ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 81-82. Ταξίδι στην Ιαπωνία και στη Σρι Λάνκα

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Οι γιαπωνέζες εκπαιδευτικοί Miyono Mochizuki και Kazumi Taka σκιαγραφούν την εσωτερική πάλη ανάμεσα στα δυο πρόσωπα της Ιαπωνίας. Το ένα πρόσωπο λιτό, με την τραγωδία Noh, το τρίστιχο χαϊκού, τα κιμονό, τους σαμουράι, την άλλοτε μιλιταριστικά προσανατολισμένη εκπαίδευση, την καρτερικότητα, το σεβασμό. Το άλλο πρόσωπο γιγαντωμένο, με μαζική τεχνολογία, ανταγωνιστική βιομηχανία, στοιβαγμένα τρένα, φροντιστηριακά σχολεία jaku τα απογεύματα και τα σαββατοκύριακα, υψηλά πανεπιστημιακά δίδακτρα που αναγκάζουν τους φοιτητές να εργάζονται ή να δανείζονται από το κράτος για να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους και 33 γιαπωνέζικα πανεπιστήμια μέσα στα 100 πρώτα ασιατικά πανεπιστήμια. Στα τρία ενσωματωμένα βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε το παραδοσιακό πρόσωπο στο Κιότο και το σύγχρονο στο Τόκιο, επίσης την καθημερινή ζωή στη Σρι Λάνκα και τις αρχαίες της πρωτεύουσες Sigiriya, Polonnaruwa, Anuradhapura.

81. Ταξίδι στην Ιαπωνία, του Χαϊκού και της μηχανής!

Συνέντευξη με την Miyono Mochizuki, καθηγήτρια αγγλικών στο Καθολικό Κολέγιο Θηλέων Sacred Heart

Ας φάμε μαζί στάχυα/ κι ας μοιραστούμε τη νύχτα,/ μαξιλάρι χορταρένιο (Ματσούο Μπασό).
Μπροστά στο βωμό/ κι οι έλαφοι γονατίζουν/ με φωνούλες λύπης (Σόρα).
Ανθίζει η δαμασκηνιά/ και τα καζάνια της κόλασης σήμερα/ δε δουλεύουν! (Κομπαγιάσι Ίσσα)

Η Ιαπωνία είναι τόσο μακρινή για τους Έλληνες…
Και πολύ πυκνοκατοικημένη [Η έκταση της Ιαπωνίας είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από την έκταση της Ελλάδας, αλλά ο πληθυσμός της δεκατρείς φορές μεγαλύτερος]. Οι εικόνες των κατάμεστων τρένων στο Τόκιο κάνουν το γύρο του κόσμου. Η Ιαπωνία αποτελείται από τέσσερα μεγάλα νησιά, το Χονσού, το Χοκάιντο, το Σικόκου, το Κίου-Σου και περίπου 7.000 μικρότερα νησιά. Στα γιαπωνέζικα η χώρα μου ονομάζεται «Νιππόν» (Nihon ή Nippon) και το όνομά της είναι συνδυασμός δύο ιδεογραμμάτων, που σημαίνουν «ήλιος» και «αρχή», η «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου». Θα ξαφνιαστείτε αλλά η Ιαπωνία και η Ελλάδα έχουν πολλά κοινά σημεία. Οι Γιαπωνέζοι, όπως και οι Έλληνες, διατηρούμε μια ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα, είμαστε καλοί ναυτικοί και μας αρέσει το ψάρι. Επίσης στην Ιαπωνία το θέατρο γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, όπως και στην αρχαία Ελλάδα. Στην χώρα μου γεννήθηκε η τραγωδία «Noh»/«παράσταση» και άλλες μορφές θεάτρου Kyogen, Kabuki, Bunraku, θέατρο μαριονέτας. Οι ηθοποιοί εκτελούν αργές κινήσεις γεμάτες δέος. Άλλα έθιμα είναι τα ποιήματα Χαϊκού και οι τελετές τσαγιού. Όμως δίπλα στην παράδοση του τσαγιού, τα όμορφα κιμονό και το σεβασμό στη φύση, γιγαντώθηκε η βιομηχανία.
Η Ιαπωνία έχει δύο πρόσωπα. Το ένα είναι αυτό που γνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο, μια χώρα με υψηλή τεχνολογία, τηλεοράσεις, παιχνίδια, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αυτόματες συσκευές, αυτή είναι η «ικανοποιητική» ζωή. Το άλλο πρόσωπο είναι ο πειθαρχημένος παραδοσιακός μας πολιτισμός, ο οποίος ασθμαίνει. Χάνουμε μοναδικά πολιτισμικά έθιμα, αν γίνει μια σωστή προσπάθεια πολλά από αυτά μπορούν να σωθούν.
Οι συνεχείς σεισμοί κατέστρεψαν τη χώρα μου αλλά με θέληση, υπομονή και πειθαρχία την ξαναχτίσαμε. Η εργατικότητα και η σιωπηλή δράση αποτελούν βασικά πιστεύω μας. Ένας αυτοκράτορας είπε, «όπου και αν σε έταξε η μοίρα – βασιλιάς ή χαμάλης – ξόδεψε τον εαυτό σου μέχρι τέλους». Αυτοί οι στίχοι είναι προσευχή για έναν Ιάπωνα. Κατά κάποιο τρόπο την ανώτερη μορφή αυτού του ιδανικού ενσάρκωναν οι σαμουράι, η στρατιωτική αυτοκρατορική αριστοκρατία της μεσαιωνικής Ιαπωνίας, γνωστή στη δύση από τις ταινίες του Ακίρα Κουροσάβα. Ένα  το άλλο ρητό για το γιαπωνέζικο ιδεώδες μας αναφέρει: «μπροστά στους άλλους να στέκεσαι χαμογελαστός, μπροστά στον εαυτό σου να στέκεσαι αυστηρός, στην ανάγκη να στέκεσαι γενναίος, στην καθημερινή ζωή πρόσχαρος, όταν σε χειροκροτούν να στέκεσαι απαθής και όταν σου σφυρίζουν ασάλευτος». Το παραδοσιακό πρόσωπο της Ιαπωνίας βρίσκεται στο Κιότο ή στην Κάρα και το μοντέρνο στο Τόκιο.

(«Ταξίδι στην Ιαπωνία, Πρώτο Μέρος, Βίντεο διάρκειας 9’ λεπτών): α. Τόκιο, “Ανατολικές παραδόσεις και δυτική μοντερνικότητα”, 3.000 θεατρικές παραστάσεις την ημέρα, Πνεύματα αυτοκρατόρων και βουδισμός, Σούμο… μια παράδοση δυο χιλιάδων ετών, β. Nikkō, το “ηλιόφως”, “Ποτέ μη λες “kekko”/(όμορφο) μέχρι να δεις το Nikko!”, γ. Κιότο, το αυτοκρατορικό παλάτι

Ιστορικά στην Ιαπωνία βρέθηκαν προϊστορικά εργαλεία αξιόλογων πολιτισμών όπως ήταν οι Jomon (12.000 με 14.000 π.Χ. έως 300 π.Χ.) και οι Yayoi (300 π.Χ. έως 300 μ.Χ.). Αργότερα ο πολιτισμός μας συναντήθηκε με τον ινδικό, τον κινέζικο και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, ενώ σημαντικές επιδράσεις άσκησε και ο βουδισμός. Την περίοδο 1639-1867 ήμασταν απομονωμένοι από τις άλλες χώρες, εκτός από την Πορτογαλία και την Ολλανδία. Ένας λόγος ήταν ότι η ανώτερη στρατιωτική εξουσία της Ιαπωνίας φοβόταν τις χριστιανικές ιεραποστολές που δίδασκαν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι όπως επίσης και την ευρύτερη δυτική επιρροή που θα άλλαζε τις εσωτερικές ισορροπίες. Στη φεουδαρχική Ιαπωνία υπήρχαν τέσσερις κοινωνικές τάξεις εκ των οποίων η χαμηλότερη τάξη δεν θεωρούνταν άνθρωποι. Οι ιεραπόστολοι άρχισαν να μιλούν για τη ζωή του Χριστού και τότε άρχισαν οι συλλήψεις και οι δολοφονίες. Για να διακρίνουν αν κάποιος ήταν χριστιανός, τους ανάγκαζαν να περπατούν πάνω στις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας, αν αρνούνταν τους συλλάμβαναν. Μετά την ήττα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τις πυρηνικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι συγκροτήθηκε το γιαπωνέζικο Σύνταγμα που προέβλεπε το δικαίωμα της ανεξιθρησκίας, το κράτος αποσυνδέθηκε από τη θρησκεία. Τα γιαπωνέζικα σχολεία δεν διδάσκουν κανένα θρήσκευμα αλλά οι Ιάπωνες θεωρούνται βουδιστές. Εγώ είμαι χριστιανή, ελάχιστοι είναι χριστιανοί.

Θα μας δώσεις κάποιο παράδειγμα του βουδισμού;

Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, εξαρτάται από την περιοχή που ζούμε, έχουμε την τελετή «Bon». Για τρεις ημέρες πιστεύουμε ότι οι νεκροί πρόγονοί μας επιστρέφουν στο σπίτι. Ανάβουμε μια φωτιά ώστε οι νεκροί να την ακολουθήσουν και να μας βρουν. Τις τρεις αυτές ημέρες φτιάχνουμε ένα ξεχωριστό φαγητό από λαχανικά. Την τέταρτη μέρα ανάβουμε μια δεύτερη φωτιά ώστε οι πρόγονοί μας να επιστρέψουν στον παράδεισο. Πολλοί άνθρωποι παίρνουν άδεια από τη δουλειά τους για να πάνε στον τόπο της καταγωγής τους και να υποδεχτούν τους νεκρούς. Αν έχει περάσει μόνο ένας χρόνος από το θάνατο κάποιου, η οικογένεια του αφήνει ένα αφιέρωμα σε ένα ποτάμι.

Ποια εμπειρία έχεις στο χώρο της εκπαίδευσης;

Μετά τις βασικές σπουδές μου στην Ιαπωνία, πήγα στην Αγγλία και έκανα μεταπτυχιακές σπουδές στη διδακτική της αγγλικής φιλολογίας. Επέστρεψα στην Ιαπωνία το 1998 και από τότε διδάσκω αγγλικά στο Καθολικό Κολέγιο Θηλέων Sacred Heart. Το σχολείο μας έχει 540 μαθήτριες ηλικίας 13 έως 18 ετών. Είναι ένα καθολικό χριστιανικό σχολείο, το οποίο ακολουθεί το γιαπωνέζικο αναλυτικό πρόγραμμα αλλά τονίζει τις αρχές της χριστιανικής παράδοσης. Όπως έγινε με το Σύνταγμα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και το εκπαιδευτικό μας σύστημα από το 1947 τέθηκε υπό την καθοδήγηση των δυτικών νικητήριων δυνάμεων κατοχής. Πριν από τον πόλεμο η εκπαίδευση στήριζε τη στρατιωτική φεουδαρχική δομή. Οι μαθητές έπρεπε να δείχνουν τυφλή υπακοή και σεβασμό στο γιαπωνέζο αυτοκράτορα, τον θεωρούσαν θεό. Η συμμαχική κυβέρνηση κατοχής ανέλαβε να ξεριζώσει τη «στρατιωτική διδασκαλία» και να «δημοκρατικοποιήσει» την εκπαίδευση. Σήμερα η εκπαίδευσή μας μοιάζει με αυτήν των Η.Π.Α., δηλαδή υποχρεωτική εκπαίδευση στο δημοτικό για έξι χρόνια και στο γυμνάσιο για τρία χρόνια. Στη συνέχεια περίπου το 90% των μαθητών συνεχίζει στο τριετές λύκειο και με εισαγωγικές εξετάσεις το 50% φοιτά στο πανεπιστήμιο.
Οι εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο είναι μια «εξεταστική κόλαση». Το Υπουργείο Παιδείας με νέες ρυθμίσεις εισήγαγε περισσότερο ελεύθερο χρόνο, διακοπές, πενθήμερο αντί εξαήμερο στο σχολείο, μείωση της ύλης, περιβαλλοντική και πρακτική εκπαίδευση, «διεθνή εκπαίδευση». Όμως οι εισαγωγικές εξετάσεις παραμένουν δύσκολες. Τα ιδιωτικά σχολεία juku παρέχουν φροντιστηριακή υποστήριξη τα απογεύματα και τα σαββατοκύριακα. Ο σκοπός της εκπαίδευσής μας είναι να αναπτύξουν μια «υγιή» προσωπικότητα, αυτό μοιάζει με τα θρησκευτικά ιδεώδη. Η σημερινή ζωή αλλάζει συνεχώς. Οι εκπαιδευτικοί δυσκολεύονται πλέον να παρέχουν «μαθήματα ηθικής» γιατί ολόκληρη η κοινωνία έχει αλλάξει. Τα μαθησιακά αντικείμενα είναι ένα μέρος της σχολικής ζωής αλλά οι μαθητές μαθαίνουν και όταν έρχονται σε επαφή ο ένας με τον άλλο. Εμείς οι εκπαιδευτικοί διδάσκουμε και με τον τρόπο που ζούμε, κάθε σχολική κοινότητα αποτελείται από διαφορετικούς ανθρώπους και είναι μοναδική, όμως το ομοιόμορφο εκπαιδευτικό μας σύστημα αγνοεί αυτήν την αλήθεια. «Irasshaimase», δηλαδή «είστε ευπρόσδεκτοι στη χώρα μου».

Συνέντευξη με την Kazumi Taka, καθηγήτρια αγγλικών στο Καθολικό Κολέγιο Θηλέων Sacred Heart

Στην Ιαπωνία είναι δύσκολο να βρεις εργασία στο χώρο της εκπαίδευσης. Σήμερα εργάζομαι στο ίδιο σχολείο με τη Miyono αλλά παλιότερα είχα εργαστεί ακόμη και σε ένα αεροδρόμιο στον έλεγχο των επιβατών. Η σημερινή γιαπωνέζικη κουλτούρα έχει δεχτεί πολλές επιδράσεις από την ξένη κουλτούρα και ιδιαίτερα από τις Η.Π.Α. Αυτό συμβαίνει γιατί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η ανασυγκρότηση της χώρας έγινε σύμφωνα με τα αμερικάνικα πιστεύω. Το σύνταγμα, οι νόμοι, η εκπαίδευση και οι επιχειρήσεις μας δέχτηκαν μια σφοδρή αλλαγή. Οι Η.Π.Α. χάραξαν τη δική τους γραμμή στην Ιαπωνία και εμείς απλά ακολουθήσαμε. Αδυνατούμε να πούμε «όχι» στις μεγάλες χώρες. Η Ιαπωνία είναι μια πλούσια χώρα αλλά δεν είναι ανεξάρτητη. Η οικονομία μας τα τελευταία δέκα χρόνια δεν είναι τόσο ισχυρή. Πολλοί εργαζόμενοι έχασαν τις δουλειές τους και το εισόδημά μας συνεχώς μειώνεται. Ο εργασιακός ανταγωνισμός ωθεί πολλά νέα ζευγάρια να μην κάνουν παιδιά και δημιουργήθηκε οξύ δημογραφικό πρόβλημα. Οι ηλικιωμένοι αυξάνονται και οι νέοι πληρώνουν περισσότερους φόρους. Η Ιαπωνία σήμερα είναι μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και προσπαθεί να ανακαλύψει πως θα βγει από εκεί μέσα. Ο σεισμός του 2011 με το τσουνάμι που χτύπησε τον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα, έφεραν στην επιφάνεια ένα άλλο κίνδυνο, αυτό της οικολογικής καταστροφής.

Ποια είναι η εκπαιδευτική παράδοση της Ιαπωνίας;

Η παραδοσιακή γιαπωνέζικη εκπαίδευση είχε επηρεαστεί από την κινέζικη κουλτούρα, τον κομφουκιανισμό και, το βουδισμό. Την περίοδο Εdo (1603-1867) υπήρχε εκπαίδευση για τους γραφειοκράτες, η χώρα σταδιακά άρχισε να ενώνεται και το αίτημα για ειρήνη ανάγκασε τους σαμουράι εκτός από τις πολεμικές τέχνες να σπουδάζουν λογιστική και αγρονομία. Στο τέλος αυτής της περιόδου 50% των ανδρών και 20% των γυναικών διέθεταν τίτλο αλφαβητισμού. Παρά την απαγόρευση των ξένων βιβλίων κυκλοφορούσαν κάποια από την Κίνα και την Ευρώπη, αυτές οι σπουδές ονομάζονταν Rangakou. Από το 1868 και μετά την αναθεωρητική περίοδο Meiji άρχισαν να υιοθετούνται οι δυτικές μέθοδοι και μάθηση, έστελναν γιαπωνέζους αξιωματούχους στη δύση. Τότε άρχισε να μορφοποιείται η έννοια κράτος και τα άτομα/παιδιά εκπαιδεύονταν για να το υπηρετήσουν. Στις αρχές του 20ου αιώνα η άνοδος του μιλιταρισμού χρησιμοποίησε την εκπαίδευση για την προετοιμασία του πολέμου.

(«Ταξίδι στην Ιαπωνία, Δεύτερο Μέρος, Βίντεο διάρκειας 9’ λεπτών): γ. Κιότο, “Ζεν Διαλογισμού και πειθαρχίας”, Βουδιστικό Τέμπλο Κογιασάν στο ιερό βουνό Koya, δ. Μαθητές της Χιροσίμα, ε. Μαθητές του Ναγκασάκι, στ’. Μετανάστευση, Από τη φεουδαρχία στις νοτιοαμερικανικές φυτείες του καφέ

Σήμερα η εκπαίδευση στην Ιαπωνία είναι ένα μεγάλο θέμα. Τα νέα ζευγάρια κάνουν λίγα παιδιά όχι μόνο γιατί εργάζονται πάρα πολύ, αλλά επίσης γιατί απαιτούνται πολλά χρήματα για την ανατροφή τους. Δουλεύουν συνεχώς και δεν έχουν χρόνο για τα παιδιά τους, γίνονται καταναλωτικοί και υπερπροστατευτικοί μαζί τους. Δεν έχουν χρόνο να τους διδάξουν σημαντικές κοινωνικές αξίες. Είναι γεγονός ότι ακόμα και τα μεγαλύτερα παιδιά, ηλικίας 9-11 ετών, δεν μπορούν να καθίσουν στο θρανίο τους και να ακούσουν μέσα στις τάξεις. Μεγάλο πρόβλημα είναι και το ανταγωνιστικό πανεπιστήμιο. Οι εισαγωγικές εξετάσεις είναι απάνθρωπες και όταν πάμε πανεπιστήμιο δεν υπάρχει πλέον διάθεση για μελέτη. Το τρίτο που θέλω να επισημάνω είναι η παιδεία των εκπαιδευτικών. Σε κάποια σχολεία οι εκπαιδευτικοί είναι επιθετικοί προς τους μαθητές. Σε ακραίες περιπτώσεις διαβάζουμε στις εφημερίδες ακόμη και για κακοποίηση των μαθητών. Αν είσαι εκπαιδευτικός στην Ιαπωνία, δεν θεωρείται μια ιδιαίτερα καλή δουλειά και ο μισθός δεν είναι καλός. Το Υπουργείο προσπαθεί να βελτιώσει την εκπαίδευση των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Τα σύνορα άνοιξαν, οι άνθρωποι μπορούν να ταξιδέψουν και να σπουδάσουν σε άλλες χώρες. Σύντομα ο κόσμος δεν θα έχει σύνορα. Ελάτε στην Ιαπωνία. Δεν έχω επισκεφτεί την Ελλάδα να δω πως ζείτε. Οι Γιαπωνέζοι ενδιαφερόμαστε πάρα πολύ για την ιστορία σας. Ελπίζω ότι όλοι μας θα μάθουμε περισσότερα για τους πολιτισμούς μας και θα κάνουμε εκπαιδευτικές ανταλλαγές. «Konnichi wa», καλή μέρα.

82. Ταξίδι στη Σρι Λάνκα, των αρχαίων πρωτευουσών!

Η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σρι Λάνκα, το «ευλογημένο νησί», παλιότερα ήταν γνωστή ως Κεϋλάνη από την πορτογαλική λέξη «Ceilao». Οι αρχαίοι έλληνες γεωγράφοι την ονόμαζαν Taprobane/Ταπροβάνη. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πληθυσμοί από την παλαιολιθική εποχή, αργότερα οι Σιγγαλέζοι από την Ινδία (543 μ.Χ.), ο βουδισμός, οι Πορτογάλοι (1505), οι Ολλανδοί, οι Άγγλοι (1802-1948). Από το 1983 ως το 2009 η χώρα ταλανιζόταν από τη βία καθώς η μειονότητα των Ταμίλ διεκδικούσε την ανεξαρτησία της. Στις 16 Μαΐου του 2009 ο πρόεδρος Ραγιαπάκσε ανακοίνωσε το τέλος ενός εμφυλίου που διήρκεσε τριάντα χρόνια. Το «μαργαριτάρι του Ινδικού Ωκεανού», «το δάκρυ της Ινδίας», «το έθνος των χαμογελαστών ανθρώπων» είναι μια πολυπολιτισμική, πολυθρησκευτική και πολυγλωσσική κοινωνία, είναι η γη των Σιγγαλέζων, των Σρι Λάνκα Ταμίλ, των Μαυριτανών, των Ινδών, των Μαλαισιανών, των ιθαγενών Vedda κ.ά.

(«Ταξίδι στη Σρι Λάνκα, Βίντεο διάρκειας 10’ λεπτών): Negombo άγρια κανέλα, Τέμπλο Van te Tand, Pinnawala ορφανοτροφείο ελεφάντων, Καταρράκτες Ravana το ινδικό έπος Ραμαγιάνα, Galla μαγκρόβια στα ίχνη του αποικισμού, Εθνικός Δρυμός Horton Plains, Αρχαίες πρωτεύουσες Sigiriya, Polonnaruwa, Anuradhapura κ.ά., Η κουλτούρα Ταμίλ

Η εκπαίδευση στη Σρι Λάνκα έχει μια ιστορία πάνω από 2300 χρόνια με την καθιέρωση της μοναστικής, βουδιστικής κολεγιακής παράδοσης Pirivenas. Αργότερα έγιναν αλλαγές από τη δυτική αποικιοκρατία. Σήμερα η χώρα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αλφαβητισμού, 93%, μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών. Είναι μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο που παρέχουν καθολική δωρεάν εκπαίδευση από την πρωτοβάθμια έως την τριτοβάθμια. Η ίδρυση των Madhya Maha Vidyalayas (Κεντρικά Σχολεία) παρέχει εκπαίδευση στις αγροτικές περιοχές. Η κριτική του εκπαιδευτικού συστήματος αφορά στην έλλειψη ανταπόκρισής του στο μοντέρνο κόσμο.

Κράτα το

Κράτα το