ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: ΑΦΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ, η Δύναμη της Αφρικάνικης Γης

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Η Αφρική δεν είναι ένας τόπος πρωτόγονος, είναι ένας τόπος αρχέγονος. Μέσα μας, όλοι οι άνθρωποι, έχουμε πολλά αφρικάνικα κομμάτια, από την εμφάνιση του ανθρώπου στον πλανήτη και της μαγικής του σχέσης με τη γη. Στο δυτικό κόσμο στον οποίο ζούμε είναι επιτακτική πλέον η ανάγκη αυτή η σχέση να ξανακαλυφθεί. Οι συζητήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιοποικιλότητα, τα οικοσυστήματα, τους βιότοπους, το ζωτικό χώρο, την προστασία των ειδών, το καθαρό νερό και τον αέρα, μπορούν να εμπνευστούν όλες από τη μαγική αφρικάνικη ζωή που αγαπάει και είναι δεμένη με τη φύση. Πριν από «Το Ταξίδι» σε χώρες της Ασίας, ακολουθεί η ανασκόπηση και η εκπαιδευτική βιβλιογραφική αναδίφηση για τις είκοσι δύο χώρες που παρουσιάσαμε από την ήπειρο της Αφρικής.

Ανασκόπηση για την Αφρική

Η μη κερδοσκοπική, πολυτροπική σειρά «Το Ταξίδι» σε συνεργασία με την εκπαιδευτική πύλη eduportal, με τις συνεντεύξεις των εκπαιδευτικών και τα ενσωματωμένα βίντεο και φωτογραφίες, άρχισε συμβολικά πριν από επτά περίπου μήνες από την ήπειρο της Ανταρκτικής. Η Ανταρκτική είναι ένας ανέπαφος, ηθικός και παιδαγωγικός τόπος που μοιάζει με τον τόπο ενός μικρού παιδιού. Θέτουν από την αρχή τα ερωτήματα, τίποτα δεν είναι δεδομένο και αυτονόητο. Έτσι μπορούν να μας ρωτήσουν: «Για ποιο δυτικό πολιτισμό μιλάμε όταν δεν μπορούμε να σκύψουμε να πιούμε νερό από τα ποτάμια μας;» Στη συνέχεια περπατήσαμε σε 26 χώρες της Νότιας, Κεντρικής και Βόρειας Αμερικής. Στην Αφρική επισκεφτήκαμε 22 χώρες κάνοντας ένα κύκλο πάνω στην αφρικάνικη γη από την Ανατολική, Νότια, Κεντρική, Δυτική και τέλος ξανά στην Ανατολική Αφρική. Η Οικολογία είναι ένας από τους τρεις βασικούς άξονες της σειράς, οι άλλοι δυο είναι ο Πολιτισμός και η Εκπαίδευση. Στην πρόσφατη Έκθεση Φωτογραφίας «Τόποι Αλλού-Άνθρωπος Παντού: Μια φωτογραφική περιήΓΗση» που διοργάνωσε ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Ρεθύμνου «κατ-ART-i», παρουσιάσαμε το Ντοκιμαντέρ «γή-ινος».

Ντοκιμαντέρ «γή-ινος», από τα ταξίδια μας στις ηπείρους της Ανταρκτικής, Αμερικής, Αφρικής, διάρκεια 27’ λεπτά): Ανταρκτική “Χερσόνησος Ανταρκτικής”, Αργεντινή “Παγετώνας Perito Moreno”, Χιλή “Παγετώνας Αμαλία”, Τριεθνές Βραζιλία-Αργεντινή-Παραγουάη “Καταρράκτες Foz do Iguacu”, Βραζιλία “Ψαμμίτες” (Vila Velha), “Horto Florestal” (Rio Claro), “Lencois Bahia” “Lencois Maranhenses”, “Αμαζόνιος”, Ισημερινός, Παναμάς “Guna Yala”, Κούβα “Χώμα’ Νικαράγουα-Κόστα Ρίκα “Το Ποτάμι San Juan”, Ελ Σαλβαδόρ “Το δάσος Miramundo” Γουατεμάλα “Το ενεργό ηφαίστειο Pacaya”, Μεξικό “Το Φαράγγι Sumidero” (Chiapas) Ουγκάντα-Ρουάντα-Κονγκό “Οι Γορίλες των Βουνών”, Ζιμπάμπουε-Ζάμπια “Ο Καπνός που Βροντά”, Μποτσουάνα “Δέλτα Οκαβάνγκο”, Ρέθυμνο “Το Φαράγγι των Μύλων”
Εκτός από την «γήινη» σχέση του αφρικανού με τη γη, το άλλο θέμα που θα θέλαμε να αναδείξουμε από την ήπειρο της Αφρικής αφορά στις κοινωνικές διακρίσεις και στην έλλειψη εφικτών παρεμβάσεων. Οι διακρίσεις έχουν εντονότερες επιπτώσεις στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι τα παιδιά και οι γυναίκες. Η ποιότητα της εκπαίδευσης και η διαθεσιμότητα εκπαιδευτικών είναι ορισμένες εκφράσεις αυτών των διακρίσεων. Σε έκθεση για την «Κατάσταση των Παιδιών στον Κόσμο το 2001» μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι το 2000 γεννήθηκαν σχεδόν 129 εκατομμύρια παιδιά. Τον ίδιο χρόνο 11 εκατομμύρια παιδιά πέθαναν από αιτίες που η υπάρχουσα γνώση και τεχνολογία, εύκολα θα μπορούσαν να έχουν εξαλείψει. Oι πέντε κύριες αιτίες-δολοφόνοι των παιδιών ήταν οι συνθήκες πριν και μετά τη γέννα 20%, οι αναπνευστικές λοιμώξεις 18%, οι διαρροϊκές ασθένειες 17%, οι ασθένειες αντιμετωπίσιμες με εμβολιασμό 15% και η ελονοσία 7%. Περισσότερο από το 20% των παιδιών της πρώτης σχολικής ηλικίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο δεν πηγαίνει στο σχολείο, 20 εκατομμύρια είναι εκτοπισμένα λόγω συρράξεων, ενώ περισσότερα από 10 εκατομμύρια κάτω των 15 ετών έχουν χάσει τη μητέρα τους ή και τους δύο γονείς τους από το AIDS.

Όσον αφορά την κατάσταση των γυναικών, σε συνέλευση του ΟΗΕ στις 5-9 Ιουνίου 2000, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Στατιστικής της UNESCO, αναφέρθηκε ότι από τα 875 εκατομμύρια αναλφάβητων ενηλίκων σε όλο τον κόσμο τα δύο τρίτα είναι γυναίκες. Στην νότια Ασία περίπου οι τρεις στις πέντε γυναίκες είναι αναλφάβητες, ενώ στην Αφρική και στις αραβικές χώρες οι μισές. Η Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για τη θέση της Γυναίκας, ζήτησε την ενίσχυση των πολιτικών δράσεων για τη βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών στην παιδεία. Tο Μπαγκλαντές, η Βραζιλία, η Κίνα, η Αίγυπτος, η Ινδία, η Ινδονησία, το Μεξικό, η Νιγηρία και το Πακιστάν, που όλες μαζί αριθμούν τον μισό πληθυσμό του κόσμου και το 70% του αναλφάβητου παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες για την επίτευξη παιδείας σε όλους, δίνοντας προτεραιότητα στην παιδεία των γυναικών και των κοριτσιών. Στην Μποτσουάνα, για παράδειγμα, χάρη σε μια συντονισμένη εθνική προσπάθεια, οι γυναίκες που είναι εγγεγραμμένες σε τάξεις όπου διδάσκονται προγράμματα στοιχειώδους εκπαίδευσης, είναι περισσότερες από τους άντρες.

Όμως η ωμή διάσταση του προβλήματος φαίνεται στο ακόλουθο παράδειγμα, η περιουσία του προέδρου της εταιρείας Nike ανέρχεται στο ποσό των 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μία γυναίκα από την Ινδονησία που δουλεύει σ’ ένα από τα εργοστάσια της Nike (σε όλο τον κόσμο απασχολεί γύρω στους 75.000 εργαζομένους, από τους οποίους το 70% είναι γυναίκες ηλικίας 17-21 ετών) κερδίζει γύρω στα 360 δολάρια το χρόνο. Με άλλα λόγια, αυτή η γυναίκα θα πρέπει να δουλεύει 15 αιώνες για να αποκτήσει το μισθό του προέδρου της εταιρείας.

Σε άλλη έκθεση της UNESCO, με τα πιο εκτεταμένα δεδομένα που έχουν ποτέ συλλεχθεί για εκπαιδευτικούς, με τίτλο “Στατιστικό προφίλ για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού”, καταγράφει προσπάθειες στις αναπτυσσόμενες χώρες, χώρες στις οποίες εργάζονται τα δύο τρίτα των 59 εκατομμύρια εκπαιδευτικών του κόσμου. Ο αριθμός των δασκάλων στη βασική εκπαίδευση σε αυτές τις χώρες αυξήθηκε σχεδόν κατά 9% μεταξύ 1990 και 1995 (αλλά και ο πληθυσμός των μαθητών), ενώ στη δευτεροβάθμια αυξήθηκε κατά 14,3%.

Ωστόσο η αναλογία μαθητών και δασκάλων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση παραμένει τρεις φορές υψηλότερη στις ανεπτυγμένες χώρες, σε σχέση με την αντίστοιχη αναλογία στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σε χώρες όπως η Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία του Κονγκό, το Μαλί, τη Μοζαμβίκη και τη Σενεγάλη υπάρχει ένας μέσος όρος 50 έως 70 μαθητών για κάθε δάσκαλο, ενώ οι τάξεις με εκατό και περισσότερους μαθητές δεν αποτελούν ασυνήθιστο φαινόμενο. Εμείς για παράδειγμα επισκεφτήκαμε σχολεία στο Μαλάουι με 220 μαθητές στην τάξη. Αντίθετα, στις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), η αντίστοιχη αναλογία είναι 16 μαθητές για κάθε δάσκαλο, στη Δανία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αντιστοιχούν 10,6 μαθητές σε ένα δάσκαλο, στην Ουγγαρία 10,9 μαθητές, στην Ιταλία 11,3 μαθητές, στη Νορβηγία 12,6 μαθητές.

Η ίδια μελέτη καταγράφει αύξηση των γυναικών εκπαιδευτικών στις αναπτυσσόμενες χώρες κατά τη δεκαετία του 1990, αλλά το ποσοστό εξακολουθεί να παραμένει κάτω από το 50% του συνόλου των δασκάλων σε πολλές χώρες στην υπο-σαχάρεια Αφρική και την νότια Ασία, όπου η παρουσία περισσότερων γυναικών εκπαιδευτικών θα μπορούσε να βελτιώσει την πρόσβαση των κοριτσιών στην εκπαίδευση. Εκτός αυτού, εξακολουθούν να είναι ελάχιστες οι γυναίκες και σε διοικητικές θέσεις στην εκπαίδευση. Στις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. οι χαμηλοί μισθοί μπορεί να ευθύνονται εν μέρει για την έλλειψη νέων δασκάλων. Ένας δάσκαλος με εμπειρία 15 ετών κερδίζει κατά μέσο όρο 27.525 δολάρια το χρόνο (ξεκινώντας από 8.252 δολάρια στην Ουγγαρία και φτάνοντας τις 43.627 δολάρια στην Ελβετία), ποσό, σύμφωνα με τη μελέτη, κατά πολύ χαμηλότερο από τις απολαβές επαγγελματιών με αντίστοιχα τυπικά προσόντα σε άλλους τομείς. Παρ’ όλα αυτά, τα ποσά αυτά ξεπερνούν κατά πολύ τους μισθούς των δασκάλων στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι αμοιβές μειώνονταν σταθερά στη δεκαετία του 1990. Στην Ινδονησία, ένας δάσκαλος με 15 χρόνια εμπειρίας κερδίζει κατά μέσο όρο 2.939 δολάρια το χρόνο, ενώ στο Περού οι δάσκαλοι κερδίζουν 4.700 δολάρια το χρόνο. Στη μελέτη αναλύονται οι συμβιβασμοί στους οποίους έχουν προβεί οι κυβερνήσεις προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών τους συστημάτων. Σε μερικές χώρες, όπως το Περού, οι χαμηλοί μισθοί των δασκάλων εξισορροπούνται από ένα σχετικά ελαφρύ ετήσιο διδακτικό πρόγραμμα περίπου 648 ωρών. Στις Φιλιππίνες οι δάσκαλοι πληρώνονται περισσότερο, περίπου 10.640 δολάρια το χρόνο, αλλά κατά μέσο όρο δουλεύουν 1.176 ώρες το χρόνο, ενώ διδάσκουν σε τάξεις με περισσότερους από πενήντα μαθητές, http://www.unicef.gr .

H Αφρική ανοίγει το μέλλον υπό το βλέμμα: (α) της αφρικάνικης παράδοσης, (β) της αποικιακής κληρονομιάς, (γ) των προβλημάτων στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, (δ) της διχοτόμησης της εκπαίδευσης ανάμεσα στην αυτοανάπτυξη και στην τεχνολογική και βιομηχανική πίεση ή αλλιώς της αγροτικής παράδοσης και της αστικής ευκαιρίας, και (ε) της εκπαίδευσης για εθνική ενότητα (Urch, 1992). Σε αυτή την προσπάθεια σημαντικός ρόλος θα πρέπει να δοθεί σε μη κυβερνητικές οργανώσεις. Όταν, για παράδειγμα, σε χώρες όπως η Αιθιοπία το 90% του πληθυσμού ζει από τη γεωργία, είναι ανησυχητικό να σχεδιάζονται κεντρικές περιβαλλοντικές πολιτικές, εκτός και αν ενταχθούν μέσα στις τοπικές κοινότητες με τη βοήθεια των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν μεγαλύτερη εξάπλωση, αμεσότερη επίδραση και χρησιμοποιούν καλύτερα την τοπική γνώση (Bekalo & Bangay, 2002).

Από την Κένυα ο συνάδελφος εκπαιδευτικός, Δρ Joseph Tatuoke καθηγητής στο Τμήμα Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ελντορέτ, μας δίνει παραδείγματα των κοινωνικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων ανάμεσα στην περιφέρεια και τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως συμβαίνει στα περισσότερα μέρη του πλανήτη

Η Κένυα αν και έχει προχωρήσει σε καινοτομίες σε σχέση με τον τουρισμό και τη βιομηχανία δεν έχει κατορθώσει να επεκτείνει την εκπαίδευση για όλους, εξαιτίας ενός από τους υψηλότερους ρυθμούς γεννήσεων στον κόσμο. Υπάρχει η ανάγκη για περισσότερα σχολεία, ιατρική περίθαλψη (Acham & Bwibo, 1989) και ευκαιρίες για εργασία (Chege, 2000α). Η εθνική ενότητα αποτελεί βασικό στόχο του Κενυάτικου εκπαιδευτικού συστήματος, μια και η χώρα ιδρύθηκε από διαφορετικές εθνικές ομάδες, από μια αποικιακή κυβέρνηση, εντελώς αυθαίρετα. Μια εθνική στρατηγική προϋποθέτει πατριωτισμό, εθνικισμό, θετική στάση απέναντι στην κοινωνία, ανοχή στις διαφορετικές απόψεις (Greenland, 1981). Αυτό απαιτεί αποτελεσματικά σχολεία με σωστή διεύθυνση των σχολείων, έμφαση στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων, ένα σταθερό και ξεκάθαρο σχολικό περιβάλλον ως προς τις αρχές, υψηλές απαιτήσεις των εκπαιδευτικών από τους μαθητές τους και συχνή αξιολόγηση της προόδου τους. Η αποτελεσματικότατα από σχολείο σε σχολείο διαφέρει. Η εθνική ενότητα προωθείται ενώνοντας τους μαθητές από διαφορετικές εθνικές ομάδες μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα και εκθέτοντας τους σε εθνικά σύμβολα, όπως είναι η σημαία, τα πορτρέτα του προέδρου της χώρας και ο εθνικός ύμνος. Η προώθηση των μαθητών στις ανώτερες βαθμίδες παραμένει άκρως ταξική (Chege, 2000β). Στην ίδια δημοσίευση γίνεται αναφορά στην ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση της Αιθιοπίας και στη φύση της.

Από την Ουγκάντα, η εκπαιδευτικός Crystal Evans, υπεύθυνη σε σχολείο/ορφανοτροφείο για παιδιά ορφανά από AIDS στην πόλη Kabale στα βουνά της Λίμνης Bunyonyi, μοιράζεται μαζί μας τις επιτυχίες και την αγωνία τους να προσφέρουν εκπαίδευση και φροντίδα στα παιδιά της χώρα τους η οποία τα αγνοεί.

Το ταξίδι έφτασε ως τα βουνά της Ουγκάντας, του Κονγκό και της Ρουάντας. Μέσα στα παρθένα δάση χτυπάει η καρδιά της Αφρικής, είναι οι καρδιές των τελευταίων 880 «Γοριλών των Βουνών» (Γορίλες του Μπέρινγκε – Gorillas beringei) ή των «Γοριλών της ομίχλης» της ερευνήτριας Ντάιαν Φόσεϊ (1988). Ας τις αφουγκραστούμε για λίγο και ας ξανα-μάθουμε για τα όρια του πολιτισμού μας, την εκπαίδευσή μας. Όλες οι χώρες της Αφρικής υπέφεραν από την πράξη της διαίρεσης από την αποικιοκρατία. Ενάντια στην παράδοση της «διαίρεσης και του νόμου» της αποικιοκρατίας, ο Harber (1997) τονίζει ότι στη δημοκρατία υπάρχει ή θα έπρεπε να υπάρχει έμφαση στη λογική, το ανοιχτό μυαλό, τη δικαιοσύνη, τη συνεργασία, το συμβιβασμό και τη συγκατοίκηση. Το κλειδί της εκπαίδευσης είναι η άρνηση του αυταρχισμού, ώστε να δημιουργήσει μια πολιτική κουλτούρα δημοκρατίας με αξίες την ανοχή και τον αμοιβαίο σεβασμό. Αυτό ξεδιπλώνει τα ανθρωπινά δικαιώματα για ίσους πολίτες πέρα από εθνικότητα, φύλο ή κοινωνική ομάδα. Η αποικιοκρατία εγκαθίδρυσε και στην εκπαίδευση τον αυταρχισμό της εξουσίας και την καταπίεση των φυλών και των πολιτισμών. Αυτή η πρακτική έγινε παράδοση, έγινε μοντέλο για το αφρικάνικο σχολείο για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές για πολλά χρόνια. Απέναντι στους βαθμούς, τις εξετάσεις, την απομνημόνευση και την έλλειψη κριτικής στάσης, βρίσκεται η διδασκαλία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενάντια στις προκαταλήψεις, η ανοχή στα θέματα του φύλου, η σεξουαλική αγωγή και η οικογενειακή εκπαίδευση, η γονική συμμετοχή στο σχολείο, τα δικαιώματα και οι ευθύνες των εκπαιδευτικών και η επανεξέταση της σχέσης του σχολείου με το κράτους.

Tο Μαλάουι και το Μπουρούντι είναι δύο ακόμη χώρες της Ανατολικής Αφρικής. Στο Μαλάουι επισκέφτηκα το σχολείο Kande. Η πραγματικότητα των συναδέλφων και των μαθητών είναι διαφορετική, 10 εκπαιδευτικοί για περισσότερους από 2.200  μαθητές. Ο Λέκτορας στην Παιδαγωγική Ακαδημία Karonga, Edward Kamphonje Kalua, μας μιλάει για την χώρα του και την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.  Ένας από τους στόχους της σειράς είναι να δώσει τη δυνατότητα στους συνεντευξιαζόμενους να μας αφηγηθούν με τις δικές τους λέξεις και θέματα. Επιλέγουν να μας μιλήσουν με το δικό τους τρόπο για τους Προέδρους, τον «εκδημοκρατισμό», τη θέση της γυναίκας, τις προσδοκίες των κοινωνικών ρόλων για τους άντρες, τις γυναίκες, τα παιδιά, τους γεροντότερους. Οι έννοιες «δημοκρατία», «αλήθεια», «ισότητα» είναι επίκαιρες περισσότερο από ποτέ, ιδιαίτερα στα νεοσύστατα αφρικανικά κράτη. Η δημοκρατία υπήρξε αποτέλεσμα συνθηκολόγησης και συμβιβασμού. Σήμερα η δημοκρατία έγινε συνώνυμο των παγκοσμίων «ελεύθερων» χωρίς κανονισμούς αγορών, η «άμεση» αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχασε το νόημά της, τα συλλογικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της (Allman, 1999). Μελετητές, όπως ο Φουκώ και ο Γκράμσκι, τόνισαν τις άνισες ηγεμονικές σχέσεις μέσα στον πολιτισμό. Μια κριτική θεώρηση αναδεικνύει πολυπολιτισμικές ιδιαιτερότητες, η κριτική στάση και βήματα πέρα από τον ευρωκεντρισμό (Mahalingam & McCarthy, 2000). Στην εκπαίδευση υπάρχουν κοινά προβλήματα, όπως είναι η διοίκηση των σχολείων και η εκπαιδευτική έρευνα (Dorsey, 1981, Chung & Ngara, 1985, Report of the Fifth Meeting Held in Kadoma, 1991).

Από τη Ζιμπάμπουε η Δρ. Beauty Tsverukayi Madziwachado, εκπαιδευτικός για μαθητές με ειδικές ανάγκες και υπεύθυνη σε Προγράμματα Υγείας για το AIDS, μοιράζεται μαζί μας τις εμπειρίες της σε ευαίσθητα θέματα όπως αυτά του ρατσισμού και του AIDS.

Τόσο η Ζιμπάμπουε όσο και η Μοζαμβίκη υπέφεραν από τον λευκό ρατσισμό. Μια μορφή του ρατσισμού του 19ου αιώνα, η οποία προσπάθησε να νομιμοποιήσει τον αποικισμό ενάντια στην ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την ισότητα, ήταν ο «ευρωκεντρισμός». Ο ευρωκεντρισμός βασίστηκε σε τρεις αρχές: (α) ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αντιπροσώπευε την ανώτερη ανθρώπινη κατάκτηση και το μοναδικό αληθινό τρόπο ζωής, τον οποίο οι άλλες κοινωνίες έπρεπε να αποδεχτούν διαφορετικά θα έπρεπε να τους επιβληθεί. (β) Η ανθρώπινη ιστορία επιβεβαίωνε αυτή την άποψη. (γ) Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ήταν αποκλειστικό προνόμιο και δημιουργία των δυτικοευρωπαίων που ανέπτυξαν και χρησιμοποίησαν τις αρχαίες ελληνικές αξίες για δημοκρατία, πολιτική, δικαιοσύνη, το ρωμαϊκό νόμο και το συνταγματικό δίκαιο. Ωστόσο, οι πολιτισμοί δεν κρίνονται σύμφωνα με «αντικειμενικά» πολιτισμικά κριτήρια, ούτε η ανθρώπινη ιστορία. Η γέννηση κάποιων αξιών στην Αθήνα, αλλά με τη χρήση γεωγραφικού προσδιορισμού, φαίνεται ότι απλά προπαγανδίζει και εξυπηρετεί επιμέρους συμφέροντα. Στη δεκαετία του 1960 ο «αφροκεντρισμός» ήταν μια αντίδραση στον ευρωκεντρισμό, απαντώντας ότι η γέννηση του ανθρώπινου είδους έγινε στην Αφρική, ενώ και ο ελληνικός δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός είχε επηρεαστεί από τον αφρικάνικο αιγυπτιακό πολιτισμό. Μια εσφαλμένη νοοτροπία δημιούργησε μια νέα εσφαλμένη νοοτροπία (Canon Collins Educational Trust for Southern Africa, 1996).

Στην Μποτσουάνα ο Δρ Mabi Nyaga στην Ακαδημίας Lagae, μας αφηγείται με ποιον τρόπο ο εντοπισμός των διαμαντιών στη χώρα του, μετά από την αποχώρηση των αποίκων, έδωσε μια θετική ώθηση και στην εκπαίδευση.

Στην  πρώτη εθνική δημοσκόπηση της Μποτσουάνας για τον αλφαβητισμό, που δημοσιεύτηκε το 1997, δείχνει ότι ένα ποσοστό 69% του πληθυσμού είναι αλφάβητοι, είναι η τρίτη χώρα σε εξαγωγή διαμαντιών στον κόσμο και επίσης εξάγει βοδινό στην Ευρώπη. Βέβαια οι ερευνητές αναφέρουν άλλες εκατό χιλιάδες παιδιών και νέων που ποτέ δεν πήγαν σε σχολείο γιατί το 45% φρόντιζαν τις αγελάδες, το 22% γιατί δεν το επιθυμούσαν οι γονείς τους ενώ το 12.5% γιατί βοηθούσαν στο σπίτι (Commeyras & Chilisa, 2001). Σημαντική ποιοτική εκπαιδευτική διαφορά αποτελεί η δυνατότητα για διαπολιτισμική αγωγή. Ο Arthur (2001) αναφέρει ότι αν και η αγγλική είναι η επίσημη γλώσσα, το 70% του πληθυσμού μιλάει τη Setswana και το υπόλοιπο 30% μιλάει 28 διαφορετικές γλώσσες. Στο παρελθόν η έμμονη χρήση της αγγλικής υπηρετούσε την άρχουσα τάξη που συνδέονταν με τους αποικιοκράτες και την παγκόσμια αγορά. Όμως η «εκπαίδευση για όλους» δεν σημαίνει «σχολείο για κάποιους» αλλά προϋποθέτει δίγλωσσες εκπαιδευτικές πρακτικές. Παρόμοια εκπαιδευτικά προβλήματα υπάρχουν και στη γειτονική Ναμίμπια.

Από τη Ζάμπια η εκπαιδευτικός στο Αμερικάνικο Διεθνές Σχολείο στην πρωτεύουσα Λουσάκα, Kate Fafula Luaba, επιλέγει να μας μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο. Μας αφηγείται τις εμπειρίες της ως μαθήτρια και τον τρόπο με τον οποίο οι αλλαγές που συνέβησαν στην οικογένειά της είχαν δραστικό αντίκτυπο στην εκπαίδευσή της. Ως εκπαιδευτικός μας περιγράφει την αλλαγή του αναλυτικού προγράμματος ως αποτέλεσμα των αλλαγών στη χώρα. Το ταξίδι στη Ζάμπια και στην Αγκόλα ολοκληρώνεται με τα ενσωματωμένα βίντεο από τα Εθνικά Πάρκα Luangwa και Coutada Publica do Luiana, το χωριό Mukuni και από πολύ κοντά οι καταρράκτες Βικτώρια.

«Απαρτχάιντ είναι το σύστημα του διαχωρισμού ή των διακρίσεων λόγω φυλής στη Νότια Αφρική 1948-1991». Αυτή η επιγραφή αναγράφεται στην είσοδο του Μουσείου Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ωστόσο η χώρα υπέφερε περισσότερο από ένα αιώνα από τις απάνθρωπες πολιτικές των φυλετικών διακρίσεων που άρχισαν να δημιουργούνται με την ανακάλυψη του χρυσού το 1886. Ο Δρ Kefentse Morprurgo από το Abbotts College South του Γιοχάνεσμπουργκ μας αφηγείται τις διαφορετικές ερμηνείες για το Απαρτχάιντ στην προσπάθεια της χώρας του να κάνει βήματα μπροστά.

Στη Δυτική Αφρική, από την Γκάνα ο Δρ. Mawutor Avoke, καθηγητής και αντι-καγκελάριος στο Πανεπιστήμιο Winneba, παρουσιάζει μια σειρά από μαρτυρίες και έρευνες πολλών χρόνων για την εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές ανάγκες.  Η επίσημη εκπαίδευση στην Γκάνα άρχισε με τους Πορτογάλους αποίκους το 1482, και ακολούθησαν οι Ολλανδοί και οι Βρετανοί. Το 1920, σύμφωνα με τις 16 αρχές της εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικοί έπρεπε να διαμορφώνουν χαρακτήρες και να παρέχουν θρησκευτική διδασκαλία. Στις νεότερες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις γίνεται λόγος για πρόσβαση στην εκπαίδευση σε όλους, αποτελεσματικότητα και καταλληλότητα παιδαγωγικής προσέγγισης (Kisanji, 1993, Gadagbui, 1998). Όμως αυτές οι αρχές φαίνεται ότι δεν αφορούν τους μαθητές με ειδικές ανάγκες σε μια αφρικανική παράδοση, όπου συχνά το ανάπηρο βρέφος σκοτωνόταν σιωπηλά από τη μητέρα ή μυστικά εγκαταλείπονταν στα άγρια ζώα στο δάσος. Αυτές οι πρακτικές ήταν το αποτέλεσμα της άγνοιας, της προκατάληψης, της θρησκοληψίας, της έλλειψης εκπαίδευσης και των πολεμικών αντιπαραθέσεων ανάμεσα στις φυλές (Mawutor, Hayford, Ihenacho & Ocloo, 1998). Πριν από το 1954, τα άτομα με νοητική ανεπάρκεια ταυτίζονταν με τα άτομα με ψυχικές διαταραχές και κλείνονταν σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, όπου και εγκαταλείφθηκαν για πάντα γιατί θα «μόλυναν» την κοινωνία. Όμως και σήμερα, ως αντανάκλαση ενός ασταθούς πολιτικού συστήματος, τα άτομα με ειδικές ανάγκες λαμβάνουν εκπαίδευση απομονωμένα από την κοινωνία σε κλειστά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η ευθύνη αποδίδεται στα άτομα και το κράτος αποποιείται την ευθύνη του (Mawutor, 2001, Κουτάντος, 2005). Οι Daniels και Garner (2000) σημειώνουν ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η ειδική αγωγή κινείται μέσα σε ένα τρίγωνο με κορυφές τις έννοιες «ισότητα», «ομοιότητα» και «διαφορά» και προτείνουν την «ισότητα μέσα από τη διαφορά». Στην Γκάνα μια νέα δυναμική παρέμβαση ειδικής αγωγής προϋποθέτει περισσότερα από την τακτική της «κιμωλίας, της ομιλίας και του ραβδιού» (Mittler, Brouilletette & Harris, 1993). Στο Μαλί δεσπόζουν οι εικόνες από τον ποταμό Νίγηρα και από τη χώρα των Dogon.

Στη Βόρεια Αφρική, και την μακραίωνη Αίγυπτο, δύο αξιόλογοι συνάδελφοι, ο Δρ. Usama Mohamed Adbel-Magid, καθηγητής στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Sohag και ο Δρ. Essam El-Akwah, μέλος του Εθνικού Κέντρου Εξετάσεων και Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης στο Κάιρο, αναζητούν το σύγχρονο πρόσωπο της Αφρικής λαμβάνοντας υπόψη τους τις ιστορικές αλλαγές και τις τοπικές δυνατότητες.

Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας τους ακολούθησε τις ιστορικές εξελίξεις. Το 1840 η αγγλο-αυστριακή-οθωμανική συμμαχία επιβάλλει στην Αίγυπτο ταπεινωτικούς όρους, που εμπόδισαν την ανάπτυξη της χώρας και τη δημιουργία αστικής τάξης. Η επανάσταση των «Ελεύθερων αξιωματικών», το 1952, προωθεί την αγροτική μεταρρύθμιση, καταργούνται οι φεουδαρχικές, αποικιοκρατικές ιδιοκτησίες γης, οι οποίες μοιράζονται σε μικροκληρούχους, εθνικοποιούνται οι τράπεζες, οι βιομηχανίες, η διώρυγα του Σουέζ και ψηφίζεται νέο Σύνταγμα το 1971 από τον Σαντάτ, διάδοχο του Νάσερ, «Δημοκρατικό σοσιαλιστικό που στηρίζεται στη συμμαχία των δυνάμεων του εργαζόμενου λαού». Διαμορφώνεται έτσι μια νέα ιδεολογία αιγυπτιακού εθνικισμού και Ισλάμ. Σήμερα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση όλα τα μαθήματα διδάσκονται από ένα δάσκαλο εκτός από τα θρησκευτικά, που μετά από αίτηση των γονέων και κηδεμόνων του σχολείου μπορεί να τα διδάξει κάποιος από την τοπική θρησκευτική ηγεσία. Το 96% των διδασκόντων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι γυναίκες, ενώ το 60% των κοριτσιών φοιτούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ο Νάσερ το 1952 πολέμησε το 90% του αναλφαβητισμού, απομεινάρι των αποικιακών κατακτητών που εμπόδιζαν την εκπαίδευση. Προώθησε το ενιαίο σχολείο, που σταδιακά εξελίχτηκε σε ένα συγκεντρωτικό γραφειοκρατικό σύστημα με παραπαιδεία και φροντιστήρια. Σήμερα, η αιγυπτιακή εκπαίδευση προσπαθεί να μεταρρυθμιστεί μια και υπάρχουν πολλοί πτυχιούχοι άνεργοι με ευρύτερη γενική εκπαίδευση, ενώ η χώρα έχει ανάγκη από εξειδικευμένες ειδικότητες (Φραντζή & Φωτεινός, 2001α).

Στην Τανζανία και στη Μαδαγασκάρη ολοκληρώνεται ένας κύκλος στην αφρικάνικη γη με είκοσι δύο χώρες της Ανατολικής, Νότιας, Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής. Στην Μαδαγασκάρη αφουγκραζόμαστε τις εμπειρίες της συνάδελφου εκπαιδευτικού Ειρήνης Παπαχατζή, μέλος του Συλλόγου: «Συμβολή στην Εκπαίδευση των Παιδιών της Αφρικής».  Η προσπάθεια τους να βοηθήσουν με σίτιση, καθαρό νερό, ψυχαγωγία και εκπαίδευση γεμίζει από τα ατόφια χαμόγελα των παιδιών και των ανθρώπων με τις ζεστές καρδιές. Μέσα στο κείμενο στα τρία ενσωματωμένα βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε, από την Τανζανία εικόνες σπάνιας οικολογικής ομορφιάς από το Κιλιμάντζαρο, το Εθνικό Πάρκο Σερενγκέτι, τον Κρατήρα Νγκορογκόρο, το νησί του Ειρηνικού Ωκεανού με τα μπαχαρικά Ζανζιμπάρ. Μετά την Ανταρκτική, την Αμερική και στην Αφρική «Το Ταξίδι» συνεχίζεται σε χώρες της Ασίας, της Ωκεανίας και της Αφρικής, αναδεικνύοντας εκπαιδευτικές, πολιτισμικές, κοινωνικές ενότητες όπως μπορείτε να παρακολουθήσετε στο βίντεο που ακολουθεί.

2Β. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ “ΣΥΝΟΡΑ ΣΤΗ ΦΑΛΑΙΝΑ-ΓΗ” (100 ΧΩΡΕΣ, διάρκεια 11’ λεπτά ): Η Έκθεση Φωτογραφίας παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο στο Διεπιστημονικό Συνέδριο στις 25, 26 & 27 Νοεμβρίου 2011 με θέμα: «Δυνατότητες και Όρια των Βασισμένων στην Τέχνη Ποιοτικών Μεθοδολογιών: Διευρύνοντας τις Προοπτικές στον Ερευνητικό Σχεδιασμό», Οργάνωση συνεδρίου Καθ. Μάριος Πουρκός. Η έκθεση αφορούσε στο παράδειγμα της μεταφορικής σχέση του σώματος της (φάλαινας) γης και του ανθρώπινου σώματος ως τα όρια του τεχνολογικού πολιτισμού. Στο μεταξύ αυτής της τριαδικής σχέσης ζωντανό σώμα γης-σώμα ανθρώπινο-τεχνολογικός πολιτισμός μεσολαβούν ποικίλα σύνορα∙ γλωσσικά, πολιτισμικά, ενσώματα, υποκειμενικά, διακρατικά, ανθρώπινα. Παρουσιάστηκαν σε έξι υποενότητες: (α) σύνορα «Η νίκη επί των συνόρων», (β) παιδική εργασία, (γ) Θρησκεία «η μόνη αλήθεια», (δ) πόλεμος «μπορεί να είναι δίπλα μας», (ε) άνθρωποι και μνημεία «…του πολιτισμού μας», και (στ’) νομάδες, αγροτικό, ημιαστικό, αστικό, μεταμοντέρνο περιβάλλον «ετεροχρονισμένα». Μπορείτε να παρακολουθήσετε το πρώτο μέρος της Έκθεσης Φωτογραφίας στο σύνδεσμο http://youtu.be/wnOUNXtu2DU