AΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 155-166. Οι Άνθρωποι Mossi-Lobi & Nok (Μπουρκίνα Φάσο, Γκάνα, Τόγκο, Νιγηρία)

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

Οι Άνθρωποι Mossi είναι διαφορετικοί και η τέχνη τους είναι επίσης διαφορετική. Οι Mossi κάνουν πολιτική τέχνη και πνευματική τέχνη. Η πνευματική τους τέχνη με τα πολλά διαφορετικά στυλ αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της καταγωγής τους. Η τέχνη μπορεί να χρησιμεύσει ως πρωταρχικό έγγραφο στην κατανόηση της ιστορίας ενός αφρικανικού λαού (ή οποιουδήποτε ανθρώπου). Με την κατανόηση του πώς και του γιατί της τέχνης, και τις επιρροές που την έχουν διαμορφώσει, μπορούμε καλύτερα να κατανοήσουμε τις διαδικασίες που έχουν διαμορφώσει τον σχηματισμό, τη δομή και την κίνηση των αφρικανικών λαών. Πρόσφατα συχνά αναφερόμαστε σε μεμονωμένους αφρικανικούς λαούς στον πληθυντικό και όχι στον ενικό. Έτσι, οι Γιορούμπα καλούνται «Άνθρωποι Γιορούμπα», οι Akan «Άνθρωποι Akan», οι Κόνγκο «Άνθρωποι Κονγκό» και ούτω καθεξής. Ο λόγος αυτής της προσέγγισης είναι ακριβώς ότι έχουμε ανακαλύψει πόσο ετερογενείς είναι πολλοί από αυτούς τους λαούς. Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των Ανθρώπων Ife, Ketu, Igbomina, Oyo, Owo και άλλων Ανθρώπων Yoruba. Οι διαφορές είναι γλωσσικές, ιστορικές, οικονομικές, πολιτιστικές ακόμη και φυσικές. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, είναι προφανές ότι οι Άνθρωποι Mossi της Μπουρκίνα Φάσο είναι ετερογενείς: υπάρχουν πολλοί λαοί Mossi» (Roy, C.D., 2015, Mossi, 5 Continents, σελ. 7).Όπως όλη η Δυτική Αφρική, και η Μπουρκίνα Φάσο κατοικήθηκε από κυνηγούς και τροφοσυλλέκτες στο βορειοδυτικό της τμήμα περίπου 12.000 με 5.000 π.Χ.. Το 1973 ανακαλύφθηκαν τα εργαλεία τους ξυστήρια, κοπίδια και κεφαλές βελών. Η χρήση του σιδήρου, της κεραμικής και των λίθων εμφανίστηκε στα 1.500 – 1.000 π.Χ..Η πρώτη αυτοκρατορία των Ανθρώπων Mossi ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια του 15^ου αιώνα από εισβολείς από τη βόρεια Γκάνα. Σήμερα, οι Mossi αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα στην Μπουρκίνα Φάσο, διοικούμενοι από ένα κεντρικό διοικητικό σώμα και τις εταιρίες«Zaksoba». Οι γλύπτες Mossi είναι διάσημοι για τις πολύχρωμες μάσκες που φοριούνται κατά τις τελετές των κηδειών και για την προστασία της καλλιέργειας. Έχουν τοτεμικό ρόλο, αποθηκεύονται προσεκτικά όταν δεν φοριούνται και τους αποδίδονται θυσίες προς ανταπόδοση της βοήθειας στην καθημερινή ζωή.Το πρώτο στυλ βρίσκεται στα νοτιοδυτικά και περιλαμβάνει μάσκες με μικρά ζώα ή στυλιζαρισμένα ανθρώπινα πρόσωπα, το δεύτερο στυλ εντοπίζεται ανατολικά και περιλαμβάνει ημικυλινδρικές μάσκες ζωγραφισμένες με λευκές χρωστικές ουσίες και αντιπροσωπεύει τα ευεργετικά πνεύματα που συνδέονται με τη σαβάνα, και το τρίτο στυλ βρίσκεται στα βόρεια, οι μάσκες «Karanga» χαρακτηρίζονται από ένα στυλιζαρισμένο πρόσωπο πάνω στο οποίου υψώνεται μια σανίδα με ανθρώπινη μορφή που αντιπροσωπεύει ένα τοτέμικο ζώο ή ένα σημαντικό πρόγονο.Τα ειδώλια Mossi, ύψους 60-100 εκατοστών, αντιπροσωπεύουν τους νεκρούς αρχηγούς. Συμβολικά θάβονται μαζί με τη σορό του νεκρού αρχηγού κατά τη διάρκεια πλούσιων τελετών αλλά το πραγματικό πτώμα μεταφέρεται κρυφά αμέσως μετά. Οι κούκλες γονιμότητας Mossi, με αφηρημένα πεπλατυσμένα πρόσωπα, δίνονται στα κορίτσια.Οι μάσκες και τα ειδώλια Mossi βοηθούν στη λατρεία και σε καθημερινά ζωτικά ζητήματα.«Αν κάποιος έχει παντρευτεί για τρία χρόνια και η σύζυγός του δεν έχει γεννήσει ένα παιδί, παίρνει τέφρα (tom-pelem) στο αριστερό του χέρι και κυκλώνει μ’ αυτή τη μάσκα τρεις φορές με αριστερόστροφη κατεύθυνση, λέγοντας στη μάσκα ότι εάν τα πνεύματα βοηθήσουν τη σύζυγό του να γεννήσει παιδιά, θα της προσφέρει ένα σκυλί, ένα κοτόπουλο, μπύρα καλαμποκιού/dam ή νερό καλαμποκιού/zombom. Μιλώντας στη μάσκα απευθύνεται στις ψυχές/sisé των προγόνων/yabarambaπου χρησιμεύουν ως σύνδεσμοι επικοινωνίας με το υπερφυσικό πνεύμα. Αν γεννηθεί ένα παιδί ονομάζεται «Wango»/ μάσκα. Εάν το παιδί είναι αγόρι ονομάζεται «Wan-raogo»/ανδρική μάσκα, εάν είναι κορίτσι «Wan-poko»/θηλυκή μάσκα. Μετά απ’ αυτό η γυναίκα του θα συνεχίσει να γεννάει παιδιά. Αν κάποιος στην οικογένεια είναι άρρωστος και το νοσοκομείο δεν λειτουργεί, ρωτάει τη μάσκα και το πνεύμα δίνει υγεία, αν θέλει χρήματα ή δουλειά ή οτιδήποτε άλλο, πηγαίνει στη μάσκα και θα τα έχει» (Roy,2015, σελ. 49), βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Mossi.

Οι Άνθρωποι Mossi, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: φωτογραφίες αρχείου αρχές 20^ου αιώνα, θηλυκά ειδώλια βασιλικών προγόνων, αρσενικά ειδώλια που δείχνουν τον δρόμο για το σπίτι του αρχηγού, μάσκες προσώπου/facemasks, μάσκες κεφαλής/crestmasks, μάσκες Karanga, κούκλες, παραδοσιακός χορός Mossi από μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Κατά τη διάρκεια των 15ου και 16ου αιώνα η Μπουρκίνα Φάσο υπήρξε σημαντικό οικονομικό κέντρο της Αυτοκρατορίας Σονγκάι (Songhai). Μεταξύ αυτών οι Άνθρωποι Lobi, «τα παιδιά του δάσους», περιλαμβάνουν διάφορες εθνοτικές ομάδες που σήμερα απλώνονται στη Μπουρκίνα Φάσο, την Ακτή Ελεφαντοστού,τη Γκάνα και το Τόγκο, καλλιεργούν καλαμπόκι και βαμβάκι, και ανατρέφουν βοοειδή στη σαβάνα. Οι παραδόσεις ποικίλλουν μεταξύ τους, αλλά μοιράζονται μια κοινή αίσθηση ταυτότητας μέσω της συμμετοχής τους στην τελετή ενηλικίωσης «joro»ή«dyoro»που γίνεται κάθε επτά χρόνια. Οι θρησκευτικές τους δραστηριότητες συμβαδίζουν από το ρυθμό των εποχών. Κατά τη διάρκεια της εποχής της ξηρασίας, όταν τα χωράφια βρίσκονται σε αγρανάπαυση, διοργανώνονται μεγάλα φεστιβάλ.Τιμούν τα αόρατα υπερφυσικά πνεύματα «Thil» ή «Thila»,με εντολή του μάγου φτιάχνουν ιερές καλύβες και τα τοποθετούν στη στέγη ή μέσα στα σπίτια τους. «Η ατέλειωτη πρόκληση να δοθεί σχήμα στο αόρατο: Ο ιερός θάλαμος των ειδώλιων που κρύβεται στη μέση ενός λαβύρινθου διαδρόμων και αμυδρών δωματίων μοιάζει να φιλοξενεί ένα ισχυρό μυστήριο, όχι μόνο επειδή ένα στρώμα αποκρύπτει την είσοδο – μια τρύπα παρά μια πόρτα – αλλά και επειδή μια σκοτεινή δύναμη πηγάζει από την ίδια τη σκοτεινή και σιωπηλή ατμόσφαιρα. Το ιερό thildui είναι το πιο ιδιωτικό και προστατευόμενο δωμάτιο σε ένα σπίτι Lobi. Μπαίνοντας σ’ αυτό βρίσκεσαι κοντά στο συμβολικό ξεκίνημα ενός άλλου δύσκολου ταξιδιού, του μονοπατιού που πρέπει να πάρει ο κάθε άνθρωπος ώστε το πνεύμα του να μεταβεί στη γη των προγόνων μετά το θάνατό του, και την απόλυτη συνθήκη να λατρευτεί και να παραμείνει παρών ανάμεσα στους ζωντανούς. Ο άλλος κόσμος δεν είναι εύκολα προσβάσιμος στην κοινωνία Lobi, και αντίστοιχα το ιερό thilduü, το πιο ιερό μέρος δεν πρέπει να είναι εύκολα προσπελάσιμο. Το σώμα σκύβει και περιστρέφεται για να περάσει το κατώφλι και στη συνέχεια ολισθαίνει στο απόλυτο σκοτάδι. Μέσα, η έλλειψη θορύβου, μυρωδιών και χρωμάτων μαστίζει τις αισθήσεις. Τα μάτια αναζητούν ένα σημείο αναφοράς, ένα σημείο φωτός. Σιλουέτες εμφανίζονται σταδιακά, περήφανες, επιβλητικές, μεγαλοπρεπείς, γλυπτές φιγούρες κατοικούν εδώ, σε ένα είδος «οικογενειακού δωματίου για ψυχές» όπου, γενιά μετά από γενιά, τελετές και υπηρεσίες εκτελούνται για να διαιωνίζουν τη μνήμη μιας συλλογής απουσιών αλλά ακόμη παρόντων όντων: των προγόνων. Αυτά τα  αγάλματα που αντιπροσωπεύουν τα προγονικά πνεύματα είναι η υψηλότερη μορφή έκφρασης μιας από τις πιο σύνθετες κοινωνίες στην περιοχή του Βολταϊκού, της κοινότητας«Lobi» στη νοτιοδυτική Μπουρκίνα Φάσο» (Bognolo, D., 2007, Lobi, 5 Continents, σελ. 7).

Οι ιερές καλύβες περιστοιχίζονται με διάφορα αντικείμενα όπως δοχεία, αφαιρετικές μορφές σιδήρου, πέτρινες και ξύλινες φιγούρες «Bateba», οι οποίες πιστεύεται ότι ενσαρκώνουν τα πνεύματα Thil. Με τη χρήση των δημόσιων και ιδιωτικών ιερών μοιράζονται τις ανιμιστικές πεποιθήσεις τους για να διατηρήσουν μια παραγωγική σχέση με τον πνευματικό κόσμο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της τακτικής αλληλεπίδρασης με τα πνεύματα Thil, που κατοικούν σε ένα ευρύ φάσμα φυσικών περιοχών και τεχνητών αντικειμένων, όπως τα ανθρωπόμορφα ειδώλια Bateba, γνωστά στον κόσμο της τέχνης. Τα πνεύματα Thil είναι οι ενδιάμεσοι με τον απομακρυσμένο Θεό-Δημιουργό «Thangba Yu» και οι αόρατοι διαμεσολαβητές αξιοποιούν τις υπερφυσικές δυνάμεις τους για το καλό ή το κακό. Ταυτόχρονα ρυθμίζουν τους κανόνες που υπαγορεύουν πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένας άνθρωπος Lobi σε σημαντικές πτυχές της ζωής του. Παρόμοια με τους Έλληνες ή τους Ρωμαίους θεούς, τα πνεύματα Thil υπόκεινται σε θνητές αρετές και κακίες. Τα ειδώλια Bateba κατατάσσονται στα αποτροπαϊκά ειδώλια «Bateba Duntundora», όρθιες δυναμικές φιγούρες 60 εκατοστών, έτοιμα να αποτρέψουμε τις κατάρες, και τα ξύλινα ή πήλινα σε διάφορες στάσεις: ο ανυψωμένος βραχίονας συμβολίζει ένα επικίνδυνο Thil, τα συνουσιαζόμενα ζευγάρια πιστεύεται ότι ενισχύουν τη γονιμότητα των γυναικών, βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Lobi.

Οι Άνθρωποι Lobi, βίντεο διάρκειας 12’ λεπτών: φωτογραφίες αρχείου αρχές 20^ου αιώνα, Προγονικά ειδώλια αρχέτυπα Jaa-Yonko κ.ά., θηλυκά προγονικά ειδώλια Thikotina, ειδώλια Bateba Duntundora προστασία από τις κατάρες, ειδώλια που δείχνουν τον δρόμο για το σπίτι του αρχηγού, ειδώλια Bateba Thil μητρότητας και γονιμότητας, αρσενικά προγονικά ειδώλια, άλλα αντικείμεναLobi, Οι Άνθρωποι Bwa, Bobo και Kurumba, Κεραμική Lobi

«Το πρόσωπο, το πνεύμα και η ταυτότητα: Οι τελετουργικές πρακτικές και ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται ήταν πάντα μια αναμφισβήτητη πηγή πληροφόρησης που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη συμβολική έννοια ενός πλήθους λατρευτικών αντικειμένων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά φορτίζονται συνήθως με νόημα, δίνοντας δύναμη στο μήνυμα που αντανακλάται από τη φόρμα. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τις ιδιότητες ενός λατρευτικού αντικειμένου, πρέπει να το σκεφτούμε ως ένα σύνολο σημαντικών λεπτομερειών που συμβάλλουν στη μετάδοση μιας έννοιας. Στα αγαλματίδια «Lobi», το στυλ της κόμμωσης είναι το ισχυρότερο αναγνωριστικό χαρακτηριστικό. Με τις διάφορες μορφές της – συμβατικές ενδείξεις μιας γλώσσας που λειτουργεί τόσο στην κοινωνική όσο και στην υπερφυσική τάξη – αυτός ο δείκτης σώματος είναι, στον τομέα της ξυλογλυπτικής, ένας εξαιρετικός τρόπος συσχέτισης ιδεών, ισοδυναμίας και υποκατάστασης μιας ιδέας με μια άλλη, κατάλληλη για το περιβάλλον και το χρήστη του. Επομένως, πρέπει να θεωρηθεί ως ένα στοιχείο που μεταφέρει μια ιδέα, και όχι ως ένα κριτήριο για τον προσδιορισμό της προέλευσης του έργου. Πρέπει, ωστόσο, να είμαστε προσεκτικοί επειδή η χρήση του συμβολισμού που σχετίζεται με την κόμμωση είναι ευρέως διαδεδομένη. Σε αυτήν την πολύ ετερογενή κοινωνία, σχεδόν κανένα άλλο στοιχείο στην εκπροσώπηση δεν συμβάλλει ιδιαίτερα στη μετάδοση των κοινών ιδεών…» (Bognolo, 2007, σελ. 41).

Οι Άνθρωποι Bwa βρίσκονται διάσπαρτοι σε όλο το Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο. Κατατάσσονται σε τρεις ενδογαμικές επαγγελματικές κάστες: αγρότες, σιδεράδες και μουσικοί. Οι Bwa χαράζουν πολύχρωμες ζωικές μάσκες σε οριζόντια σχήματα που συμβολίζουν πεταλούδες ή γεράκια. Η μάσκα-πεταλούδα είναι διακοσμημένη με ομόκεντρους κύκλους, ενώ η μάσκα-γεράκι έχει μια απλή λευκή επιφάνεια. Μια άλλη μάσκα που ονομάζεται «Nwantantay» έχει κυκλικό πρόσωπο με τριγωνική διακόσμηση κάτω από το στόμα. Χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια του χορού που συνοδεύει τις κηδείες και τις γιορτές ψυχαγωγίας. Τα ειδώλια Bwa είναι σχετικά σπάνια και σχετίζονται με τελετές μαντείας και τελετές ανθρώπινης και αγροτικής γονιμότητας. Βρίσκονται παραταγμένα στα χωριά και τους προσφέρονται θυσίες. Οι Άνθρωποι Bobo ζουν στην ανατολική Μπουρκίνα Φάσο. Πρόκειται κυρίως για αγρότες των οποίων η ζωή ρυθμίζεται από το συμβούλιο των πρεσβύτερων. Φτιάχνουν χυτά μπρούντζινα μενταγιόν και σκαλίζουν μεγάλες μάσκες που συμβολίζουν τα ζώα ή τα πνεύματα. Φοριούνται κατά τη διάρκεια των τελετών που συνδέονται με τις νέες καλλιέργειες, τις μυήσεις και τις κηδείες. Αρκετές εθνοτικές ομάδες που μιλούν τις διαλέκτους της γλώσσας Gur, ονομάζονται Άνθρωποι Gurunsi. Οι μάσκες τους αντιπροσωπεύουν πνεύματα και χαρακτηρίζονται από τα μάτια που τοποθετούνται μέσα σε ομόκεντρους κύκλους. Επίσης φορούν ελεφαντόδοντο και χάλκινα βραχιόλια, και όπως οι άλλες ομάδες της περιοχής σκαλίζουν ξύλινα φλάουτα. Οι Άνθρωποι Kurumba ζουν στο βόρειο τμήμα της Μπουρκίνα Φάσο. Η καλλιτεχνική τους φήμη ωφελείται στις μάσκες κεφαλής-αντιλόπης για τις κηδείες αντιπροσωπεύοντας την ψυχή του νεκρού. Οι Άνθρωποι Tussian ζουν στα νοτιοδυτικά της Μπουρκίνας Φάσο φτιάχνουν τις μάσκες «Loniake», με μια τετράγωνη σανίδα ξύλου που έχει τρυπηθεί για δύο μάτια που στην κορυφή φέρει το έμβλημα της φατρίας: ένα ζευγάρι κέρατα ή το κεφάλι ενός πουλιού. Οι ξύλινες κεφαλίδες «Kable» στιλιστικά έχουν επηρεαστεί από τους Ανθρώπους Senufo. Χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια των τελετών που σχετίζονται με τον εξαγνισμό και στις κηδείες. Συχνά φέρουν μια λιπαρή επίστρωση που προέρχεται από τους πολυάριθμους ραντισμούς με φοινικέλαιο, βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Lobi.

Ο πολιτισμός των Ανθρώπων Nok ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Το 1943, μια κεφαλή τερακότα ανασκάφηκε σε ένα ορυχείο κονιάματος, κοντά στην πόλη Nok στο οροπέδιο Jos, στην κεντρική Νιγηρία. Ορισμένα αποσπασματικά γλυπτά από τερακότα, που στιλιστικά σχετίζονται με τον πολιτισμό Nok, ανακαλύφθηκαν σε μεταγενέστερες ανασκαφές στη βόρεια Νιγηρία. Το 1992, μια άλλη ομάδα από έντεκα μορφές ανασκάφηκαν στην πόλη Sokoto. Έκτοτε, ανακαλύφθηκαν και άλλες φιγούρες στη βόρεια πόλη Katsina, αλλά οι συναφείς πληροφορίες είναι σπάνιες από τις μη καταγεγραμμένες ανασκαφές. Σύμφωνα με εκτιμήσεις βάσει συνεργατικής έρευνας του πανεπιστημίου Γκαίτε της Φρανκφούρτης και των νιγηριανών πολιτιστικών αρχών, από το 2005 πάνω από το 90% των αρχαιολογικών χώρων του πολιτισμού Νοκ είχε λεηλατηθεί, ενώ πάνω από 1.000 αγαλματίδια είχαν παράνομα εξαχθεί σε Ευρώπη, Αμερική, και Άπω Ανατολή. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά στυλ ειδώλιων Nok, αλλά όλα χρονολογούνται από το 400 π.Χ. έως το 200 μ.Χ.. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε αν τα στυλ αντιστοιχούν σε ξεχωριστούς πολιτισμούς ή σε διαφορετικούς περιφερειακά εργαστήρια. Οι στιλιστικές παραλλαγές δεν είναι αποκλειστικές για κάποια περιοχή. Για παράδειγμα, μια σειρά κεραμικών του «κλασσικού στυλ Nok» έχουν ανασκαφεί στην Katsina, 200 μίλια βόρεια της πόλης Nok. Η περαιτέρω έρευνα πεδίου μπορεί να βοηθήσει στην εξάλειψη του μυστηρίου των πρώιμων Νιγηριανών πολιτισμών. Οι κλασικές τερακότα Nok περιλαμβάνουν φιγούρες πλήρους μεγέθους, με επιμήκεις κεφαλές, ψηλά λεία μέτωπα, προεξέχουσες κομμώσεις και μάτια με καμπύλα φρύδια. Τα σώματα τους είναι συνήθως διακοσμημένα με πολλές σειρές από περιδέραια από τερακότα που υποδηλώνουν πέτρινες χάντρες, βλ. το επόμενο βίντεο ο πολιτισμός Nok.

Ο Πολιτισμός Nok και η Λατρεία-Μαντεία Ife, βίντεο διάρκειας 10’ λεπτών: Μέσα στην περιοχή των Yoruba βρίσκονται τα βασίλεια Ife, Oyo & Benin (1000 π.Χ.-500 μ.Χ.) και ο Πολιτισμός Nok που εμφανίστηκε περίπου το 1000 π.Χ. και εξαφανίστηκε κατά το 500 μ.Χ., κεφάλια τερακότα Yoruba-Ife (12ος-15ος αιώνας) εξιδανικευμένες μορφές προγόνων και ηρώων, Φεστιβάλ Ife: «Το πραγματικό δεν λειτουργεί ξεχωριστά από το συμβολικό και το φανταστικό. Τα τελετουργικά, τα αντικείμενα λατρείας και οι ιεροί τόποι μαρτυρούν την πραγματικότητα, και συνεπώς την αλήθεια της ύπαρξης των θεών, των πνευμάτων ή του Θεού για ένα μέρος της Ανθρωπότητας. Το συμβολικό είναι αυτό που επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράζουν αυτό που σκέφτονται και αυτό που κάνουν» (ανθρωπολόγος, Maurice Godelier).

Οι τερακότα στην περιοχή των Ανθρώπων Sokoto είναι πιο εύθραυστες και στερούνται της λεπτομέρειας του κλασσικού στυλ Nok. Είναι αναγνωρίσιμες από τα βαριά άνω φρύδια που τείνουν να βαραίνουν πάνω από τα μάτια. Είναι αποσπασματικές αλλά οι ανακατασκευές τους υποδηλώνουν κωνικό σώμα που μπορεί να έχει φαλλικές υποδηλώσεις. Έχουν χρονολογηθεί γύρω στα 400 π.Χ.. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Katsina εμφανίζουν τυπικά σφαιρικά μάτια, με ένα καμπύλο κατώτερο βλέφαρο που μεταφέρει μια διακριτική λεπτή έκφραση. Φαίνεται ότι δεν είναι τόσο παλιά όσο οι άλλες ομάδες τερακότα και μπορούν να χρονολογηθούν μεταξύ του 1ου και του 4ου αιώνα μ.Χ.  Μια άλλη ομάδα από τερακότες προέρχονται από την κεντρική περιοχή Nok με υπερβολικά επιμήκης κεφάλι, στολισμένο με κόμμωση και κοσμήματα. Το «επιμήκης στυλ» σχετίζεται με το κλασικό στυλ Nok, λόγω της μορφής των ματιών, της κόμμωσης και το γεγονός ότι χρονολογείται την ίδια περίοδο. Το σχήμα terracottas Nok μπορεί να υποδεικνύει διάφορες χρήσεις, για παράδειγμα, ως δείκτες τάφων ή επιτύμβιες στήλες, με μορφές όπως εξατομικευμένα πρόσωπα, αγάλματα όρθιων γυναικών, φιγούρες κυνηγών με μοτίβα ζώων, άνδρες με τα χέρια στηριζόμενα στο δεξιό γόνατο ή τα μπράτσα ψηλά. Οι επίσημες ανασκαφές στην πόλη Igbo-Ukwu, στη νοτιοανατολική Νιγηρία, αποκάλυψαν μια ομάδα αντικειμένων που υποδηλώνουν τόπο ταφής. Τα περισσότερα από αυτά τα χάλκινα αγγεία και τα βραχιόλια είναι κατασκευασμένα από ένα κράμα χαλκού και κασσίτερου με «την τεχνική του χαμένου κεριού»/cire perdue. Τεχνικές δοκιμές τα έχουν χρονολογήσει τον 10 αιώνα μ.Χ. Αν και έχουν επισήμως ανασκαφεί, η ηλικία αυτών των αντικειμένων και η αβεβαιότητα για τη χρήση τους καθιστά δύσκολο να κατανοήσουμε αυτές τις φιγούρες σε σχέση με άλλα πεδία.

Μικρές κεφαλές και φιγούρες από τερακότα και χάλκινες κεφαλές, καθώς και χάλκινα κουδούνια  που αντιπροσωπεύουν είτε αξιωματούχους, είτε βασιλιάδες, έχουν ανασκαφεί μέσα και γύρω από την πόλη Ife. Όλες χρονολογούνται από τον 12ο έως τον 15ο αιώνα με φυσιοκρατικά χαρακτηριστικά. Ο χώρος Ife παραδοσιακά τιμήθηκε από τους βασιλιάδες του Μπενίν ως την πόλη προέλευσής τους ενώ και οι αποκεφαλισμένες κεφαλές των βασιλιάδων Μπενίν ενταφιάστηκαν εκεί πέρα. Είναι, συνεπώς, δυνατόν να υπάρξει μια συσχέτιση μεταξύ της καλλιτεχνικής παραγωγής Ife και της βασιλικής τέχνης του Μπενίν, η οποία άρχισε τον 16ο αιώνα. Για μια ακόμη φορά, η λειτουργία αυτών των τερακότα και των μπρούτζινων φιγούρων παραμένει ένα μυστήριο. Μερικά χάλκινα κεφάλια έχουν τρύπες γύρω από τη βάση του λαιμού που υποδηλώνουν προσκόλληση σε ένα ξύλινο πόλο ή ένα χαμένο σώμα. Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία των τερακότα είναι σχετικά μικρού μεγέθους και μπορεί να έχουν τελετουργική σημασία. «Στην κουλτούρα των Ανθρώπων Yoruba, στο πνευματικό κέντρο Ile-Ife ο Δημιουργός Olodumare έθεσε τη ζωή σε κίνηση. Η προφορική παράδοση προσδιορίζει τις πνευματικές θεότητες που ονομάζονται orisa – οι οποίες περιλαμβάνουν τους προγόνους Ile-Ife καθώς και τις προσωποποιημένες φυσικές δυνάμεις – ως εκδηλώσεις του μακρινού Olodumare. Σε ορισμένες εκδοχές του μύθου δημιουργίας, η ευθύνη για τη διαμόρφωση της ανθρωπότητας μεταβιβάστηκε στην καλλιτεχνική θεότητα Obatala. Σε άλλους, ο ρόλος αυτός και ο πρώτος ηγέτης Ife, ο οποίος καθιέρωσε το μοντέλο της θείας βασιλείας του βασιλιά Yoruba, ανέλαβε ο Oduduwa. Οι γιοι και οι κόρες του Oduduwa στάλθηκαν στον κόσμο από την Ife για να ιδρύσουν τις μεγάλες πόλεις-κράτη των Yoruba, καθένα εξοπλισμένο με ένα στέμμα με χάντρες/ade, ως έμβλημα της θείας δύναμης και εξουσίας. Κάθε ένα από αυτά τα στέμματα με χάντρες, αποδίδονται σε έναν κυβερνήτη/oba κατά την εγκατάστασή του, και θεωρείται επίσης ως θεότητα orisa. Η γη Ife είναι γεμάτη με άφθονες θεότητες και ιερά άλση αφιερωμένα σε μερικές από τις τετρακόσιες θεότητες του Πάνθεο των Yoruba, που ποικίλουν από τιμωμένους προγόνους μέχρι πολιτιστικούς ήρωες. Σε αυτούς τους τόπους, καθώς και στους ιδιωτικούς οικιακούς βωμούς, οι πολίτες της Ife απευθύνουν εκκλήσεις για θεϊκή μεσολάβηση. Όπως και στη σημερινή Αθήνα, ο πλούτος της κληρονομιάς της Ile-Lfe είναι τέτοιος ώστε να βρίσκεται πανταχού παρόν το παρελθόν που βεβαιώνει συνεχώς τη φαντασία γεμάτη με σύγχρονη εμπειρία» (LaGamma, A., 2011, Heroic Africans legendary leaders, iconic sculptures, The MET, σσ. 40-41).

Όσο για τη χρήση των τερακότα Ife: «Οι βαθιές χορδές αναγνώρισης που προκαλεί η κληρονομιά της τερακότας Ife οδηγούν στο σεβασμό της σε πολλαπλά πλαίσια, από περίτεχνα συνωστισμένες προσφορές στα κεντρικά μέρη των ιερών και, πιο πρόσφατα, ως θησαυροί σε μουσειακές συλλογές. Παρόλο που τα αρχικά θέματα και οι ρόλοι των τερακότων μπορεί να μας ξεφεύγουν για πάντα, μέσω της εύγλωττης προτροπής των γνωστών πτυχών της ανθρώπινης κατάστασης φαίνεται πως σχεδιάστηκαν για να συλλάβουν τις ιδιορρυθμίες και τις ατέλειες που έπληξαν τα μέλη των κοινοτήτων τους, ώστε να απορρίψουν και να εξαλείψουν, και να ανυψώσουν αυτούς που εκτιμούσαν περισσότερο σε μια ιδανική κατάσταση αιώνιας τελειότητας. Στην άρθρωση ενός οράματος όπου η ανθρώπινη υπέρβαση ειδοποιείται από ιδιοσυγκρασιακές ιδιότητες και εξατομικευμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, φαίνεται ότι οι καλλιτέχνες Ife προσπάθησαν να συλλάβουν σε γλυπτική μορφή την ουσία από αξιόλογα μέλη των συμπολιτών τους… Στην κοινωνία Yoruba, οι πρόγονοι είναι πανταχού παρόντες μεταξύ των ζωντανών, όπως τα φυσικά θραύσματα του παρελθόντος ενσωματώνονται με νόημα στο παρόν, με αποτέλεσμα, να δίνουν νέα σημασία σε διαδοχικές γενιές. Μια ένδειξη για την ταυτότητα των εκπληκτικών απεικονίσεων Ife στο πρόσφατο παρελθόν μπορεί να αντικατοπτρίζεται σε μια παροιμία που δηλώνει: «Να πεθάνει κανείς είναι να θεοποιηθεί, κανείς δεν τιμάει έναν ζωντανό». Η εντυπωσιακή εξιδανίκευση τόσων πολλών από αυτές τις δημιουργίες συμπληρώνει την επίτευξη μιας κατάστασης τελειότητας με την οποία οι σημαντικοί πρόγονοι ανυψώνονται στο συλλογικό βαθμό της θεότητας orisa, για πάντα» (LaGamma, 2011, σελ. 71). Περισσότερα για την πόλη Ife στην ενότητα για τους Ανθρώπους Yoruba.

Επόμενη δημοσίευση: 167-174. Οι Άνθρωποι Benin & Περιοχή Benue (Νιγηρία)