ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 120-128. Οι Άνθρωποι Akan-Asante & Ebrie-Attye-Fon (Γκάνα, Ακτή Ελεφαντοστού, Μπενίν, Τόγκο)

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

«Κατά μήκος των ακτών της Δυτικής Αφρικής, στη σημερινή Γκάνα γνωστή και ως Χρυσή Ακτή, και οι δύο, διακεκριμένοι θνητοί και θεότητες κάποτε γιόρταζαν με γλυπτικές παραστάσεις από τερακότα [ιταλική terracotta < λατινική terra cotta, ψημένη γη, ψημένος πηλός]. Σε αυτές τις κοινωνίες, που παραδοσιακά βασίζονταν στην προφορική μετάδοση της γνώσης, ο θάνατος ενός ηγέτη ο οποίος όχι μόνο εξυπηρετούσε τη διαθήκη με τις παραδόσεις που έδιναν οι προηγούμενες γενιές, αλλά και ο οποίος προήδρευε μια ολόκληρη ζωή στα γεγονότα που έφταναν στην κοινότητά του, η απώλεια του σήμαινε την απώλεια ανεπανόρθωτων πληροφοριών. Η έντονη συνειδητοποίηση αυτού του γεγονός αντικατοπτρίζεται στη δημιουργία των παραστάσεων τερακότα για να αποτίσουν φόρο τιμής στον ρόλο του ως φορέα της συλλογικής εμπειρίας, της σοφίας και της μνήμης της ιστορίας του λαού του. Η Terracotta λειτουργεί ως ένα μοντέλο δείκτης του θανάτου της προσωρινής φυσικής ύπαρξης και προκαλεί πολύπλοκες αναγνώσεις σχετικά με τις συνεισφορές της στην κοινότητα. Αυτές οι εκλεπτυσμένες εκφραστικές δημιουργίες των καλλιτεχνών Akan της Χρυσής Ακτής αντιπροσωπεύουν ένα πολιτιστικό υψηλό σημείο μεταξύ των περιφερειακών μορφών οπτικής έκφρασης και μιας διαρκούς αλλά εύθραυστης εντύπωσης για το πώς οι ηγέτες τους επιδιώκουν να αποθανατιστούν από το δέκατο έβδομο αιώνα. Είναι εντυπωσιακό ότι, αν και τα θέματα των έργων αυτών αύξησαν την παρουσία τους στον κόσμο ως προμηθευτές χρυσού, εντούτοις οι ίδιοι οι Akan επέλεξαν να έχουν στις δικές τους κοινότητες τη μόνιμη παρουσία τερακότα διαμορφωμένες από τον κοινό και σχετικά εύθραυστο πηλό. Αυτή η παράδοση επιβιώνει με απομονωμένα αντικείμενα που κυμαίνονται με στυλ υψηλής γραφικής έως παραστατικής φύσης και τα οποία διατηρούνται πλέον σε θεσμικές και ιδιωτικές συλλογές στη Γκάνα και στο εξωτερικό. Δυστυχώς, αυτά τα έργα διαχωρίστηκαν από τα υποκείμενα τους αφού απομακρύνθηκαν από τα αρχικά ιερά τους, και απομονώθηκαν από σύνθετες συνθέσεις σχετικών μορφών. Σε λίγες σπάνιες περιπτώσεις οι μελετητές ήταν σε θέση να προσδιορίσουν σε ποιους τόπους βρέθηκαν αυτά τα έργα. Τα γλωσσικά και αρχαιολογικά ευρύματα δείχνουν ότι οι πρόγονοι των Akan κατοικούσαν στη νότια κεντρική Γκάνα για τουλάχιστον δύο χιλιάδες χρόνια» (LaGamma, 2012, σελ. 73).

Tο 1471, όταν έφθασαν στην ακτή της Γκάνα οι Πορτογάλοι ναυτικοί, έμειναν κατάπληκτοι από τα ιδιαίτερα καλά δομημένα βασίλεια που συνάντησαν. Η αρχική επαφή μαζί με τη φήμη της περιοχής ότι είναι πλούσια, ενθάρρυνε τους Δυτικούς να εγκατασταθούν και να εμπορευτούν τα ευρωπαϊκά προϊόντα με αντάλλαγμα χρυσό και δούλους από τη Γκάνα. Η επικράτεια και οι πληθυσμοί που συνάντησαν οι Ευρωπαίοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις μεγάλες γεωγραφικές και πολιτισμικές περιοχές. Η πρώτη περιοχή βρίσκεται «κατά μήκος της ακτής του κόλπου της Γουινέας», είναι επίπεδη, καλύπτεται με θάμνους που περιστασιακά διακόπτονται από λιμνοθάλασσες. Εκεί υπάρχουν πολυάριθμα βασίλεια των οποίων τα πιο γνωστά είναι των Ανθρώπων Fante και Ewe. Η δεύτερη περιοχή περιλαμβάνει το «κεντρικό τμήμα της χώρας», είναι δασική περιοχή όπου η πιο γνωστή εθνοτική ομάδα είναι αναμφίβολα οι Άνθρωποι Asante ή Ashanti. Μαζί με τις άλλες εθνοτικές ομάδες που μιλούν τη γλώσσα Twi στη νότια και κεντρική Γκάνα απαρτίζουν τους Ανθρώπους Akan. Άλλες υποομάδες των Akan εκτός τους Asante είναι οι Akuapem, Akwamu, Akyem-Twi, Agona, Kwahu, Wassa, Bono, και αυτές που μιλούν Bia, οι Anyin, Baoulé, Chakosi/Anufo, Sefwi, Nzema, Ahanta και Jwira-Pepesa. Οι ομάδες Akan έχουν κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, μητρογραμμική καταγωγή, κληρονομιά της ιδιοκτησίας, διαδοχή στο υψηλό πολιτικό αξίωμα και πολιτική οργάνωση. Η τρίτη περιοχή βρίσκεται «στη βόρεια Γκάνα», καλύπτεται από σαβάνα και είναι ο βιότοπος των ανθρώπων που μιλούν τη γλώσσα Cur, των οποίων οι παραδόσεις και οι θρησκείες εξακολουθούν να είναι λίγο μελετημένες.

Με τις συγκρούσεις και τους πολέμους που ξέσπασαν στην περιοχή ανάμεσα στις διάφορες εθνοτικές ομάδες, πολλοί από τους αιχμαλώτους των ποικίλων εθνοτικών ομάδων πωλήθηκαν ως σκλάβοι στο διατλαντικό δουλεμπόριο, όπως συνέβη για παράδειγμα ανάμεσα στους Fante και Ashanti, και οι δύο πλευρές πούλησαν μεγάλο αριθμό των αιχμαλώτων των πολέμβν τους, ως σκλάβους που μεταφέρθηκαν στην Αμερική. Περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού των Akan που ήταν διαφορετικοί λαοί παραδόθηκαν στους Ευρωπαίους για το υπερατλαντικό δουλεμπόριο. Μαζί με τους αιχμαλώτους έφτασε στη Νότια Αμερική, την Καραϊβική και τη Βόρεια Αμερική ο πολιτισμός Akan. Το 2006, η Γκάνα ζήτησε επίσημα συγγνώμη από τους απογόνους των σκλάβων για το ρόλο που διαδραμάτισαν μερικοί από τους δικούς της εθνοτικούς λαούς στο διατλαντικό δουλεμπόριο.

Η καλλιτεχνική έκφραση Akan επικεντρώνεται σε διακοσμητικά αντικείμενα τέχνης, ειδώλια, έπιπλα, υφάσματα, τερακότες και χρυσά κοσμήματα. Πολλά απ’ αυτά βρίσκονται περιστασιακά τοποθετημένα σε βασιλικά και κοινά ιερά δωμάτια μαζί με τα μαγικά υλικά και άλλα φυλαχτά. Σήμερα η καλλιτεχνική εθνοτική παραγωγή ολόκληρου του πληθυσμού της Γκάνας επηρεάζεται έντονα από τις αισθητικές παραδόσεις των Asante. Οι τεχνίτες και οι άλλοι καλλιτέχνες Asante ταξίδεψαν σε όλη τη χώρα και εξάπλωσαν την αισθητική τους παράδοση. Αξίζει να αναφερθούμε στην «τεχνική του χαμένου κεριού/cire perdue», την οποία χρησιμοποίησαν οι Akan και άλλοι λαοί της Δυτικής Αφρικής όπως στο Μπένιν. Είναι μία μέθοδος χύτευσης σε καλούπι, κατά την οποία η επιθυμητή μορφή σκαλίζεται σε κηρόμαζα, καλύπτεται με πηλό και ψήνεται σε φούρνο. Το κερί διαφεύγει από ειδικά διαμορφωμένες οπές και τη θέση του παίρνει το λιωμένο μέταλλο, συνήθως ορείχαλκος. Μετά την ψύξη του μετάλλου ο πηλός θραύεται και αποκαλύπτει το χυμένο μέταλλο, κάτι που σημαίνει ότι το συγκεκριμένο καλούπι στη συγκεκριμένη συμπαγή χύτευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μία φορά, βλ. το παρακάτω βίντεο οι Άνθρωποι Akan-Asante. Η συγκεκριμένη τεχνική είναι γνωστή από την αρχαιότητα και αναπτύχθηκε κατά την 2η χιλιετία ΠΚΕ στην Άπω Ανατολή από τους τεχνίτες του ορείχαλκου της δυναστείας Σανγκ στην Κίνα. Η τεχνική εξαπλώθηκε στην Εγγύς Ανατολή και αναφέρεται τόσο στην αρχαιοελληνική όσο και τη ρωμαϊκή αγαλματοποιία και μικροτεχνία και ήταν επίσης γνωστή στην Κεντρική και Βόρεια Αμερική, αλλά για τον χρυσό. Τα χυτά χρυσά Akan εκτός από το εμπόριο, είναι οπτικές αναπαραστάσεις της προφορικής παράδοσης, αναπαραστάσεις παροιμιών, αναπαραστάσεις του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος και του συνολικού συστήματος γνώσης του λαού. Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό Akkan Nitecki, τα χυτά και οι τερακότες «δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως προφορική γλώσσα για να μνημονεύσουν κοινωνικά, ή ιστορικά γεγονότα, ή οντότητες, να εκφράσουν φιλοσοφικές ή θρησκευτικές απόψεις, φιλοδοξίες και όνειρα ή απλά να θέσουν ερωτήσεις, ή απλά για να εκφράσουν δυσαρέσκεια».

Οι Άνθρωποι Akan-Asante, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: Η τεχνική του χαμένου κεριού (cire perdue), ορειχάλκινα και  χρυσά χυτά Akan για την ακριβή μέτρηση ποσοτήτων του χρυσού με την τεχνική του χαμένου κεριού, Terracotta τερακότες/πήλινα Akan από το 17ο αιώνα, μάσκες Akan και άλλα τεχνουργήματα, πήλινα-μεταλλικά-ξύλινα έργα των Asante, Οι Άνθρωποι Fante, Ewe και Moba

Μόνο ένας τύπος ανιμιστικής κεφαλής-μάσκας έχει βρεθεί στην Γκάνα. Προέρχεται από το βορρά, φέρει φυτικό κάλυμμα και δυο κέρατα. Οι γλύπτες Asante φημίζονται για τις γυναικείες κούκλες «Akuaba», ύψους 20 έως 40 εκατοστών, με σχηματοποιημένο επιμηκυμένο σώμα και διευρυμένη κυκλική κεφαλή δίσκο. Οι κούκλες, αφιερωμένες από ιερείς, πιστεύεται ότι έχουν την εξουσία να βοηθήσουν άτεκνες γυναίκες να συλλάβουν, γι’ αυτό μεταφέρονται και αντιμετωπίζονται σαν ένα πραγματικό παιδί από τις γυναίκες Asante. Οι Fante και οι  Bono που ζουν αντίστοιχα στα νότια και βόρεια των Asante, επίσης φτιάχνουν τις κούκλες Akuaba, αλλά είναι σκαλισμένες σε τριγωνικά και ορθογώνια προφίλ. Οι Asante σκαλίζουν τα εδώλια μητρότητας «Esi Mansa», διατηρούνται στο βασιλικό ή το κοινό ιερό και τονίζουν τη σημασία της οικογενειακής ζωής και τη γενεαλογία.

Από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα, οι Akan του νότου ενσωματώνουν «κεφαλές από τερακότα» και πολλά άλλα σπάνια αντικείμενα στις τελετές κηδειών των αρχηγών τους. Τοποθετούνταν παράδοξα μέσα στο χωριό και έπειτα είτε τις αφήνουν στον τάφο είτε τις βάζουν σε ένα ιερό όπου τους προσφέρουν θυσίες. «Η δεύτερη διακεκριμένη μορφή του αναμνηστικού τερακότα Akan αποτελείται από ανθρώπινες παραστάσεις που μπορούν να γιορτάσουν σημαντικούς άνδρες και γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων ανώτερων αρχηγών, ιερέων και βασιλισσών…  Το 1602 ένας έμπορος που εργαζόταν για τους Ολλανδούς, ο Pieter de Marees, περιέγραψε τα φαντασιακά έθιμα και τις τελετές των Fante στον πορτογαλικό οικισμό της Ελμίνα, παρέχοντας την πιο πρώιμη γραπτή μαρτυρία γι’ αυτή την πρακτική: «Όλα τα είδη τροφίμων και ποτών τοποθετούνται στον τάφο προκειμένου [οι αναχωρούντες] να τα φάνε. Οι πενθούντες πιστεύουν επίσης με καλή πίστη, ότι οι αναχωρούντες καταναλώνουν πραγματικά αυτό το φαγητό και το ποτό, γι’ αυτό τα δοχεία νερού και κρασιού του φοίνικα ανανεώνονται συνεχώς. Όλα τα αγαθά του νεκρού βασιλιά, όπως τα όπλα και τα ρούχα του, θάβονται μαζί του και όλοι οι Ευγενείς του που τον εξυπηρετούν μοντελοποιούνται, ζωγραφίζονται και τοποθετούνται σε σειρά γύρω από τον Τάφο, δίπλα-δίπλα. Έτσι οι Τάφοι τους είναι σαν ένα Σπίτι επιπλωμένο σαν να είναι ακόμη ζωντανοί. Ο Τάφος του βασιλιά κρατιέται σε μεγάλη εκτίμηση και είναι προσεκτικά φυλαγμένος» (LaGamma, A., 2012, Heroic Africans, The Met, σελ. 79-82). Μπορούν να διακριθούν διαφορετικά στυλ κεφαλών, οι πλούσιοι άνθρωποι προτιμούν μια στρογγυλεμένη κεφαλή, ενώ ένα δεύτερο σημαντικό στυλ, που βρέθηκε ανάμεσα στους ανθρώπους Kwahu, έχει μια επίπεδη όψη η οποία συνδέεται με τις κούκλες Akuaba. Μεγάλα τύμπανα παίζουν κατά τη διάρκεια των φεστιβάλ Fante. Το κυλινδρικό τύμπανο μερικές φορές ονομάζεται βασίλισσα, χαρακτηρίζεται από τα πόδια και τα στήθη και καλύπτεται από μοτίβα που απαριθμούν τις τοπικές παροιμίες.

Οι Asante είναι διάσημοι και για τα τελετουργικά σκαμνιά με τις σκαλισμένες πάνω σ’ αυτά παροιμίες και σύμβολα σοφίας. Γίνονται συνήθως για έναν αρχηγό όταν παίρνει το αξίωμα και είναι διακοσμημένα με χάντρες και φύλλα από χαλκό. Σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν ο επικεφαλής είναι πολύ σημαντικός, το σκαμνί τοποθετείται σε ειδικό δωμάτιο μετά το θάνατό του για να τιμήσει τη μνήμη του. Οι καρέκλες Asante βασίζονται στα ευρωπαϊκά μοντέλα του 17ου αιώνα, όπως είδαμε και για κάποιους εθνοτικούς λαούς του Κονγκό, και σε αντίθεση με τα σκαμνιά δεν έχουν καμία πνευματική λειτουργία. Χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα κύρους από τους σημαντικούς αρχηγούς κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων ή συγκεντρώσεων.

Οι δυτικοί μελετητές έχουν εντοπίσει δύο μεγάλες περιόδους παραγωγής του χρυσού Akan. Η πρώτη περίοδος χρονολογείται από το 1400 έως το 1720 και θεωρείται ότι ήταν αποτέλεσμα της επιρροής των εμπόρων από την Αυτοκρατορία του Μαλί. Τα χυτά χρυσά είναι παχιά και συνήθως έχουν γεωμετρικό σχήμα. Τα μεγάλα σε μέγεθος, 7-10 εκατοστών, συνήθως στερούνται λεπτομέρειας. Τα χρυσά χυτά βάρη που παράγονται κατά τη δεύτερη περίοδο από το 1720 έως το 1930, είναι είτε γεωμετρικά είτε εικονιστικά και παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία σχήματος και λεπτομέρειας. Για παράδειγμα, εκπροσωπούνται ζώα, παροιμίες ή, απλούστερα, οι άνθρωποι που εκτελούν καθημερινές δραστηριότητες.

Άλλα καθημερινά αντικείμενα αποτελούν οι δύο μεγάλοι τύποι ορείχαλκων δοχείων «Forowa» και «Kuduo» που χρησιμοποιούνται αντίστοιχα για την αποθήκευση φυτικών λιπαρών ουσιών ή πολύτιμων ειδών ή αντικειμένων για θρησκευτικές τελετές. Οι Akan εκτιμούν και τα χρυσά κοσμήματα, δαχτυλίδια, περιδέραια και βραχιόλια σε γεωμετρικά ή ζωικά σχήματα που φοριούνται κατά τη διάρκεια των εορτασμών. Ζωόμορφα και κεφαλόμορφα φυλακτά συνήθως φορούν οι αρχηγοί σε σημαντικές συναντήσεις. Οι Akan είναι διάσημοι για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα τους, που φοριούνται κατά τη διάρκεια σημαντικών εορτασμών. Πρόκειται για στενές λωρίδες υφάσματος, ραμμένες με πορτοκαλί, κόκκινα και μπλε νήματα. Ενώ οι αρχηγοί φορούν κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα διακοσμημένα με αφηρημένα σχέδια τα οποία συχνά κατασκευάζονται από μετάξι, οι άνθρωποι Ewe οι ανατολικοί γείτονές τους, τείνουν να υφαίνουν εικονικά μοτίβα και σύμβολα στα σχέδια υφασμάτων που αργότερα πωλούν στην αγορά. Μεταξύ των Fante, οι «εταιρίες πολεμιστών Asafo», υπερασπίζονται τα χωριά τους από τους εισβολείς. Σήμερα, έχουν μια πιο κοινωνική και αδελφική λειτουργία με επικεφαλής τον «Omanhene», ο οποίος ξεκινά διε-εταιρικούς διαγωνισμούς. Κάθε Asafo συσπειρώνεται γύρω από ένα ιερό που ονομάζεται «Posuban», και συνδέεται με ορισμένα χρώματα και μια συγκεκριμένη σημαία. Οι πολύχρωμες παραστατικές σημαίες εμφανίζουν σκηνές και σύμβολα που σχετίζονται με παροιμίες. Οι Άνθρωποι Moba κατοικούν στη βορειοανατολική γωνία της Γκάνα και στο Τόγκο και είναι γνωστοί κυρίως για τα άκρως αφηρημένα γλυπτά τους που ονομάζονται  «Tchitchiri». Αυτά αντιπροσωπεύουν πρόγονους ή πνεύματα των σπιτιών και συνήθως καλύπτονται με μια παχιά πατίνα/επίστρωση.

Η ανατολική ακτή της Ακτής Ελεφαντοστού περιλαμβάνει μια περιοχή λιμνοθαλασσών, όπου ο πληθυσμός χωρίζεται σε δώδεκα διαφορετικές γλωσσικές ομάδες. Η πολιτιστική και στιλιστική ενότητα αυτών των ανθρώπων δικαιολογεί σε ένα βαθμό την ομαδοποίησή τους. Πριν από τον εποικισμό, κάθε χωριό ήταν αυτόνομο και, όταν απειλούνταν, συνενώνονταν για να σχηματίσουν μια συνομοσπονδία. Ασυνήθιστα δεν κυβερνούνται από αρχηγούς, αν και η κοινωνική τους θέση καθορίζεται από την ηλικία. Οι κύριες εθνοτικές ομάδες της λιμνοθάλασσας είναι οι Άνθρωποι Ebrie, Attye και Anyi. Η γλυπτική τους τέχνη μπορεί να αναγνωριστεί με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά όπου τα ειδώλια έχουν ένα κέλυφος στο κεφάλι, μικρές μάζες στο μέγεθος κουμπιού στο πρόσωπο, ενώ η επιρροή των γειτόνων Akan στα ανατολικά, και Baule προς τα βόρεια, είναι επίσης εμφανής. Οι μάσκες από την περιοχή της λιμνοθάλασσας είναι εξαιρετικά σπάνιες, αλλά συνήθως έχουν μια τραχιά εμφάνιση. Η λειτουργία τους είναι άγνωστη.

Οι Άνθρωποι Ebrie-Attye-Fon, βίντεο διάρκειας 11’ λεπτών:  Η γιορτή της γενιάς Ebrie-Atchan που γιορτάζεται κάθε χρόνο εδώ και 300 χρόνια, βασιλικά εμβλήματα Ebrie, οι Άνθρωποι Attye και Anyi, οι Άνθρωποι Fon ή Agadja ή Δαχομέη, oι θεότητες των ανθρώπων Fon, Bafut ο ετήσιος χορός και οι θρησκευτικές πρακτικές Voodoo των Fon, για περισσότερα βλ. «Η αφρικανική πολιτισμική κληρονομιά στον κόσμο: από τη σάμπα και την καποέιρα, ως τη ρούμπα, τη τζαζ, τη ρένγκε, τα μπλουζ και την αφηρημένη τέχνη» (σσ. 284), online

Οι άνθρωποι της λιμνοθάλασσας παράγουν ειδώλια ύψους από 25 έως 70 εκατοστά, συνήθως είναι μετωπιαία, όρθια γυναικεία ειδώλια με δυνατά μυϊκά πόδια και βραχίονες, μύτη σχήματος Τ, μεγεθυμένα σφαιρικά μάτια και περίπλοκη σύνθεση που διαιρείται σε αυξημένες μάζες. Χαρακτηρίζονται από μια πλούσια πατίνα και φορούν μερικές φορές μικροσκοπικά χρυσά περιδέραια. Οι δυτικοί λιμνοθαλάσσιοι λαοί Ahizi, Alladian, Adiukru, σκαλίζουν ένα ελαφρώς διαφορετικό στυλ, με ασύμμετρες στάσεις, επίπεδα στήθη και λεπτή μύτη, ενώ τα αγάλματα στην ανατολική λιμνοθάλασσα των Abure, Gwa και Attye φέρουν χαράξεις. Οι γείτονες Anyi έχουν στρογγυλεμένες φιγούρες και δεν εμφανίζουν τους ένθετους πείρους χαρακτηριστικό των ανθρώπων της λιμνοθάλασσας. Οι παραδοσιακοί θεραπευτές χρησιμοποιούν τα εδώλια για να μεταφέρουν μηνύματα στα πνεύματα που ζουν στο άλλο κόσμο. Περιστασιακά, δίνονται ως βραβεία σε διακεκριμένους χορευτές.

Οι Άνθρωποι Fon ζουν στο Βασίλειο της Δαχομέης (σήμερα Δημοκρατία του Μπενίν). Η προφορική τους παράδοση αναφέρει ότι το Βασίλειο της Δαχομέης δημιουργήθηκε από μια πριγκίπισσα Yoruba κάποια στιγμή πριν από τον 17ο αιώνα. Κατά τον 18ο αιώνα, τα εδάφη τους επεκτάθηκαν και έλαβαν μέρος στο εμπόριο των σκλάβων με τους γάλλους αποικιοκράτες. Δύο κατηγορίες αντικειμένων Fon μπορούν να διακριθούν. Ο πρώτος περιλαμβάνει τα βασιλικά σύνεργα, όπως τα εδώλια του βασιλιά και τα αναμνηστικά σιδερένια αντικείμενα «Asen», μικρές μεταλλικές εμβληματικές φιγούρες και σκήπτρα διακοσμημένα με ζωόμορφες λεπίδες. Η δεύτερο κατηγορία αντικειμένων ονομάζεται Bocio και σχετίζεται με «Βουντού»/Vodun ή μαγικές τελετές που αναλαμβάνονται για να επικοινωνήσουν με τον κόσμο των πνευμάτων και να στήνουν παγίδες στις επιβλαβείς δυνάμεις. Η λέξη «Vodun» προέρχεται από τη γλώσσα Γιορούμπα και αναφέρεται επίσης στους θεούς Fon. Το Bocio είναι ξύλινο ειδώλιο που κατασκευάζεται από τους σιδεράδες μετά από την παραγγελία ενός ιερέα «Fa». Συνήθως τοποθετείται σε έναν στύλο και καλύπτεται με μαγικές ουσίες στο βαθμό που η φιγούρα είναι κρυμμένη. Οι ουσίες είναι φυτικές και ζωικές και πιστεύουν ότι με αυτές ενισχύεται η πνευματική δύναμη του ειδώλιου «Bocio».

Επόμενη δημοσίευση: 129-133. Οι Άνθρωποι Guro-Yaure & Dan (Ακτή Ελεφαντοστού, Λιβερία)