ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 108-119. Οι Άνθρωποι Baga & Sapi-Grebo (Σιέρρα Λεόνε, Γουινέα-Μπισσάου, Γουινέα, Λιβερία, Ακτή Ελεφαντοστού)

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

«Η τέχνη της δυτικής ακτής. Η δασώδης παράκτια περιοχή του Ατλαντικού υπήρξε ανέκαθεν ένα χωνευτήρι διαφορετικών πληθυσμών. Μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας των Σογκάι, στα τέλη του 16ου αιώνα, πολλές ομάδες Mande άφησαν τις σαβάνες της ενδοχώρας και έφτασαν στην περιοχή, όπου σήμερα βρίσκονται η Λιβερία, η Γουινέα, η Σιέρα Λεόνε και η Ακτή του Ελεφαντοστού. Κοινές θρησκευτικές και πνευματικές αναφορές, όπως το Poro, υπερκέρασαν γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές και ευνόησαν την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ αυτών των πολιτισμών. Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να ιδωθεί η τέχνη, και ιδίως η χρήση μασκών, που ήταν αρκετά συχνή μεταξύ των διαφόρων πληθυσμών. Αν και γενικά στην Αφρική οι μάσκες ήταν ανδρικό προνόμιο, σε αυτή την περιοχή περιστασιακά φοριούνταν και από γυναίκες»  (African Art, 2010, Scala, σελ. 17).

Στην προηγούμενη δημοσίευση ολοκληρώθηκε το πρώτο από τα πέντε μέρη για τους πολιτισμούς και την τέχνη των εθνοτικών ομάδων που ζουν σε χώρες της ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ: Ανγκόλα, Καμερούν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Ισημερινή Γουινέα, Γκαμπόν, Δημοκρατία του Κονγκό, Άγιος Θωμάς και Πρίγκιπας, Νότιο Σουδάν. Το δεύτερο και το τρίτο μέρος της θεματικής για την Αφρικανική Τέχνη αφορούν στους πολιτισμούς και την τέχνη λαών που ζουν στις Ακτές και τις Σαβάνες (ενδοχώρα) της ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ: Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Πράσινο Ακρωτήριο, Ακτή Ελεφαντοστού, Γκάμπια, Γκάνα, Γουινέα, Γουινέα-Μπισάου, Λιβερία, Νιγηρία, Σενεγάλη, Σιέρα Λεόνε, Τόγκο.

Οι Άνθρωποι Baga, δηλαδή «οι άνθρωποι της θάλασσας», ζουν κατά μήκος των ακτών της Σιέρρα Λεόνε, της Γουινέας-Μπισσάου και της Γουινέας, σε χωριά που χωρίζονται σε δύο έως τέσσερα «quartiers», τα οποία με τη σειρά τους χωρίζονται σε πέντε ή έξι φατρίες. Όλες οι υπόεθνοτικές ομάδες που τους απαρτίζουν – Mandori, Sitemu, Pukur, Bulunits, Kakissa, Sobané, Koba και Kalum – μοιράζονται παρόμοια πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Όταν οι άνθρωποι της θάλασσας στις ακτές της Δυτικής Αφρικής ήρθαν σε επαφή με τους Πορτογάλους έποικους, υπήρξαν περιπτώσεις που τους ενσωμάτωσαν στην εξελισσόμενη πολυεθνική κοινωνία τους παντρεύοντας τις κόρες των αρχηγών Baga μαζί τους, ήταν ένας τρόπος πολιτικής διακυβέρνησης. Κατά το 18ο αιώνα οι άνθρωποι Fula δημιούργησαν μια ισλαμική θεωρία επέκτασης, άρχισαν επιδρομές για την αιχμαλωσία σκλάβων ως μέρος της Τζιχάντ, κάτι που επηρέασε πολλές εθνοτικές ομάδες της Δυτικής Αφρικής συμπεριλαμβανομένων των λαών Baga. Ήδη από τον 14ο αιώνα μέχρι και τον 20ο υπήρξαν θύματα επιθέσεων από τους Nalu, Susu, Djalonke, Maninka και Fulbe. Οι Baga πιστεύουν σε έναν μόνο θεό γνωστό ως «Kanu», ο οποίος βοηθιέται από το αρσενικό πνεύμα «Somtup» και από το θηλυκό πνεύμα «Α-ΒοΙ». Κάτω από αυτά, βρίσκεται το πνεύμα «A-Mantsho-nga-Tshol» το οποίο συχνά απεικονίζεται ως φίδι, και χρησιμεύει ως ο προστάτης των δύο χαμηλότερων βαθμίδων την κοινωνίας «To-lom», η οποία επιβλέπει τις διαφορετικές τελετές μύησης. Οι Άνθρωποι Baga είναι γνωστοί για τα ιστορικά και ανιμιστικά κομμάτια της τέχνης τους, τα οποία εκτίθενται για την ομορφιά και την πολυπλοκότητα τους σε πολλά μεγάλα μουσεία του κόσμου. Μετά την ανεξαρτησία (1958) μια ολοκληρωτική ισλαμικό-μαρξιστική κυβέρνηση λογοκρισίας με το πρόγραμμα «αναγκαστικής απομυθοποίησης» (demystification) που κράτησε μέχρι το 1984, κατέστρεψε πολλές τελετουργικές τέχνες Baga.

Τα ειδώλια Baga εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη Δύση τη δεκαετία του 1950, μετά από τη μετατροπή στο Ισλάμ και την καταστροφή των παραδοσιακών τελετουργιών και πεποιθήσεων. Αυτές οι συνθήκες άνοιξαν το δρόμο στους δυτικούς εμπόρους τέχνης να εξάγουν τις μάσκες Baga και τις ξύλινες ανιμιστικές κεφαλές. Σήμερα οι Baga προσπαθούν να αναβιώσουν τον πολιτισμό τους με τη βοήθεια των πρεσβυτέρων, αναβιώνοντας τις τελετές και τις εορταστικές εκδηλώσεις που κάποτε προσέφεραν ένα ζωντανό ρυθμό. Η πιο γνωστή μάσκα Baga είναι γνωστή ως «Nimba» ή «d’mba» στη γλώσσα Baga, βλ. τη φωτογραφία στην κορυφή του άρθρου. Είναι μια μάσκα που τοποθετείται στους ώμους και για να γίνει αυτό έχει τέσσερα ξύλινα πόδια. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι το στήθος, μια διευρυμένη κεφαλή με ημικυκλικά αυτιά, ένα μυτερό πηγούνι και μύτη και φοριέται από χορευτές σε γεννήσεις, γάμους, φεστιβάλ συγκομιδής και άλλες χαρούμενες τελετές. Δύο στυλ της μάσκας Nimba έχουν εντοπιστεί: η πρώτη είναι πιο γνωστή στο Δύση και έχει κοίλο πρόσωπο, ενώ η δεύτερη έχει κυρτή όψη, βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Baga.

Οι Άνθρωποι Baga, βίντεο διάρκειας 5’ λεπτών: μάσκες στους ώμους Nimba ή D’mba, εξαιρετικά στυλιζαρισμένα ειδώλια Baga για το πνεύμα A-Tshol/Etiol με χαρακτηριστικά ανθρώπου και πτηνών, τα γλυπτά bansonyi για την καταστροφή των μαγισσών, ειδώλια Baga ή Nalu

Στα βόρεια και τα νότια της επικράτειας των Baga ζουν οι Άνθρωποι Sitemu και Pukur. Οι χορευτές τους φορούν τις ανιμιστικές κεφάλες «Ziringen-Wonde» κατά τη διάρκεια τελετών όπως είναι η ολοκλήρωση της μύησης ενός κοριτσιού, ένα φεστιβάλ συγκομιδής και η τιμή των νεκρών. Η κεφαλή συμβολίζει μια νεαρή νύφη και φέρει ένα μπροστινό πλαίσιο στηριγμένο σε δύο πόδια, έναν δακτυλιοειδή λαιμό και ένα μικρό κεφάλι. Όπως και στη μάσκα Nimba, το ζευγάρι με τα μεγάλα στήθη της μάσκας Ziringen-Wonde, χρησιμεύει ως μια αλληγορία για τις πολλαπλές γεννήσεις και τη γονιμότητα. Ένα άλλο ανιμιστικό κεφάλι-μάσκα αντιπροσωπεύει το πνεύμα «A-Mantsho-nga-Tshol» που μπορεί να έχει ύψος έως και 260 εκατοστά και τυπικά εμφανίζει κυματισμό, πολύχρωμη διακόσμηση και μερικές φορές μάτια από ένθετο γυαλί. Αυτά τα ανιμιστικά κεφάλια-μάσκες στηρίζονται στους ώμους του χορευτή με το βοήθεια ενός ελαφρού πλαισίου και εμφανίζονται σε τελετές στις οποίες συμμετέχουν οι φατρίες του quartier.

Άλλα μικρότερα κεφάλια-μάσκες αντιπροσωπεύουν το πνεύμα της ιατρικής «A-Tshol», γνωστό στη Δύση ως «Etiol», φοριούνται από χορευτές κατά τη διάρκεια τελετών της μύησης στην ενηλικίωση, στις κηδείες ή στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου. Χαρακτηρίζονται από μια διάτρητη κωνική βάση και ένα επιμήκη λαιμό που στηρίζει μια οριζόντια κεφαλή με ένα μυτερό πηγούνι. Οι κεφαλές που αντιπροσωπεύουν χιμπατζήδες και πουλιά συμβολίζουν τις εγγενείς πνευματικές ιδιότητες που φέρουν αυτά τα ζώα. Οι λαοί Baga εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τις ανιμιστικές κεφαλές «Banda», μια συγχώνευση ζωομορφικών και ανθρωπομορφικών χαρακτηριστικών. Έχουν επιμήκη ανθρώπινο πρόσωπο με σαγόνια κροκοδείλου, κέρατα αντιλόπης, σώμα φιδιού και ουρά χαμαιλέοντα και ύψος από 120 έως 200 εκατοστά. Εκτός από τις τελετές αυτά τα τεχνουργήματα έχουν αποτροπαικές λειτουργίες. Η κεφαλή που είναι γνωστή ως «Tonkongba» φέρεται να είναι παντογνώστης, επομένως έχει την εξουσία να γνωρίζει και να δημοσιεύει τόσο τα καλά όσο και τα άσχημα νέα. Οι δυτικοί μελετητές περιγράφουν αυτή τη μάσκα ως ένα στυλιζαρισμένο δελφίνι, με βάση ένα τριγωνικό ρύγχος, σφαιρικό κεφάλι με κεντρική κορυφή και ένα ζευγάρι κέρατα που ίσως συμβολίζουν την ουρά του δελφινιού. Ένας σπάνιος τύπος μάσκας που θεωρείται ότι σχετίζεται με τις τελετές της γυναικείας κοινωνίας «Menda» παρουσιάζει επιμήκης πρόσωπο με μυτερό πηγούνι, γραμμική μύτη και τοξωτό μέτωπο.

Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί δύο τύποι ειδώλιων Baga. Ο πρώτος αντιπροσωπεύει το πνεύμα «A-Tshol» και συναντιέται κυρίως στους βόρειους λαούς Baga. Φυλάσσεται στο βωμό της φατρίας από τον γεροντότερο. Έχει μια κωνική βάση, μεγάλο κεφάλι με ένα μυτερό σαγόνι που μοιάζει με ράμφος. Ο δεύτερος τύπος ειδώλιου αντιπροσωπεύει είτε έναν άνδρα είτε μια γυναίκα με κεφαλή παρόμοια με εκείνη που φαίνεται στις κεφαλές-μάσκες «Nimba». Αυτά τα αγάλματα θεωρούνται οι πρόδρομοι των μασκών, αλλά δυστυχώς, η λειτουργία τους παραμένει ασαφής. Άλλα αντικείμενα με διακόσμηση είναι τα σπάνια τύμπανα με Καρυάτιδες που δίνουν το ρυθμό κατά τη διάρκεια των τελετών ενηλικίωσης των αγοριών και των κοριτσιών. Θεωρούνται σύμβολα γοήτρου, όπως και τα χτένια, και γι’ αυτό είναι συχνά διακοσμημένα με μάσκες ή διακοσμητικά μοτίβα.

Στα ανοιχτά των ακτών της Γουινέας-Μπισσάου απλώνονται τριάντα νησιά που αποτελούν το αρχιπέλαγος Bidjogo, στα οποία υπάρχουν ενδείξεις εγκατάστασης ανθρώπων από τον 15ο αιώνα. Εδώ οι Άνθρωποι Bidjogo ζουν κυρίως από το ψάρεμα και την καλλιέργεια του ρυζιού. Οι μάσκες Bidjogo φοριούνται στην κορυφή του κεφαλιού ή μπροστά, κατά την διάρκεια της τελετής που κατατάσσει τα μέλη μιας κοινωνίας σύμφωνα με την ηλικία τους. Συμβολίζουν ζώα όπως οι αγελάδες, οι καρχαρίες και οι ξιφίες. Οι κινήσεις του χορευτή αντανακλούν τη φύση του ζώου που αντιπροσωπεύουν. Τα ειδώλια «Iran» είναι ρεαλιστικά ή αφηρημένα με ένα κεφάλι με μυτερό πηγούνι, πεπλατυσμένο πρόσωπο με στρογγυλεμένο μάτια και ημικυκλικά αυτιά. Οι φιγούρες Iran πιστεύεται ότι κατέχονται από θεότητες και έχουν πολλές λειτουργίες, χρησιμεύουν ως το επίκεντρο των τελετών μαντείας, ως προστάτες των νοικοκυριών, είναι θεραπευτές και αποκρούουν τις κατάρες. Όταν φυλάσσονται σε μικρά ιερά ή σε ειδικούς χώρους σε σπίτια, οι προσφορές πάνω στα πρόσωπα τους δημιουργούν μια παχιά επίστρωση, αν μάλιστα τα ειδώλια είναι πολλών ετών σιγά σιγά η επίστρωση των θυσιών εξαφανίζει τη μορφή τους και τότε είναι ιερά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μια ομάδα χάλκινων αντικειμένων που ονομάζονται Sono, ανακαλύφθηκαν από δυτικούς μελετητές στη Γουινέα-Μπισσάου. Αυτά τα αντικείμενα δημιουργήθηκαν από τους αυτόχθονες, τους Ανθρώπους Sono που αποικήθηκαν από ανθρώπους από το Μάλι μεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα.

Οι διάφοροι λαοί της Σιέρρα Λεόνε ανήκουν κατά κύριο λόγο στις εθνοτικές ομάδες των Ανθρώπων Mende και των Ανθρώπων Kissi. Ζουν από την καλλιέργεια του ρυζιού. Διοικούνται από αρχηγούς των οποίων η δύναμη αντισταθμίζεται από την ισχυρή ανδρική κοινωνία «Poro», και τη γυναικεία κοινωνία «Sande». Τιμούν τα προγενέστερα πέτρινα ανθρωπόμορφα γλυπτά που έχουν βρεθεί σε χωράφια γύρω από τους ποταμούς Sewa και Mano. Οι Kissi αποκαλούν τα γλυπτά «Pombo»/νεκροί, και οι Mende αναφέρεται στα γλυπτά «Nomoli». Είναι εξαιρετικά παλιά και μόλις το 1959 δυτικοί ερευνητές τα συσχέτισαν με Αφρο-Πορτογαλικά αντικείμενα από ελεφαντόδοντο. Τα τελευταία έγιναν μεταξύ 1490 και 1530 και μεταφέρθηκαν σε όλα τα ευρωπαϊκά βασιλικά δικαστήρια, εμφανίζοντας ως ένα μείγμα ευρωπαϊκών θεμάτων με αφρικανικό ύφος. Ελεφαντόδοντα σχεδιασμένα αλατιέρες, κουτάλια και πιρούνια σχεδιάζονταν σε χαρτί από τους Ευρωπαίους και εκτελούνταν σε ελεφαντόδοντο κυρίως από τους καλλιτέχνες Sapi-Grebo, στις ακτές των σημερινών χωρών της Λιβερίας και της Ακτής Ελεφαντοστού, βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Sapi-Grebo.

Οι Άνθρωποι Sapi-Grebo, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: Αγόρια και κορίτσια Mende κατά τις τελετές μύησης στην ενηλικίωση στις αρχές του 20ου αιώνα, Mende-Ndoli Jowei μάσκες-κράνη της γυναικείας κοινωνίας Sande, Αφρο-Πορτογαλικά αντικείμενα και άλλα έργα, προγενέστερα ανθρωπόμορφα γλυπτά σε χρήση, Άνθρωποι Kissi ανθρωπόμορφα γλυπτά, οι Άνθρωποι Kissi, Sapi, Temne, Bassa, Toma και Grebo

Το βασίλειο Sapi, το οποίο περιλάμβανε πολλές εθνοτικές ομάδες όπως οι Temne και οι Sherbo, βρισκόταν στη σημερινή Γουινέα και τη Λιβερία. Χρονολογείται από τον 16ο αιώνα αλλά κατέρρευσε υπό την πίεση των Manes. Σήμερα, αυτά τα γλυπτά Sapi έχουν διαφορετικές χρήσεις για τους Kissi και τους Mende. Οι Kissi τα τυλίγουν σε βαμβακερό ύφασμα, και τα τοποθετούν σε βωμούς ή σε βαθιά μπολ με άλλα φυλαχτά για να τα λατρεύουν. Σύμφωνα με την πίστη των Kissi, ενεργούν ως μεσάζοντες με τους προγόνους τους. Οι Mende επίσης τα τοποθετούν σε βωμούς μέσα σε μικρές καλύβες, οι προσφορές χύνονται πάνω τους για να βοηθήσουν μια καλή καλλιέργεια. Αυτά τα «ειδώλια πέτρας Sapi» που σώζονται μέχρι σήμερα έγιναν μεταξύ του 13ου και του 18ου αιώνα, έχουν ύψος 8 έως 40 εκατοστά και διάφορους τύπους και στυλ. Ο πρώτος τύπος «Pombo» των Kissi συνδυάζει στην πέτρα μια επιμήκη κεφαλή, ορθογώνιο στόμα που δείχνει τα δόντια και ένα χαρακτηριστικό χτένισμα που σώζεται μέχρι σήμερα σε πολλές χώρες της Αφρικής, με πλεγμένες κοτσίδες προς τα πίσω «ridged». Ο δεύτερος τύπος «Nomoli» των Mende περιλαμβάνει αγάλματα με διευρυμένο κεφάλι, σφαιρικά μάτια και μια διευρυμένη-φουσκωμένη μύτη. Ένας τρίτος τύπος «Mahen Yafe»/τα πνεύματα του αρχηγού, έχει μεγάλο κεφάλι με κοσμήματα και αντιπροσωπεύει τους αρχηγούς των αρχηγών.

Σήμερα, το ένα εκατομμύριο των Ανθρώπων Temne διανέμεται σε μικρά διοικητικά φέουδα στη Σιέρα Λεόνε. Εκτός από τον αρχηγό τα φέουδα ρυθμίζονται κοινωνικά από τις μυστικές κοινωνίες των ανδρών «Poro» και τη γυναικεία ένωση «Bondo». Κατά τη διάρκεια των τελετών μυήσεως των νεαρών κοριτσιών η επικεφαλής της Bondo, η Soko, τα καθοδηγεί σε ένα ιερό άλσος δίπλα σε ένα ποτάμι. Στην κορυφή της πομπής η Soko φέρει ένα γυναικείο ειδώλιο, αναπαράσταση της ιδανικής γυναίκας. Οι Άνθρωποι Bassa κατοικούν στη μέση της σημερινής Λιβερίας. Η οικονομία τους βασίζεται στο ρύζι που καλλιεργούν στα γύρω μικρά χωριά με πληθυσμό περίπου διακόσια μέλη. Η καλλιτεχνική παράδοση Bassa επηρεάστηκε από τους βορειοανατολικούς γείτονες Dan, στην Ακτή του Ελεφαντοστού. Οι Bassa φημίζονται για τις μάσκες «Gela» που φοριούνται κατά τις τελετές της ανδρικής κοινωνίας «No», όπου αυτός που φέρει τη μάσκα κινείται με θηλυκή και κομψή χάρη. Η μάσκα εμφανίζει ένα χαρακτηριστικό δίπλευρο πρόσωπο με προεξέχον στόμιο, με ξύλινα δόντια και ημι-κλειστά μάτια. Εμφανίζονται στα πρόσωπα των χορευτών κατά τη διάρκεια τελετών ψυχαγωγίας που σχετίζονται με επισκέψεις αλλοδαπών αξιωματούχων και το τέλος της ιεροτελεστίας μύησης ενός αγοριού. Υπάρχουν επίσης σπάνια σκυλιά με σκαλισμένα ανθρώπινα πρόσωπα στο πλάι, όπως και σκαμνιά, των οποίων η χρήση είναι άγνωστη.

Οι Άνθρωποι Toma της Γουινέας, γνωστοί ως Loma στη Λιβερία, ζουν σε ένα υψίπεδο με δάση στα σύνορα της Γουινέας με τη Λιβερία. Από καλλιτεχνική άποψη, η φήμη τους στηρίζεται στις δικές τους μάσκα «Landai» που έχουν μια αρθρωτή γροθιά κροκοδείλου και ένα πεπλατυσμένο, τυποποιημένο ανθρώπινο πρόσωπο. Αυτή η μάσκα συμβολικά καταβροχθίζει τους υποψήφιους της κοινωνίας Poro στο τέλος της περιόδου της μύησης τους, μετά την οποία αναβιώνουν ως πλήρη μέλη αυτής της κοινότητας. Μερικές σπάνιες μάσκες διατηρούνται σε κάθε νοικοκυριό. Οι Άνθρωποι Mende εγκαταστάθηκαν στη Σιέρρα Λεόνε κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, έχοντας μεταναστεύσει από το βορρά. Σήμερα ζουν κυρίως από την καλλιέργεια του ρυζιού και του κακάου και είναι οργανωμένοι σε διαφορετικές φατρίες. Η κοινωνική τους τάξη και η δομή ρυθμίζονται μέσω των ανδρικών κοινωνών Poro και των γυναικείων Sande. Στις τελετές τους οι γυναίκες φορούν τις μάσκες «Bundu» και «Sowei Ndoli Jowei» που ενσωματώνουν την ιδανική γυναικεία ομορφιά και αντιπροσωπεύουν έναν πρόγονο της κοινωνίας. Άλλες κοινωνίες Mende είναι υπεύθυνες για την προστασία των μελών τους από την ασθένεια και για τη θεραπεία τους. Τα γυναικεία ειδώλια είναι σεβαστά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και εξυπηρετούν επίσης τα εμβλήματα της κοινωνίας όταν εμφανίζονται επίσημα κατά τη διάρκεια πομπών. Στυλιστικά, μπορούν να εντοπισθούν από τα διευρυμένα στήθη τους, τα χέρια τους στηριγμένα στην κοιλιά και το τυπικό κεφάλι με την υπερβολική εμφάνιση.

Σε αντίθεση με τους άλλους πληθυσμούς που ζουν στη Λιβερία, οι Άνθρωποι Grebo δεν έχουν δομηθεί υπό την κοινωνία Poro. Διοικούνται από έναν αρχηγό γνωστός ως «Bodio», ο οποίος ζει σχεδόν σε απόλυτη απομόνωση. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της μάσκας «Grebo» είναι μια επιμήκης σειρά σωληνωτών ματιών. Αυτές οι μάσκες αποδόθηκαν πρόσφατα σε μια γειτονική εθνοτική ομάδα, τους Kru, που ζει στην Ακτή Ελεφαντοστού. Ακόμη και σήμερα η μάσκα σημαίνει εθνοτική ταυτότητα. Η μάσκα δεν αναφέρεται μόνο στο παρελθόν και την ιστορία, αφορά το παρόν. Ταυτόχρονα, είναι η πανταχούσα επίκληση των αόρατων πνευματικών δυνάμεων, τις οποίες επικαλούνται οι κοινωνίες και οι πρεσβύτεροι για το σύνολο, την κοινότητα και ο μάγος για το άτομο. «Είδαμε ότι η κοινωνία των νέγρων βασίζεται στην ολότητα. Με βάση αυτή την αρχή ο πατριάρχης καθώς και ο ειδικός ιερεύς δεν δέχονται και δεν μπορούν να μεσιτεύσουν στην επίσημη θεότητα παρά μονάχα όταν πρόκειται να ζητήσουν κάτι υπέρ της ολότητας. Το άτομο δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν. Γι’ αυτό και το άτομο καταφεύγει τότε στο μάγο. Μάγος είναι εκείνος ο οποίος αναλαμβάνει να επιτύχει ότι ζητά το άτομο, καλό ή κακό και επικαλείται όχι την επίσημη θεότητα αλλά υπερφυσικές δυνάμεις που μόνο εκείνος γνωρίζει και με τρόπο και τελετή που δημιουργεί ο ίδιος» (Η Τέχνη των νέγρων της Δυτικής Αφρικής, 1983, Νηρεύς).

Επόμενη δημοσίευση: 120-128. Οι Άνθρωποι Akan-Asante & Ebrie-Attye-Fon (Γκάνα, Ακτή Ελεφαντοστού, Μπενίν, Τόγκο)