Μέθοδος για την πρόληψη της βίας από μαθητές του σχολείου

«Peer Mediators»: Μέθοδος για την πρόληψη της βίας από μαθητές του σχολείου

Της Αγγελικής Γιαννάτου – Ειδικευμένη Εκπαιδευτικός-2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου

Η ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΩΝ
Τι είναι η μεσολάβηση: Είναι πρόγραμμα και διαδικασία, όπου μαθητές της ίδιας ηλικίας διευκολύνουν την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ δύο ατόμων ή ομάδων. Η διαδικασία αυτή έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην αλλαγή του τρόπου πουοι μαθητές κατανοούν και επιλύουν τις συγκρούσεις στη ζωή τους. Μία μεσολάβηση δεν είναι δικαστήριο, αλλά μία εξεύρεση λύσης με τη βοήθεια ενός ουδέτερου προσώπου, το οποίο διευθύνει μία συζήτηση στην οποία τα δύο μέρη λαμβάνουν οικειοθελώς μέρος, και διεξάγεται βάσει κανόνων οι οποίοι είναι οι εξής: ο καθένας μπορεί να δικαιολογηθεί, σεβόμαστε τους διαφορετικούς, παραδεχόμαστε αυτά που έχουν ειπωθεί, αυτά που έχουν ακουστεί μένουν μέσα στην ομάδα, μιλάει ο καθένας για τον εαυτό του, σεβόμαστε ο ένας τον άλλο.
Το πλεονέκτημα της μεσολάβησης είναι ότι δεν υπάρχουν ηττημένοι και με την αποχή από την τιμωρία αποφεύγονται νέες συγκρούσεις. Οι μαθητές μαθαίνουν να αναζητούν περισσότερο τις ευθύνες στον εαυτό τους. Έτσι μπορούν να αυξάνουν την υπευθυνότητά τους. Οι εμπλεκόμενοι σε μια φιλονικία μπορούν να απευθύνονται από μόνοι τους στους μεσολαβητές ή να σταλούν από τους καθηγητές ή τους συμμαθητές τους ή να κληθούν από τους ίδιους τους μεσολαβητές. Η ίδια η μεσολάβηση λαμβάνει χώρα στο δωμάτιο των μεσολαβητών. Οι συνομήλικοι μεσολαβητές δεν «αποφασίζουν» αλλά εργάζονται προς μια αποδεκτή και από τις δύο μεριές λύση ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω προβλήματα.

Τα είδη των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται:
Φήμες και κουτσομπολιά, προβλήματα στις σχέσεις / παρενόχληση, φυλετικός ή κοινωνικός ρατσισμός, καβγάδες και τσακωμοί, βανδαλισμός, εκφοβισμός μέσα ή έξω από την τάξη. Πιο σοβαρά προβλήματα δεν προσφέρονται για τη διαδικασία της μεσολάβησης αλλά χρειάζεται εξωτερική παραπομπή . Αυτά είναι σεξουαλική κακοποίηση, απόπειρα αυτοκτονίας, χρήση ναρκωτικών, κατοχή όπλων και πιθανά δικαστικά θέματα.

Προϋποθέσεις για ένα πρόγραμμα μεσολάβησης: Να υπάρχουν καταρχάς εθελοντές μαθητές και η μέθοδος αυτή επίλυσης διαφορών να είναι αποδεκτή από όλους τους καθηγητές, το προσωπικό του σχολείου, τους γονείς και τους μαθητές. Να διατίθεται επίσης ο κατάλληλος χώρος και κάποια χρήματα. Οι μαθητές σχηματίζουν μια ομάδα, που διευκολύνεται από έναν ή δύο υπεύθυνους ενήλικες που τους συντονίζουν. Η ομάδα στοχεύει να διαφημίσει το πρόγραμμα μέσα στο σχολείο, να οργανώσει συναντήσεις προετοιμασίας και πρακτική για τις δεξιότητες της μεσολάβησης. Η ομάδα εξασφαλίζει επίσης τη δέσμευση και υποστήριξη από τη διοίκηση του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς για την εφαρμογή του προγράμματος

Ο συντονιστής του προγράμματος: Είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα στις βασικές ομάδες του σχολείου: την ηγετική ομάδα, το δεκαπενταμελές , τη διοίκηση , το σύλλογο γονέων κλπ. και αναλαμβάνει την επιλογή και εκπαίδευση των μεσολαβητών.

Η επιλογή των μεσολαβητών: Οι μεσολαβητές πρέπει να εκφράζουν τη διαφοροποίηση του σχολείου σε εθνικότητες, κοινωνικές ομάδες, συμπεριφορά, φύλα και ακαδημαϊκή επίδοση. Η διαδικασία επιλογής πρέπει να διαφημιστεί και να συμπεριλαμβάνει συστάσεις / παραπομπές από άλλους και αυτο-παραπομπές.

Προσόντα των μεσολαβητών: Αμεροληψία, υπομονή, εχεμύθεια να αναγνωρίζουν και να σέβονται τα συναισθήματα των άλλων, να είναι θετικοί, να ενθαρρύνουν, να προσέχουν τη γλώσσα του σώματος, να δείχνουν κατανόηση, να ακούν προσεκτικά και να μπορούν να επαναλάβουν αυτά που άκουσαν.

Αρχικά πρέπει να αναπτυχθεί ένα σύστημα «πρακτικών εμπειριών»
Οι σύμβουλοι μεσολαβητές πρέπει να εκπαιδευτούν και να παρακολουθούνται, αφού συχνά δεν έχουν την ωριμότητα και την εμπειρία στη διαχείριση συγκρούσεων και στις δεξιότητες. Πιθανές στρατηγικές συμπεριλαμβάνουν ασκήσεις ρόλων, μεθόδους επίλυσης προβλημάτων, παιδαγωγικά παιχνίδια κλπ.

Τι μαθαίνουν οι μεσολαβητές πρωτίστως με την εκπαίδευσή τους: Να ακούν με προσοχή, να επαναλαμβάνουν αυτά που ειπώθηκαν από τους άλλους, να αναγνωρίζουν τι πραγματικά έγινε στη φιλονικία και να γνωρίζουν τι δυνατότητες λύσης υπάρχουν, να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα τα οποία δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις και την ακριβή λήξη μιας διευθέτησης.

Οι συνεδρίες μεσολάβησης:
Στοχεύουν: στο να απομακρυνθούμε από τις τακτικές αμοιβαίων κατηγοριών προς μια κοινά αποδεκτή λύση.
Οι μεσολαβητές: Δοκιμάζουν να φέρουν τις δύο πλευρές σ΄ ένα τραπέζι και να αποσοβήσουν την κλιμάκωση. Το σχολείο θέτει στη διάθεση των μεσολαβητών ένα χώρο γι΄ αυτό το σκοπό. Συναντιούνται με τους αντιπάλους και εξηγούν την όλη διαδικασία και τους κανόνες.
Οι αντίπαλοι: συστήνονται και ο καθένας με τη σειρά του λέει την ιστορία του στους μεσολαβητές και τα συναισθήματα του και αναγνωρίζει τη δική του ευθύνη για ό,τι συνέβη.
Οι μεσολαβητές: συνοψίζουν και καταγράφουν τα γεγονότα και τα συναισθήματα και των δυο αντιπάλων και αναγνωρίζουν τη δυσκολία στο χειρισμό συναισθημάτων. Ζητάνε και από τους δύο αντιπάλους αν έχουνσκεφτεί καθόλου λύσεις ή τους ζητάνε να «κατεβάσουν ιδέες» . («Καταιγισμός ιδεών»). Όλες οι λύσεις καταγράφονται χωρίς σχόλια και καταλήγουν σε αυτές στις οποίες συμφωνούν και οι δύο αντίπαλοι. Οι λύσεις πρέπει να είναι δίκαιες, να μην περιέχουν βία, να είναι πραγματοποιήσιμες, να είναι σαφείς, να έχουν σχέση με τη φιλονικία.
Οι αντίπαλοι: μετά τη συμφωνία, διαβάζουν το έντυπο, δίνουν τη συγκατάθεσή τους και υπογράφουν όλοι. Το έντυπο οι μεσολαβητές το εμπιστεύονται για φύλαξη σε κάποιον, στον οποίο μόνο δίνουν το κλειδί.
Οι μεσολαβητές: ευχαριστούν και τους δύο για τη συνεισφορά τους και που άφησαν τους μεσολαβητές να τους βοηθήσουν. Προκειμένου να διευθετούν μια διαφορά , πρέπει οι μεσολαβητές να προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο. Όταν όμως δεν μπορούν να καταφέρουν τίποτα , τότε πρέπει να εγκαταλείπουν το περιστατικό έτσι ώστε για παράδειγμα ο διδάσκων να παίρνει πειθαρχικά μέτρα. Μετά από ένα ορισμένο χρόνο οι μεσολαβητές ελέγχουν αν τα δύο μέρη της φιλονικίας τηρούν αυτά που έχουν συμφωνηθεί κατά το συμβιβασμό.

Η λειτουργία ομάδας «Ομότιμων Μεσολαβητών» στην Ελλάδα και ειδικότερα στο 2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου

Ενώ στην Ευρώπη μέθοδος επίλυσης συγκρούσεων και πρόληψης της βίας με τη βοήθεια των «Ομότιμων Μεσολαβητών» είναι ευρέως διαδεδομένη, στην Ελλάδα εφαρμόζεται από όσο γνωρίζω στη Γερμανική Σχολή, στην Ιωνίδειο Σχολή από την κ. Β. Αρτινοπούλου (πιλοτικά) και από το 2006 μέχρι σήμερα στο 2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου, όπου υπηρετώ από το 1983. Όσον αφορά στο σχολείο μου, αρχικά το Πρόγραμμα των «Ομότιμων Μεσολαβητών» εντάχθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Comenius, «Πρωτοβουλίες για ένα σχολείο χωρίς βία».

Όταν έληξε η συμμετοχή μας στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα, η λειτουργία της ομάδας των ομότιμων μεσολαβητών εντάχθηκε στην Αγωγή Υγείας. Αυτό που μας έκανε να ξεκινήσουμε το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν ότι το σχολείο βρίσκεται σε μία εξαιρετικά υποβαθμισμένη περιοχή, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Αυτό έχει ως συνέπεια να φοιτούν στο σχολείο πολλά παιδιά που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, οι οποίες είναι επιρρεπείς στη χρήση βίας, ως μέσου επίλυσης συγκρούσεων.

Τα πλεονεκτήματα του προγράμματος είναι ότι μειώθηκαν οι τιμωρίες και είχαμε ελάφρυνση των διδασκόντων, λιγότερη βία, αύξηση της υπευθυνότητας των παιδιών, βελτίωση της επικοινωνίας και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων. Οι μεσολαβητές μόνο κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2008-2009 έφεραν με επιτυχία σε πέρας 16 υποθέσεις συμμαθητών τους, που αφορούσαν: συγκρούσεις, φιλονικίες, φήμες, περιθωριοποίηση.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι τα παιδιά και ως μεσολαβητές και ως «θύτες-θύματα» αντιμετώπιζαν τις διαμεσολαβήσεις με μεγάλη σοβαρότητα και τηρούσαν τις συμφωνίες τους σε όλες τις περιπτώσεις. Ως εκ τούτου όχι μόνο δεν επανέλαβαν τις παραβατικές συμπεριφορές (αντίθετα με ό,τι συμβαίνει όταν τιμωρούνται) αλλά και πολλοί πρώην «εχθροί» έγιναν πολύ καλοί φίλοι.

Οι μεσολαβητές με τη σοβαρότητα, τη σεμνότητα και την εχεμύθειά τους κέρδισαν την εμπιστοσύνη των συμμαθητών τους και μετά από 3 χρόνια εφαρμογής του το πρόγραμμα καταξιώνεται όλο και περισσότερο στις συνειδήσεις μαθητών και εκπαιδευτικών.

Συνάντηση και συνέντευξη με μαθητές – ομότιμους μεσολαβητές στον Ασπρόπυργο

Στις 19.3.09 ο Συνήγορος του Παιδιού συναντήθηκε στο 2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου με 20μελή ομάδα μαθητών που λειτουργούν ως «ομότιμοι μεσολαβητές» για την αντιμετώπιση περιστατικών βίας μεταξύ συνομηλίκων.
Τα μέλη της ομάδας ανέφεραν ότι κατά τη φετινή χρονιά έχουν μεσολαβήσει με μεγάλη επιτυχία σε 15 περιστατικά, και περιέγραψαν με ενθουσιασμό το πώς λειτουργούν και πως επιδιώκουν την επίλυση των συγκρούσεων, μέσα από διάλογο, αντί της επιβολής κυρώσεων από τη Διεύθυνση.

Μετά την συνάντηση αυτή τα μέλη της ομάδας δέχθηκαν να απαντήσουν γραπτά σε ορισμένες ερωτήσεις του Συνηγόρου του Παιδιού. Παρακάτω παρουσιάζεται σύνθεση των απαντήσεών τους.

1. Τι νομίζεις ότι είναι το πιο σπουδαίο που προσφέρει στο σχολείο σου η ομάδα ομότιμων μεσολαβητών;
– Στο σχολείο μας όπως και στα περισσότερα σχολεία παρατηρούνται φαινόμενα βίας, γι”” αυτό η ομάδα μας δημιουργήθηκε για να καταπολεμήσει τέτοιου είδους προβλήματα.
– Η ομάδα μας προσφέρει στους μαθητές του σχολείου τη βοήθεια της για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και τις διαφωνίες μεταξύ τους, χωρίς τους καθηγητές.
– Μας δίνει τη δυνατότητα να συνυπάρχουμε αρμονικά και να βοηθάμε τα παιδιά να τα ξαναβρούν.
– Βοηθάει στο να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις. Να καταλάβουν τα παιδιά ότι η βία δεν είναι ο μόνος τρόπος επίλυσης των διαφορών τους.
– Εμείς προσπαθούμε να λύνουμε καταστάσεις και να συμφιλιώνουμε. Επίσης προσπαθούμε να έχουν τα παιδιά εμπιστοσύνη το ένα στο άλλο.
– Προσφέρουμε στους συμμαθητές μας αγάπη και εκτίμηση. Τους δίνουμε την εντύπωση πως καμιά παρεξήγηση δεν λύνεται πραγματικά με τη βία.
– Προσφέρουμε εμπιστοσύνη στα παιδιά τα οποία ασκούν βία μεταξύ τους γιατί εμείς τους μιλάμε γλυκά και με κατανόηση, χωρίς φωνές και απειλές.
– Μερικά παιδιά από τα «θύματα» ή από αυτούς που προκάλεσαν την φασαρία γίνονται πιο φιλικοί μεταξύ τους αλλά και με τα άλλα παιδιά και έτσι λιγοστεύουν οι φασαρίες και οι τσακωμοί.

2. Τι σου προσφέρει εσένα η ομάδα και τι έχει αλλάξει μέσα σου από την ώρα που έγινες μέλος της;
– Η ομάδα έχει αλλάξει πάρα πολλά μέσα μου. Με κάνει να μην τσακώνομαι με τα παιδιά και να μιλάω για να λύνω τις παρεξηγήσεις. Επίσης με έχει κάνει να γνωρίσω φιλικά τα άλλα παιδιά, που δεν περίμενα να είναι τόσο συναισθηματικά. Να τους εμπιστεύομαι και να μην τους αγνοώ, για να καταλάβουν και αυτοί την αξία τους.
– Το πιο σημαντικό σε μας είναι ότι δουλεύουμε ομαδικά και ακούμε όλες τις γνώμες.
– Η ομάδα μας είναι δυναμική σε θέματα τα οποία χρειάζονται μια σοβαρή λύση.
– Από την στιγμή που μπήκαμε στην ομάδα έχουμε αρχίσει να εμπιστευόμαστε και να σεβόμαστε τους συμμαθητές μας.
– Προσωπικά μου προσφέρει ασφάλεια και χαρά γιατί μπορούμε να λύνουμε προβλήματα
– Από τότε που έγινα μέλος σε αυτήν την ομάδα μπορώ να εκφράσω πιο έντονα τα συναισθήματά μου και νοιώθω πως μπορώ να εμπιστευτώ και άλλα άτομα.
– Εμένα με έχει βοηθήσει να νοιώθω σαν ένα φυσιολογικό παιδί που έχει συναισθήματα, φιλικά και ομαδικά και όχι ένας μάγκας ο οποίος θέλει να αφήσει σημάδι στο σχολείο του ότι είναι ο πιο δυνατός και τον φοβούνται όλοι.

3. Τι θα συμβούλευες ένα διευθυντή σχολείου να κάνει αν ήθελε να ξεκινήσει τώρα μια ομάδα ομότιμων μεσολαβητών (μερικές απλές συμβουλές για τα πρώτα βήματα).
– Στην αρχή ο διευθυντής πρέπει να εξηγήσει στους μαθητές τι είναι η ομάδα ομότιμων μεσολαβητών και τι μπορεί να κάνει.
– Να φτιάξει κάποιες προσκλήσεις, που να μοιράσει στα παιδιά, στις οποίες θα αναφέρονται μερικά επιχειρήματα γιατί χρειάζεται να πάρουν μέρος στην ομάδα.
– Να μοιράσει στα παιδιά δηλώσεις συμμετοχής.
– Να μιλήσει με τα παιδιά που ενδιαφέρονται και να βρει παιδιά που θέλουν πραγματικά να ασχοληθούν με το θέμα και όχι μόνο να χάνουν την ώρα του μαθήματος
– Να ορίσει υπεύθυνους για την ομάδα, καθηγητές οι οποίοι μπορούν να καταλαβαίνουν και να επικοινωνούν με τα παιδιά
– Η ομάδα των μεσολαβητών, να ξεκινήσει με παιχνίδια εμπιστοσύνης, που έχουμε κάνει και εμεί οι ίδιοι, για να γίνουμε πιο εμπιστευτικοί.
– Να υπάρχει κατανόηση και ισοτιμία ανάμεσα στον διευθυντή και τα παιδιά και όχι «α, εγώ είμαι διευθυντής και κάνω ότι θέλω» και άλλα τέτοια.
– H ομάδα των μεσολαβητών να συναντιέται τακτικά.
– Να υπάρχει ομαδική δουλειά και όχι να μιλάει συνέχει μόνο ένας.

Περισσότερες λεπτομέρειες για την λειτουργία της Ομάδας Ομότιμων Μεσολαβητών του 2ου Γυμνασίου Ασπροπύργου μπορείτε να μάθετε επικοινωνώντας με την καθηγήτρια που συντονίζει την ομάδα κυρία Α. Γιαννάτου στο a.giannatou@gmail.com.