ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 27-37. Οι Άνθρωποι Teke & Ngbaka (Κονγκό, Γκαμπόν)

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

«Τα πρώτα βασίλεια στον πυρήνα των ΔυτικώνΜπαντού (Bantu) προέκυψαν από ένα μεγάλο αριθμό τοπικών αρχόντων, οι οποίοι ήταν οι ενδιάμεσοι δεσμοί μεταξύ της οικογένειας και του κράτους. Αυτοί θεμελίωσαν την έννοια των ισχυρών ανδρών και των δικαστών μεταξύ των Κόνγκο και εδραίωσαν τη σημασία των προγόνων, των παππούδων και των πνευμάτων της φύσης μεταξύ τωνΑνθρώπων Teke, δύο έννοιες που ήταν βασικές για την βασιλεία. Το βασίλειο Tio των Teke αναπτύχθηκε στα δυτικά υψίπεδα με θέα την λίμνη Malebo και σταδιακά απλώθηκε ανατολικά κατά μήκος των δύο οχθών του ποταμού Κόνγκο. Το βασίλειο εμφανίστηκε τον δέκατο τέταρτο αιώνα.

Υπάρχουν στοιχεία για τις λατρείες των προγόνων παντού, κατοικούν στα ιερά δάση, στα ξέφωτα, στις πηγές, στις όχθες του ποταμού, ανάμεσα σε βράχους και σε σπηλιές. Δύο είδη αγαλμάτων μπορούν να διακριθούν, αυτά με τα λείψανα (butti), και τα άλλα χωρίς λείψανα (nkiba). Το ειδώλιο nkiba ενσωματώνει συμβολικά τον ισχυρό άνθρωπο ή τον αναγνωρισμένο αρχηγό, έναν διάσημο κυνηγό, έναν σεβαστό ιερέα (nganga), έναν τιμημένο πολεμιστή, έναν ψαρά ή απλώς τον πρόγονο μιας μεγάλης οικογένειας. Το λείψανο-butti τιμάται σε οικογενειακή τελετή την εποχή της νέας σελήνης ή με πανσέληνο. Το γλυπτό στη συνέχεια περιχύνεται με λάδι και κόκκινη σκόνη από το ξύλο Padauk (Pterocarpus soyauxii). Το άγαλμα στέκεται συχνά με ελαφρώς λυγισμένα πόδια στη στάση του ιερού χορού nibiki. Άλλαειδώλια εμφανίζονται καθισμέναστις φτέρνες τους. Οι αρχηγοί έχουν μερικές φορέςειδώλιαpwaw […].

Τα κονιάματα που περιέχουν τα μαγικά συστατικά είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένα. Στην περιοχή μεταξύ τωνΑνθρώπων Lumbu στη Γκαμπόν και τωνΑνθρώπων Lega στα ανατολικά του δάσους του Κονγκό, αποσπούναπό τα γλυπτά μικρά κομμάτια ξύλου ή ελεφαντόδοντου για θεραπευτικούς σκοπούς. Οι Teke αλέθουν τα μαγικά συστατικά σε σκόνη, την οποία βάζουν στην κοιλιά του αγάλματος. Μερικές φορές εξάγουνλίγη απ’ αυτή τη σκόνη που λειτουργεί σε μικρές δόσεις. Σύμφωνα με τους Teke: «Η σοφία καταπίνεται: η σοφία είναι στην κοιλιά», η σκόνη διατηρείται σε ένα τεράστιο μαγικό πακέτο σε μια κοιλότητα στην κοιλιά του ειδώλιου και λαμβάνεται σε μικροσκοπικές δόσεις όταν απαιτείται. Πολλά από τα αγάλματαστις Δυτικές συλλογές έχουν από-ιεροποιηθεί μιας και το μαγικό φορτίο έχει αφαιρεθεί, ή αντίθετα δυτικοί έμποροι τέχνης έχουν σκαλίσει μια κοιλότητα στην κοιλιά άλλων ειδώλιων ώστε να τα κάνουν να μοιάζουν με παντοδύναμεςφιγούρες» (Neyt, F., andDubois, H, 2013, Africanfetishesandancestralobjects, 5 Continents, σσ. 239-240).

Οι Άνθρωποι Teke– Anzika, Bakono, Bateke, M’teke, Tege, Teo, Tere, Tsio – εγκαταστάθηκαν από τον 15^ο αιώνασε μια περιοχή που σήμερα καλύπτεταιαπό την Δημοκρατία του Κονγκό, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Γκαμπόν. Το όνομα «teke» αποκαλύπτει και τις ασχολίες τους που σημαίνει «να αγοράσουν». Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα ενσωματώθηκαν στο βασίλειο Tio, αλλά απέκτησαν την ανεξαρτησία τους ξανά τον 17ο αιώνα. Η βασική κοινωνική τους μονάδα είναι η οικογένεια και αρχηγός της κοινότητας είναι ο γηραιότερος«mfumu». Η οικογένεια έχει το δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στα μέλη της, και το κύρος της μεγαλώνει ανάλογα με την αύξηση των μελών της. Γι’ αυτό παλαιότερα είχαν την τάση να αγοράζουν πολλούς σκλάβους για να αυξάνουν τη δύναμη και τη φήμη της. Στην πνευματική τους ζωή, ο θρησκευτικός ηγέτης «mpugu mfumu»είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα. Αυτός φυλάσσειτο καλάθι με τα ειδώλια-λειψανοθήκες και τα οστά των προγόνων. Οι Teke συχνά επιλέγουν ένα σιδηρουργό για αρχηγό τους καθώς είναι ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο, το μυστικό επάγγελμα του οποίου μεταδίδεται από τον πατέρα στο γιο. Ο μάγος και θεραπευτήςέχει υπό την προστασία του τα ειδώλια «mussassi»ώστε να εκτελεί τις μαντείες στις περιπτώσεις ασθενείας ή θανάτου. Οι Teke πιστεύουν σε ένα υπέρτατο ον, τον δημιουργό του σύμπαντος «Nzambi».Η εύνοια του υπέρτατου όντος επιτυγχάνεται μόνομε τη βοήθεια των πνευμάτωνπου βρίσκονται υπό την κηδεμονία του, πνεύματα τα οποία αντιπροσωπεύονται και κατοικούν στα ειδώλια (Dartevelle, P.,2018, 50 yearsofcollectingartoftheCongo, Lempertz).

Οι καλλιτέχνες Teke σκαλίζουν ειδώλια φετίχ/φυλαχτά. Τρία στοιχεία είναι χαρακτηριστικά στη γλυπτική τους: η ποικιλία των καπέλων και των ενδυμάτων, η παρουσία παράλληλων εγχαράξεων/scarifications στα μάγουλα, και η προσθήκη των μαγικών υλικών «Bonga» στην κοιλιά του ειδώλιου ή σε ένα σάκο που κρέμεται πάνω του. «Οι φιγούρες αυτές λειτουργούν περισσότερο διαισθητικά παρά διακοσμητικά. Το ίδιο ισχύει με τους καθρέπτες και τα γυαλιά που εμφανίζονται στο στομάχι τους [όπως είδαμε σε προηγούμενη δημοσίευση, οι Άνθρωποι Kongo]: εσκεμμένα αδιαφανείς, στρέφουν το βλέμμα τους στην άλλη πλευρά, στον κόσμο των νεκρών. Αυτό που έχει σημασία εδώ δεν είναι η επιφάνεια, αλλά τα κρυφά σημεία, η «θεραπευτική» ιδιότητα και η «ψυχή» που περικλείουν…» (Moise, L., 2010, ArtaAfricana, μετάφραση Α. Πανταζής, Ελευθερουδάκης, σελ. 202).

Ο εθνολόγος Levi-Strauss αναφέρει για την μετασχηματιστική δυναμική της εθνοτικής τέχνης, τωνπαντοδύναμων ιερών ειδώλιωνκαι των μασκών στη μελέτη του,«Ο Δρόμος της Μάσκας» (1981): «Θα ήταν λοιπόν παραπλανητικό το να φαντασθούμε, όπως κάνουν ακόμη και σήμερα τόσοι εθνολόγοι και ιστορικοί της τέχνης, ότι μια μάσκα και, γενικότερα, ένα γλυπτό ή ένα έργο ζωγραφικής, μπορούν να ερμηνευθούν το καθένα για το δικό του λογαριασμό, σύμφωνα είτε μ’ αυτό που αναπαριστάνουν, είτε με την αισθητική τους λειτουργία, είτε με την τελετουργία για την οποία προορίζονται. Είδαμε αντιθέτως ότι δεν υπάρχει μάσκα σε απομόνωση, η ύπαρξή της προϋποθέτει την πραγματική ή δυναμική ύπαρξη άλλων μασκών, που διαρκώς θα βρίσκονται στο πλευρό της και που θα μπορούσαν να προταθούν για να την υποκαταστήσουν. Ελπίζω ότι, εξετάζοντας ένα ειδικό πρόβλημα, καταφέραμε να δείξουμε ό,τι μια μάσκα δεν είναι πρωταρχικά αυτό που αντιπροσωπεύει, αλλά αυτό που μετασχηματίζει, με άλλα λόγια, αυτό που προτίμησε να μην αντιπροσωπεύει. Όμως ο μύθος έτσι και μια μάσκα αρνείται τόσα, όσα και βεβαιώνει, δεν αποτελείται μόνο απ’ αυτό που λέει, ή που θεωρεί πως λέει, αλλά από αυτό που αποκλείει» (σσ. 118-120).

Κάθε αφρικανικό ειδώλιο έχει το δικό του ειδικό σκοπό και συμβολισμό και δεν σχετίζεται άμεσα με την εμφάνισή του.Για παράδειγμα, όταν γεννιέται ένα μωρό, οι Tekeφτιάχνουν ένα ειδώλιο για το νεογέννητο παιδί και ένα μέρος του πλακούντα τοποθετείται στο στομάχι αυτού του ειδώλιου, ο υπόλοιπος θάβεται στην καλύβα του πατέρα του, εκεί όπου φυλάσσει και τα άλλα φετίχ-ειδώλια της οικογένειας. Το ειδώλιο βοηθάει στην προστασία του παιδιού μέχρι την εφηβεία του, αυτό συμβουλεύονται σε κάθε δυσκολία του.Παρόμοια ειδώλια χρησιμεύουν για την επιτυχία στο κυνήγι, το εμπόριο, καθώς και σε άλλες καθημερινές δραστηριότητες. Ο σκοπός κάθε ειδωλίου είναι γνωστός μόνο στον ιδιοκτήτη του. Αν μάλιστα το ειδώλιο-φετίχ είναι επιτυχημένο, ο ιδιοκτήτης του αποσπά μικρά θραύσματα και τα τοποθετεί μέσα σε άλλα ειδώλια. Στη συνέχεια τα πουλάει, ενώ το αρχικό ειδώλιο έχει«αδυνατίσει». Τα ειδώλια με τις μαγικές ουσίες «Bonga»ονομάζονται «butti»και σχετίζονται με τους προγόνους οι οποίοι προσφέρουν προστασία. Οι μαγικές ουσίες«bilongo»τοποθετούνταιγύρω από τα ειδώλιατυλιγμένες με πανιά. Αυτές οι ουσίες είναι λευκός πηλός ή κιμωλία που για τους Tekeσυμβολίζουν τα οστά των προγόνων και τις προστατευτικές δυνάμεις. Οι ουσίες αναμιγνύονται με αποκόμματα νυχιών και μαλλιών ενός αγίου προσώπου, φύλλα από φυτά, μέρη από λεοπάρδαλη κτλ.. Υπάρχουν αγάλματα με δύο πρόσωπα και διπλά πόδια, και αγάλματα χωρίς κοιλότητα που ονομάζονται «nkiba». Άλλα οικογενειακά ειδώλια γνωστά ως «Iteo»συμβολίζουν το πνεύμα της ευτυχίας και χαρακτηρίζονται από μια κωνική μάζα γης/χώματος που καλύπτει τα σώματά τους. Παρόμοια τα κυλινδρικά ειδώλια «matomba»φέρουν γύρω από το σώμα μαγικές ουσίεςκαι έχουν «αποτροπαϊκή» λειτουργία. Προσωπείαμε αποτροπαϊκά στοιχεία χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα και στην αρχαία Ελλάδα. Αναρτιούντανστις πόρτες οικιών ή εργαστηρίων, ώστε αυτός που έμπαινε να τρομάζει και να δείχνει έστω και από φόβο τον προσήκοντα σεβασμό. Αποτροπαϊκά προσωπεία υπήρχανκαι στα τείχη των πόλεων, τη μία πλευρά των νομισμάτων, τις μετόπες ή τις προσόψεις ναών και στις περικνημίδες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το αποτροπαϊκό προσωπείο προστατεύει αυτόν που το φέρεικαι απειλεί τον ξένο και τον παρείσακτο.

Οι μάσκες Teke  σήμερα έχουν κατακτήσει τον κόσμο. Έχουνσχήμα φεγγαριού, είναι επίπεδες και διακοσμημένες με αφηρημένα γεωμετρικά μοτίβα. Διχοτομούνται από μια οριζόντια λωρίδα με λευκό ή κόκκινο χώμα, και είναι βαμμένες με μαύρα, μπλε και καφέ χρώματα. Οι μάσκες απεικονίζουν ένα αφηρημένο ανθρώπινο πρόσωπο. Ο σχεδιασμός τους αποτελεί μια σύνθεση συμβόλων, έχουν μύτες σε σχήμα τριγώνου και στενές σχισμές στα μάτια για να δίνουν τη δυνατότητα σε αυτόν που τις φορά να βλέπειχωρίς να τον βλέπουν. Στις άκρες τους έχουν τρύπες για ναστερεώνονται τα ενδύματα-ραφία από τις ίνες των φύλλων του φοίνικα. Κάνουν την εμφάνισή τους από τα μέλη της κοινωνίας «kidumu», κατά τη διάρκεια των κηδειών των αρχηγών, σε γάμους, και σε άλλες σημαντικές κοινωνικές συναντήσεις.Οι Γάλλοι που έφθασαν για πρώτη φορά στο μετέπειτα Γαλλικό Κονγκό στα τέλη του 1800 και το κατέλαβαν μέχρι το 1880, συγκέντρωσαν τη γη για δική τους χρήση βλάπτοντας τις τοπικές βιώσιμες οικονομίες και πολιτιστικές παραδόσεις. Περίπου εκατόν είκοσι χρόνια πριν, στο ταξίδι του μέχρι το έσχατο πλωτό σημείο του ποταμού Κόνγκο, ο Τζόσεφ Κόνρταντ παρακολουθούσε τον αδηφάγο και απάνθρωπο παραλογισμό που κρυβόταν πίσω από το πρόσχημα του «εκπολιτισμού των αγρίων». «Η κατάκτηση εδαφών, που βασικά σημαίνει την αρπαγή τους από εκείνους που έχουν αλλιώτικο χρώμα ήμύτες λίγο πιο πλακουτσωτές απ’ τις δικές μας, δεν είναι ωραίο πράγμα, αν το καλοσκεφτείς. Το μόνο που το σώζει είναι η ιδέα. Η κάλυψη μιας ιδέας. Όχι ένα συγκινητικό πρόσχημα αλλά μια ιδέα – και η ανιδιοτελής πίστησ’ αυτή την ιδέα – κάτι που μπορείς να το υψώσεις στα ουράνια, και να το προσκυνάς, και να του προφέρεις θυσίες (σελ. 15). […] Κοπανιόμαστε πάνω στο κύμα, σταματούσαμε, ξεφορτώναμε στρατιώτες, συνεχίσαμε, ξεφορτώναμε τελωνειακούς – για να επιβάλουνε δασμούς σ’ αυτή την εξορία, στήνοντας μια τσίγκινη παράγκα κι ένα σημαιόξυλο καταμεσής στην άγρια ερημιά – ξεφορτώναμε και άλλους στρατιώτες – για να φυλάνε τους τελωνειακούς, απ’ ότι φαίνεται (σελ. 25) […] Έχω δει το δαίμονα της βίας, και το δαίμονα της απληστίας, και το δαίμονα του πιο αχαλίνωτου πόθου. Αλλά στο Θεό που πιστεύετε, αυτοί ήταν όλοι ρωμαλέοι, δυνατοί, πύρινοι δαίμονες που εξουσίαζαν κι έσερναν ανθρώπους – κανονικούς ανθρώπους! Εκεί όμως που στεκόμουν στην πλαγιά, προαισθάνθηκα πως μέσα στο ανελέητο λιοπύρι εκείνης της γης θα γνώριζα ένα δαίμονα αλλιώτικο, τον μαλθακό, υποκριτικό, χτικιάρικο δαίμονα της πιο αρπαχτικής και αδίστακτης παραφροσύνης. Και το πόσο ύπουλος μπορούσε να γίνει θα το μάθαινα πολλούς μήνες αργότερα και χίλια μίλια πιο μακριά (σελ. 30) […] Ένας χείμαρρος βιομηχανικών αγαθών – υφάσματα για πέταμα, χάντρες και χάλκινο σύρμα – έρεε προς τα έγκατα του σκότους, και σε αντάλλαγμα κυλούσε προς το σταθμό ένα πολύτιμο ρυάκι ελεφαντόδοντο» (Κόνραντ, Τ., 1902, Η καρδιά του σκότους, μετάφραση Α. Παπαθανασοπούλου, Πατάκη, σελ. 33). Ο Pierre Savorgnan de Brazza επέβλεπε τα γαλλικά συμφέροντα, και ένας μικρός οικισμός στις όχθες του ποταμού Κόνγκο μετονομάστηκε σε «Brazzaville» που αποτελεί τησημερινή πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Κονγκό.Ενώ οι πολιτισμικές παραδόσεις των Tekeκατά την αποικιοκρατία φθίνουν, μετά την ανεξαρτησία τη δεκαετία του ’60 άρχισαν να ακμάζουν και πάλι. Παραδείγματα από τα ειδώλια και τις μάσκες Tekeστα Μουσεία και τις Ιδιωτικές Συλλογέςτου κόσμου,μπορείτε να δείτεστο επόμενο βίντεο:

Οι Άνθρωποι Teke, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: Μάσκες Teke με γεωμετρικά μοτίβα, ειδώλια Butti με τις μαγικές ουσίες Bonga, καθημερινά διακοσμημένα τελετουργικά αντικείμενα, οι άνθρωποι Mfinu, Yanzi, Buma, συνάντηση με τον παραδοσιακό κονγκολέζο αντικέρ Didier Bosuku, περισσότερα στο https://www.youtube.com/watch?v=HCTuMgoZCl0

Σχετιζόμενες εθνοτικές ομάδες με τους Teke, είναι οι ΆνθρωποιMfinu, Yanzi, Buma, οι οποίοι είχαν ενσωματωθεί στο βασίλειο Tio το 15^ο αιώνα αλλάανεξαρτητοποιήθηκαν τον 19^οαιώνα. Η τέχνη Tekeεπηρέασε αυτές τις ομάδες οι οποίες ωστόσο ανέδειξαν τις δικές τους προτιμήσεις. Για παράδειγμα, τα ειδώλιατων Mfinu δεν έχουν γενειάδες, έχουν μεγαλύτερα κεφάλια και είναι στρογγυλότερα από αυτά των Teke. Οι Yanzi χαρακτηρίζονταν από την κυρίαρχη τάξη και τους σκλάβους, τα ειδώλια τους είναι φτιαγμένα από ανοιχτόχρωμα ξύλα με πιο γωνιώδη χαρακτηριστικά από αυτά των Teke. Οι ΆνθρωποιBumaφτιάχνουν τα προγονικά ειδώλια «Ikwak»με έναρομβοειδή κορμό και διαγώνιες εγχαράξεις/scarificationόχι στα μάγουλα, αλλά στο πηγούνι.

Οι Άνθρωποι Ngbaka – Bouaka, Bwaka, Gbaka, Mbaka, Nbaka, Ngbwaka –και οι σχετιζόμενες εθνοτικές ομάδες Ngbandi, Ngombe, Ngala, Ngata, Budja και Loi, ζουν στα βόρεια της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, ανάμεσα στα ποτάμια Ubangiκαι Lualaba. Συχνά ο τρόπος ζωής τους και τα στυλιστικά τους τεχνουργήματα επικαλύπτονται. Πολλά ειδώλια και μάσκες εμφανίζονται σε τελετές μύησης με τις χαρακτηριστικές εγχαράξεις/scarificationστο μέτωπο και ανάμεσα στα αυτιά και τα μάτια. Τα ειδώλια φτάνουν σε ύψος το ένα μέτρο και συχνά βρίσκονται σε ζευγάριασυμβολίζοντας τους πρωταρχικούς προγόνους «Seto»και «Nabo». Τοποθετούνται σε βωμούς στα σπίτια και έχουν έναν προστατευτικό ρόλο. Παρόμοια μικρά ανθρωπομορφικά και ζωομορφικά ειδώλια βαμμένα με κόκκινεςουσίες φέρνουν καλή τύχη. Πίπες, άρπες, μπαστούνια και άλλα καθημερνάαντικείμενα έχουν επίσηςανθρωπομορφικάχαρακτηριστικά. Οι Ngbakaκαλλιεργούν μετά από καύση και εκχέρσωση του δάσους, προϊόντα όπως μανιόκα/κασάβα, καλαμπόκι, σόργο και μπανάνες, και ζουν από την αλιεία και το κυνήγι. Διατηρούντο σύστημα μύησης «Ganza», δηλαδή «εκείνο που δίνει δύναμη». Οι μυούμενοι υποβάλλονταισε δοκιμασίες φυσικής αντοχής και επιτυγχάνουντο πρώτο επίπεδο γνώσεων μέσω του τραγουδιού και των σωματικών τεχνικών με χορογραφίες. Στις τελετουργίες είναι συνηθισμένα τα μεγάλα τύμπανα πάνω στα οποία απεικονίζονται βουβάλια και αντιλόπες. Οι άνδρες Ngbaka φέρουν σήματα εγχαράξεων στη μύτη και το μέτωπο. Οι μάσκες Ngbaka, γνωστές ως «dagara»ζωντανεύουν κατά τη διάρκεια των τελετών. Έχουν οβάλ σχήμα και κοίλη επιφάνεια με μια επιμήκη τριγωνική μύτη.

Οι Άνθρωποι Ngbandi – Gbandi, Mogwandi, Mongwandi – βρίσκονται στην αριστερή όχθη του ποταμού Ubangi. Σήμερα υπολογίζονται σε 120.000, και διαβιώνουν σε αυτή την περιοχή των δασών και των πεδιάδων από τον 17ο αιώνα. Οι οικισμοί τους διασκορπίστηκαν από την έλλειψη μιας κεντρικής πολιτικής οργάνωσης. Ένα χωριουδάκι αποτελείται από μια εκτεταμένη οικογένεια ή από πατρογονικές φατρίες.Οι Ngbandi, όπως και οι Ngbaka, έχουν το κοινό σύστημα μύησης Ganza. Τα καλλιτεχνικά τους δημιουργήματα κύρους περιλαμβάνουν ειδώλια, μάσκες, πίπες, περιδέραια, μπαστούνια, μουσικά όργανα, και ζωομορφικάειδώλια που χρησιμοποιούνται και στο κυνήγι. Πολλά ειδώλια και μάσκες χρησιμοποιούνται από τον μάντη «bendo». Τα ειδώλια που αντιπροσωπεύουν το πνεύμα «Ngbirondo»φυλάσσονται σε ειδικές καλύβες όπου τους κάνουν σπονδές. Επίσης τοποθετούνται στην είσοδο του χωριού και λειτουργούν ως αποτροπαϊκά σύμβολα (Petridis, 2013, Fragmentsoftheinvisible, 5 ContinentsEdition).

Οι Άνθρωποι Ngbaka, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: Μουσικά όργανα, ειδώλια και μάσκες Ngbaka, Ngbandi, Ngombe, Ngala, Ngata, Budja και Loi από Μουσεία και Ιδιωτικές Συλλογές, χάλκινες παραδοσιακές πίπες και το μουσικό όργανο likembe από τον παραδοσιακό κονγκολέζο αντικέρ Didier Bosuku

Το καλλιτεχνικό στυλ των Ανθρώπων Ngombeστις όχθες του ποταμού Lualaba, σχετίζεται με αυτό των Ngbaka και Ngbandi, αλλά τα ειδώλιά τους είναι λιγότερο λεπτοκαμωμένα και περισσότερο γεωμετρικά. Στην ίδια περιοχή οι ΆνθρωποιNgala, υπό τις οδηγίες του περιφερειακού αρχηγού, του αρχηγού του χωριού και των πρεσβυτέρωντης οικογένειας που ελέγχουν την πολιτική και κοινωνική ζωή, φτιάχνουν προγονικά ειδώλια με στρογγυλά κεφάλια και οριζόντια πηγούνια. Κοντά τους και οι ΆνθρωποιBudjaφτιάχνουν μάσκες-κεφαλής και προσώπου με αφηρημένα χαρακτηριστικάπου εμφανίζονται κατά τη διάρκειατων αγροτικών δραστηριοτήτων. Οι ΆνθρωποιNtomba – Lontomba, Ngata, Ntuba, Τomba –ζουν στις όχθες του ποταμού Lualaba σε αυτόνομες αγροτικές κοινότητες. Οι καλλιτέχνες Ntomba σκαλίζουν τα μεγάλα ανθρωπόμορφα φέρετρα«Bondange», παραγγελίες σημαντικώνπροσωπικοτήτωνπου σ’ αυτά διαφυλάττουν τα εκταφέντα οστά των νεκρών τους.Αργότερα, η σαρκοφάγος και τα οστά αφήνεται στο ποτάμι. Οι σιδεράδες Ngata έφτιαχναν μαχαίρια από χυτό σίδηροκαι παλιότερα χρησιμοποιούνταν σεεκτελέσεις.Όπως όλες οι αφρικάνικες εθνοτικές ομάδες, και οι Νtomba διατηρούν μια πλούσια προφορική παράδοση μετραγούδια, ποιήματα και πολλές ιστορίες. Γιαπαράδειγμα, μιαπαροιμίατουςαναφέρει: «Cockroach, keep coating yourself with black mascara, the hen will not be deceived». «Κατσαρίδα, συνέχισε να κρύβεις τον εαυτό σου με μαύρη μάσκαρα, η κότα δεν θα εξαπατηθεί». Υποδηλώνοντας ότι ένας κλέφτης με τους τρόπους του, ακόμη και αν κρύβεται, γρήγορα θα αποκαλυφθεί.

Και αν δεν αποκαλυφθεί, αναλαμβάνει δράση η μυστική δύναμη της μαγείας: «Η μαγεία περιλαμβάνει αχαλίνωτες επιθυμίες, επιθετικότητα, εκμετάλλευση, κακοποίηση, εκδίκηση, σκοτάδι, αποκλίσεις, τρόμο και θάνατο, αλλά είναι επίσης μια ειδική ή εκπληκτική γνώση, δύναμη και ιδιαίτερο είδος νοημοσύνης που ένα άτομο κατέχει, που συνοδεύεται με επιτυχία στις κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες. Ο αρπακτικός μάγος/μάγισσα αρνείται ενστικτωδώς κάθε κοινωνικό περιορισμό και διαταράσσει την οικιακή ζωή. Ένας μάγος προσλαμβάνεται από έναν συγγενή ο οποίος αποκαλύπτει σε αυτόν μια νεφελώδη κατάσταση. Στη λαϊκή φαντασία, ο μάγος σαν κυνηγός περιπλανάται στα βάθη του δάσους κάτω από το πέπλο της νύχτας. Ενώ άλλοι κοιμούνται, αφήνει το δικό του σώμα να ταξιδέψει στον αέρα ή κάτω από το έδαφος σαν ένα αόρατο πουλί ή ένα έντομο, για να συναντηθεί στη σύναξη των μάγων όπου θα ικανοποιήσει τις επιθυμίες του και θα τραφεί με την ωμή ανθρώπινη σάρκα συγγενών. Κάνει δούλους τα θύματά του, αναγκάζοντας τα πνεύματά τους να εργάζονται σε χωράφια ή δάση. Οι δυνάμεις του μάγου του επιτρέπουν να βρίσκεται ταυτόχρονασε διαφορετικά σημεία, να ταξιδεύει μεγάλες αποστάσεις μέσα σε λίγα λεπτά ή να μεταμορφώνεται σε ζώο, για παράδειγμα, αγριογούρουνο, λεοπάρδαλη, κροκόδειλο ή βουβάλι, ώστε να εξοντώσει τους εχθρούς. Τελικά, ομάγος αυτοκαταστρέφεται. Με πολλούς τρόπους είναι η αρνητική εικόνα του ιδανικού, και τι τελικά θα συμβεί, εάν κάποιος αποστασιοποιηθεί από τους προγονικούς τρόπους. Στο τέλος είτε πραγματικός είτε φανταστικός, ο μάγος πρέπει να σταματήσει ή να παγιδευτεί. Τα φυλαχτά «nkisi», είναι ουσιαστικά αμυντικοί μηχανισμοί και προστασία από τους αρπακτικούς μάγους,φοριούνται από ένα πρόσωπο ή τοποθετούνται σε οικιακές και τελετουργικές περιοχές, στις εισόδους, τους τοίχουςκαι κάτω από τα κρεβάτια. Σχεδιασμένα για να παγιδεύουν,εκ-φορτίζουν σαν όπλο…»  (Bourgeois, A., 2014, Yaka, 5 Continents, σελ. 20).Τέλος, μια άλλη σχετιζόμενη εθνοτική ομάδα της περιοχής, οιΆνθρωποι Loi, κατασκευάζουνζωομορφικά τύμπανα με σχισμές, με τα οποία μπορούν να μεταφέρουν κωδικοποιημένα σήματασε απόσταση πέντε χιλιομέτρων μεταξύ τωνοικισμώντου δάσους, αλλά και να προκαλέσουν το πνεύμα του πολέμου «Nyambondoli», βλ. το παραπάνω βίντεο οι Άνθρωποι Ngbaka.

Επόμενη δημοσίευση: 38-46. Οι Άνθρωποι Yaka&Mangbetu (Λαϊκή Δημοκρατία Κονγκό, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Σουδάν)