα Εργασίας» από τους εκπαιδευτικούς που μετά από σύντομη επιμόρφωση δίδασκαν στα «Εργαστήρια Υπολογιστών του ΟΔΥΣΣΕΑ» με τα διαθέσιμα (λιγοστά) λογισμικά ή επιλεγμένα sites στο «πολύ αργό» τότε διαδίκτυο. Όλο το υλικό βρίσκεται, ακόμα και σήμερα, αναρτημένο στο δικτυακό τόπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (www.pi-schools.gr) να μας θυμίζει αυτήν την περίοδο.

Η πρώτη φάση αποτέλεσε μια περίοδο αναζητήσεων και ζυμώσεων με κυριότερο χαρακτηριστικό την επιλογή της ενδοσχολικής επιμόρφωσης ως μέσο για την ένταξη των ΤΠΕ στα σχολεία των τριών περιοχών.  Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε και στις σχολικές δραστηριότητες.

Η δεύτερη ΦΑΣΗ (1999 – 2003) ή ΦΑΣΗ εφαρμογής σε σχολεία:

Αναφέρεται στις επιμορφώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε περισσότερα από 380 σχολεία Δευτεροβάθμιας και 14 Δημοτικά σε όλη την Ελλάδα, στο πλαίσιο της ενέργειας ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ [4].  Επιμορφώθηκαν 120 Επιμορφωτές ΤΠΕ (Φιλολόγων, Μαθηματικών Φυσικών Επιστημών και Πληροφορικών) σε τρεις Πανεπιστημιακές Μονάδες (Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Μακεδονίας).  Για 3-4 χρόνια πραγματοποιήθηκαν ενδοσχολικές επιμορφώσεις 6000 περίπου εκπαιδευτικών (Α’ επίπεδο και ειδικοτήτων) σε σχολεία της ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ από τους 120 επιμορφωτές οι οποίοι είχαν πάρει απαλλαγή από τα διδακτικά τους καθήκοντα. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από την άνθιση εκπαιδευτικών λογισμικών κατάλληλων για το Γυμνάσιο και το Λύκειο.
Οι εργασίες των επιμορφωτών και των εκπαιδευτικών αναρτώνται στην Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ (www.e-yliko.gr ).
Παράλληλα, πραγματοποιούνται επιμορφώσεις (48 ωρών) Α’ Επιπέδου (Π1)  εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Η τρίτη ΦΑΣΗ (2003 – τέλος 2007) ή ΦΑΣΗ Αδράνειας

Το μόνο που έγινε στη διάρκεια των τεσσάρων χρόνων ήταν η επιλογή 400 εκπαιδευτικών και η πιστοποίηση, μετά από εξετάσεις, περίπου 80 εκπαιδευτικών (οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν επιμορφωτές της δεύτερης φάσης).
Επίσης, συνεχίστηκαν τόσο η επιμόρφωση όσο και η πιστοποίηση (Α’ Επιπέδου). Συνολικά, παρακολούθησαν αυτήν την επιμόρφωση 96.000 εκπαιδευτικοί και πιστοποιήθηκαν μόνο 56.000 (σύμφωνα με τα στοιχεία Οκτωβρίου 2007).
Από την άλλη, κυκλοφόρησαν τα συνοδευτικά λογισμικά των σχολικών βιβλίων τα οποία γράφτηκαν ξεχωριστά από τα σχολικά εγχειρίδια.

Η τέταρτη ΦΑΣΗ (2008-) ή ΦΑΣΗ ρευστότητας

Σε πρώτη φάση, επιμορφώθηκαν σε Πανεπιστημιακές Μονάδες (ΠΑΚΕ) εκπαιδευτικοί τριών ειδικοτήτων Δευτεροβάθμιας (Φιλόλογοι, Μαθηματικοί και Φυσικών Επιστημών)  και Δασκάλων. Μετά τις 12 Μαΐου πρόκειται να ξεκινήσει η επιμόρφωση της 2ης φάσης, θα διακοπεί το καλοκαίρι και θα συνεχιστεί ολόκληρο το Σεπτέμβρη.
Αυτήν την εβδομάδα ξεκινάει η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα λεγόμενα ΚΣΕ.
Ενώ αρχικά ανακοινώθηκε ότι θα επιμορφωθούν 15000 εκπαιδευτικοί στη συνέχεια έγιναν, με επίσημη ανακοίνωση και χωρίς καμία εξήγηση, 8000 εκπαιδευτικοί. Τη συνέχεια δεν την γνωρίζουμε, θα τη μάθουμε σύντομα.
Τέλος, φέτος έγινε η πρώτη δημόσια διαβούλευση για τη Δράση «φορητός υπολογιστής σε κάθε μαθητή» που προβλέπει ειδική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για τη φάση της πιλοτικής εφαρμογής.

Κάποιες πρώτες σκέψεις…

1. Όλες οι επιμορφώσεις στις ΤΠΕ (ευρείας κλίμακας):

• Ήταν χρηματοδοτούμενες από Ευρωπαική Ένωση και σχεδιασμένες κεντρικά.
• Είχαν ρυθμούς χελώνας
• Ο συντονισμός των δράσεων ήταν σκέτη αποτυχία
• Δεν άγγιξαν τη διδασκαλία

2. Τα νέα προγράμματα σπουδών είναι φιλόδοξα και δεν αφήνουν χώρο στην αξιοποίηση των ΤΠΕ-Ε (παρά μόνο στις διακηρύξεις) παρόλο που κάτι τέτοιο απαιτεί η Πρωτοβουλία e-Learning (Λισαβόνα, 2000). Σε ότι αφορά το Λύκειο δεν έγινε καμμία αλλαγή παρόλο που έχουν φτιαχτεί λογισμικά.

3. Τα νέα σχολικά εγχειρίδια φτιάχτηκαν χωριστά από τα συνοδευτικά CD. Πρόκειται για «λάθος» μια και όπως αποδεικνύει η σημερινή κατάσταση δεν διευκολύνει καθόλου το διδάσκοντα. Πιστεύω ότι είναι καλύτερο να ενσωματώνονται οι ΤΠΕ στα εγχειρίδια και να χρησιμοποιείται Web – based λογισμικό και εφαρμογές.

4. Τι εννοούμε όταν μιλάμε για επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ; Μια τάση (η ριζοσπαστική) ισχυρίζεται ότι πρέπει να εισαχθούν στα σχολεία με βάση τις θεωρίες Constructivism, Constructionism (Piaget, Vygotsky, Papert) και γι αυτό προκρίνει τις διερευνητικές δραστηριότητες και τα διερευνητικά λογισμικά. Από την άλλη μια δεύτερη τάση (η ρεαλιστική) λιγότερη απαιτητική ισχυρίζεται ότι οι επιμορφώσεις πρέπει να έχουν  ως αφετηρία την πραγματική κατάσταση και να στοχεύουν στη μετάβαση σε μια άλλη λίγο ανώτερη προσφέροντας στον εκπαιδευτικό εφόδια ώστε να προχωρήσει ο ίδιος ακόμη περισσότερο. Γι αυτό το λόγο προτρέπει τη χρήση ολόκληρης της γκάμας των ΤΠΕ-Ε (από παρουσιάσεις Power Point, μέχρι τις έτοιμες προσομοιώσεις (applets), την αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο και το διερευνητικό λογισμικό). Τελικά, σκέφτομαι ότι δεν πρέπει η μια τάση να αποκλείει την άλλη και οι εκπαιδευτικοί να επιλέγουν αυτό που ταιριάζει στους μαθητές τους.

5. Όπως ο διδάσκων οφείλει να δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για να μπορέσουν οι μαθητές να οικοδομήσουν τις γνώσεις τους έτσι και η Πολιτεία οφείλει να βρει τρόπους και μέσα ώστε να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να διευκολύνεται το έργο του εκπαιδευτικού αναφορικά με τις ΤΠΕ. Μερικές από τις συνθήκες:

• Γρήγορο διαδίκτυο
• Θεσμοθέτηση εκπαιδευτικών πυλών σε κάθε Περιφερειακή Διεύθυνση με εκπαιδευτικό υλικό
• Φροντίδα για ένα ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ των εκπαιδευτικών στο χώρο δουλειάς.

6. Οι επιμορφώσεις οφείλουν να αλλάξουν μορφή και να αξιοποιηθούν οι υπηρεσίες του Web 2.0. Αντί όλες να είναι διαλέξεις και συζητήσεις καλύτερα να οργανώνονται έτσι ώστε οι συμμετέχοντες εκπαιδευτοί να ΠΑΡΑΓΟΥΝ ΕΡΓΟ το οποίο θα αναρτάται στο ιστολόγιο της επιμόρφωσης. Μόνο έτσι θα έχουμε καλύτερα αποτελέσματα που θα επιδρούν και στη διδακτική πράξη.

7. Για να λειτουργεί το σχολείο ως «Κοινότητα» θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να συμμετέχουν στις δραστηριότητες ΤΠΕ όλες οι ειδικότητες της Δευτεροβάθμιας και όχι μόνο οι τρεις που επελέγησαν (Φιλόλογοι, Μαθηματικοί, Φυσικών Επιστημών).

Παραπομπές
[1] 1ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας «Ψηφιακό υλικό για την υποστήριξη του παιδαγωγικού έργου των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» Νάουσα, 9, 10, 11 Μαΐου 2008
Στρογγυλό τραπέζι: «Η Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών» Συμμετέχοντες: Γκλαβάς Σ., Δαπόντες Ν., Καρατάσιος Γ., Κουτσογιάννης Δ., Μισαηλίδης Β., ΞωχέλληςΠ., Ψύλλος Δ. (συντονιστής)

[2] Η πρωτοβουλία «e-Learning: να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο» (http://www.europa.eu.int/comm/elearning) εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 24 Μαΐου 2000 και ορίζεται συνοπτικά ως «η χρήση των Νέων Τεχνολογιών Πολυμέσων και του Internet, για τη βελτίωση της ποιότητας της μάθησης με διευκόλυνση της πρόσβασης σε πόρους και υπηρεσίες, καθώς και των ανταλλαγών και της εξ αποστάσεως συνεργασίας».

[3]  Το έργο ΟΔΥΣΣΕΑΣ (Ολοκληρωμένο Δίκτυο Σχολικής και Εκπαιδευτικής Αναγέννησης σε Αχαΐα, Θράκη και Αιγαίο) ξεκίνησε στα τέλη του 1996, στα πλαίσια των ευρύτερων στοχεύσεων του ΥΠΕΠΘ (ΙΤΥ, Π.Ι., ΙΕΛ) και διάρκεσε τρία χρόνια.

[note]Eduportal: Τώρα περιμένουμε κάποιον να μας κάνει τον απολογισμό 2008-2017…[/note]