ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 47-48. Ταξίδι στην Αίγυπτο και στην Τυνησία

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Μετά τις χώρες της Ανατολικής, Νότιας, Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής, η Σειρά το Ταξίδι επισκέπτεται δυο χώρες της Βόρειας Αφρικής: την Αίγυπτο και την Τυνησία. Ο καθηγητής εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Sohag, Usama Mohamed Abdel-Magid Ebraheem, μας περιγράφει την αντίθεση ανάμεσα στο στάσιμο καθεστώς των Φαραώ και του ιερατείου με την ρέουσα ενέργεια του Νείλου και του λαού, αλλά και για την ανταγωνιστική πυραμίδα της εκπαίδευσης στη σημερινή Αίγυπτο. Ο Δρ Essam El-Akwah, Μέλος του Εθνικού Κέντρου Εξετάσεων και Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης, δίνει έμφαση στην ανάγκη προσαρμογή της εκπαίδευσης στις τοπικές συνθήκες, έτσι για παράδειγμα στην πόλη του Κάιρου προτείνει μια αστική εκπαίδευση ενώ στις αγροτικές περιοχές της χώρας δίπλα στο Νείλο μια αγροτική, οικολογική αντίληψη. Μαζί με την εκπαίδευση στα δυο ενσωματωμένα βίντεο παρουσιάζονται ο Νείλος και πολλά από τα μνημεία της χώρας, ο πολιτισμός των Νούβιων, το Λούξορ, η Κοιλάδα των Βασιλέων, οι Πυραμίδες, η Σφίγγα, το Μουσείο του Κάιρου, η Αλεξάνδρεια του Καβάφη και εικόνες από την Τυνησία και τα ρωμαϊκά ερείπια Djem.

47. Ταξίδι στην Αίγυπτο, τη χώρα του Φαραώ-Νείλου!

«ΤΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ/ Αν μόνο λέξεις/ με τους ρυθμούς τους/ μπορούσαν να χαϊδέψουν/ την παλλόμενη καρδιά σου/ θα άνοιγα το στόμα μου/ και θα έσκιζα τη γλώσσα μου/ σε χίλια και ένα κομμάτια./ Στέκομαι/ μέσα στα κοφτερά σπαθιά/ της μοναξιάς/ Στέκομαι/ κάτω από το φεγγάρι και τ’ άστρα/ στάζοντας δάκρυα./ Στέκομαι/ περιμένοντας εσένα/ κατανοώντας/ και δεν θα διστάσω./ Η βροχή θα αρχίσει να πέφτει./ Στέκομαι/ περιμένοντας/ τη δροσερή σου αύρα/ και τραντάζω τη ζεστή καρδιά μου/ στα τρεχάμενα νερά/ του ποταμού Νείλου» (Nasibu Mwanukuzi, Αίγυπτος).

Συνέντευξη με τον Δρ. Usama Mohamed Abdel-Magid Ebraheem, καθηγητής στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Sohag (Αίγυπτος)

Λένε ότι η Αίγυπτος είναι μια παράξενη χώρα!

Πολύχρονη, σύνθετη, όμορφη… το 30% των παγκόσμιων αρχαιολογικών μνημείων βρίσκεται εδώ. Όμως το πιο σημαντικό «μνημείο» μας είναι ο Νείλος: «Ο Νείλος δίνει τη ζωή». Οι αγρότες μας, οι Φελάχοι ζουν απ’ αυτόν. Όμως το φράγμα του Ασουάν άλλαξε τη δραστηριότητα του ποταμού, διπλασίασε τον πληθυσμό, αύξησε 30% τις καλλιέργειες και εξαφάνισε τους Νούβιους… Η Αίγυπτος ήταν ήδη «αρχαία» όταν ήταν σε ακμή η ρωμαϊκή αυτοκρατορία και οι Κέλτες κυνηγούσαν αγρίμια στην Ευρώπη. Οι Φαραώ κυβέρνησαν την Αίγυπτο πριν από το 5.000 π.Χ, τον 16ο αιώνα π.χ. ξεχώρισαν ο Amenofis με τη σύζυγό του Nefertiti, ο Μέγας Φαραώ Ramsi Β΄ άφησε το Αμπού Συμπέλ. Οι αρχαίοι διακρίθηκαν στη μηχανική, την ιστορία, τις αγροτικές καλλιέργειες, την αστρονομία και την ιατρική. Παρατηρώντας τις πλημμύρες του Νείλου έφτιαξαν το ημερολόγιο των 365 ημερών, τους μήνες, τις εβδομάδες. Τον 5ο αιώνα κατακτηθήκαμε από τους Πέρσες και μετά από το Μέγα Αλέξανδρο και τους Ρωμαίους.
Γιατί δεν συνεχίζεται αυτή η δημιουργία ως τις μέρες μας;

Οι Αιγύπτιοι δεν άλλαξαν, η ιστορία όμως και η κίνηση αλλάζουν. Οι αρχαίοι πίστευαν στον Osiri, το θεό του Νείλου και των νεκρών, και στον Ρα, το θεό του ήλιου. Ο Γιος του ήλιου ήταν ο Φαραώ. Από τη μια μεριά υπήρχε μια αυστηρή θρησκευτική ιεράρχηση με τον Φαραώ και τους ιερείς να ορίζουν ακόμα και τη μεταθανάτια ζωή. Για τη λύτρωση της ψυχής («μπα») βαλσάμωναν τα σώματα σε μια διαδικασία εβδομήντα ημερών. Αυτό βοήθησε την ιατρική, στο Μουσείο του Καΐρου υπάρχουν μούμιες που έχουν χειρουργηθεί στον εγκέφαλο. Νεότερες έρευνες στις μούμιες αποκαλύπτουν ότι το βαλσάμωμα έγινε με τη χρήση ναρκωτικού φυτού που δεν υπήρχε στην Αίγυπτο και την Αφρική, αλλά στη Λατινική Αμερική. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος, πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο, οι Αιγύπτιοι είχαν επισκεφτεί την Αμερική. Όμως από την άλλη μεριά ο λαός ζούσε στις λάσπες του Νείλου και εξαναγκάστηκε να φτιάξει τις πυραμίδες όπως την πυραμίδα του Χέοπα ύψους 146 μέτρων) και τη Σφίγγα. Ωστόσο για να διατηρηθεί αυτό το θρησκευτικό καθεστώς δεν επιτρέπονταν αλλαγές ούτε καν στη ζωγραφική, η οποία ακολουθούσε τις ίδιες νόρμες για αιώνες. Αυτή η ακαμψία της εξουσίας οδήγησε στην πτώση, τα προβλήματα ήταν συγκεκριμένα το ίδιο και οι απαντήσεις. Ωστόσο και σήμερα η Αίγυπτος είναι σημαντική χώρα στον αραβικό κόσμο. Αν εμείς έχουμε προβλήματα και αποσταθεροποίηση, αυτή εξαπλώνεται στη Μέση Ανατολή [βλ το παράδειγμα της «αραβικής άνοιξης»].

Ταξίδι στην Αίγυπτο (171. Φωτογραφίες, διάρκεια 9 λεπτά): Ασουάν – “Το Φράγμα, Οι Νούβιοι, Πλεύση στο Νείλο, Λούξορ, Καρνάκ, Η Κοιλάδα των Βασιλέων, Κάιρο – Αρχαιολογικό Μουσείο Καΐρου, Οι Πυραμίδες και η Σφίγγα, Το Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, Το Όρος Σινά (2.285 μέτρα), Η Αλεξάνδρεια του Καβάφη.

(Ταξίδι στην Αίγυπτο, Βίντεο διάρκειας 9’ λεπτών): Χοροί και τραγούδια της Αιγύπτου, Ο χορός των Δερβίσηδων, «Σε Αρμονία και Ευχαριστία με το Δημιουργό”

Πώς ήρθε το Ισλάμ στην Αίγυπτο;
Η μετάβαση των πολιτισμών στην Αίγυπτο ήταν πάντα μια βίαιη διαδικασία, υπήρχαν κόπτες χριστιανοί που κατέστρεψαν πολλά μνημεία αλλά και που οι ίδιοι καταπιέστηκαν. Όταν ήρθαν οι μουσουλμάνοι έγιναν δεκτοί. Αργότερα κατακτηθήκαμε από τους Τούρκους Οθωμανούς και το 19ο αιώνα έφτασαν οι Άγγλοι που δεν έχουν καλή φήμη γιατί εφάρμοσαν ληστρική στάση κλέβοντας αρχαιολογικούς θησαυρούς και καταστρέφοντας πολλά μνημεία, όπως τον Παρθενώνα στη χώρα σας. Η αποκρυπτογράφηση της αρχαίας Αιγύπτου άρχισε το 1798 από τους επιστήμονες που συνόδευαν την εκστρατεία του Ναπολέοντα, με αποκορύφωμα την αποκωδικοποίηση της Στήλης της Ροζέτας. Το 1956 είχαμε πόλεμο εναντίον της Αγγλίας, του Ισραήλ και της Γαλλίας και ξανά το 1970 με το Ισραήλ που πήρε το Σινά για να ανακτηθεί το 1973. Όλος μας ο πλούτος πήγε στον πόλεμο. Σήμερα αρχίζουμε από την αρχή. Η χώρα είναι ισλαμική με την αντίληψη ότι «το άτομο πρέπει να δρα ως μουσουλμάνος».
Με ποιο τρόπο η ιστορία σας επηρεάζει την εκπαίδευσή σας;
Η εκπαίδευση ακολούθησε τα προβλήματα της ιστορία μας. Σήμερα ενώ υπάρχουν χιλιάδες μαθητές, υπάρχουν λίγα σχολεία με 2-3 βάρδιες επηρεάζοντας την ποιότητα της μόρφωσης. Υπάρχουν 40-45 μαθητές σε κάθε τάξη, ενώ στο δημοτικό ξεπερνούν τους 50. Οι μισθοί των εκπαιδευτικών είναι χαμηλοί, 100-200 Ευρώ. Πολλοί εξαρτώνται οικονομικά από τα ιδιαίτερα μαθήματα. Υπάρχουν καταγγελίες γονέων ότι οι εκπαιδευτικοί δεν αποδίδουν στο σχολείο, ώστε να έχουν τους ίδιους μαθητές για ιδιαίτερα. Το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι όποιος κάνει κάτι τέτοιο θα απολύεται, αλλά αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει…
Τα πρώτα εννέα χρόνια εκπαίδευσης είναι υποχρεωτικά, αλλά οι τελευταίες τάξεις είναι δύσκολες για το παιδί και για ολόκληρη την οικογένεια. Πρέπει να εγκαταλείψεις τα πάντα για να ασχοληθείς με τις εξετάσεις του παιδιού σου, ώστε να φοιτήσει στο πανεπιστήμιο. Υπάρχει μια «ανταγωνιστική πυραμίδα εκπαίδευσης», όπως αυτές των Φαραώ! Πολλοί ξεκινούν στη βάση της πυραμίδας, αλλά ελάχιστοι φτάνουν στην κορυφή! Στο πανεπιστήμιο υπάρχει πολυκοσμία, σε ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου μπορεί να παρακολουθούν 2.000 φοιτητές. Είναι κάτι σαν όπερα! Βέβαια η εκπαίδευση είναι ένα κομμάτι της κοινωνίας. Υπάρχει εκπαίδευση για όλους αλλά όχι και δουλειά.
Με τι ασχολείσαι στην έρευνά σου;
Μελετώ την εκπαίδευση των «προικισμένων», «ιδιοφυών» μαθητών. «Προικισμένος» στην κοινή λογική σημαίνει υψηλές επιδόσεις. Όμως άλλο σημαντικό ταλέντο είναι η δημιουργικότητα, ο μαθητής ως δημιουργός! Αυτό μπορεί να ειδωθεί στην τέχνη αν και η κοινωνία ενδιαφέρεται για λογικές παρά δημιουργικές σχέσεις. Εγώ δεν έκρινα τα παιδιά με βάση το δείκτη νοημοσύνης τους, αλλά με βάση την καλλιτεχνική τους έκφραση και δημιουργικότητα. Σε σύνολο 15.000 μαθητών επέλεξα 70 με κριτήριο τις καλλιτεχνικές τους δημιουργίες. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η Αίγυπτος χρειάζεται να αλλάξει τρόπο σκέψης, ποιότητα εκπαίδευσης και κοινωνική οργάνωση. Έχω τρία παιδιά. Εργάζομαι σε δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά δεν θέλω να πάνε σε δημόσιο σχολείο γιατί είναι ισοπεδωτικό, δεν αναπτύσσει δημιουργικές τάσεις στην ταυτότητα των μαθητών.
Ποια είναι η «Αιγυπτιακή ταυτότητα»;
Ο Αιγύπτιος είναι δημιουργικός άνθρωπος. Τα οικονομικά, ιστορικά, διοικητικά και εκπαιδευτικά προβλήματα μας στρέφουν σε ετερόκλητες δράσεις, τις οποίες ονομάζω «εξυπνάδα της ζωής». Μας αρέσει το γέλιο, δεν θέλουμε να είμαστε δυστυχισμένοι.
Ποιες είναι οι σκέψεις σου για το μέλλον;
Εμείς οι Άραβες δεν είμαστε ευχαριστημένοι με αυτά που συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή. Ποτέ δεν θα αποδεχτούμε όποια λύση και αν βρουν στο Ισραήλ, αργότερα θα αντιδράσουμε, το πρόβλημα θα συνεχιστεί. Υπάρχει μια λύση να δοθεί πίσω στους Παλαιστίνιους η γη τους. Πήρες τη γη; Να τη δώσεις πίσω! Κάποιοι δεν το καταλαβαίνουν ή έχουν τη δύναμη τώρα να προσπαθούν να επιβάλουν τις δικές τους λύσεις. Ακόμα και αν οι Παλαιστίνιοι αποδεχτούν μια άδικη λύση, εμείς οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι δεν θα την αποδεχτούμε! Το πρόβλημα θα συνεχίζεται.
Τι θέλεις να πεις στους Έλληνες;
Αγαπώ τους Έλληνες! Έχω φίλους Έλληνες. Θέλω να πάω στην Ελλάδα και οι Έλληνες να έρθουν στην Αίγυπτο!

Συνέντευξη με τον Δρ. Essam El-Akwah, Μέλος του Εθνικού Κέντρου Εξετάσεων και Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης (Κάιρο)

Από ποιο μέρος της Αιγύπτου κατάγεσαι;
Κατάγομαι από την Γκίζα, εκεί βρίσκονται οι πυραμίδες και η Σφίγγα. Τα μνημεία είναι μισή ώρα από το Κάιρο που σημαίνει «Κατακτητής» ή «Νικητής», είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αφρικής με 20 εκατομμύρια κατοίκους. Η στέγαση στο Κάιρο είναι τεράστιο πρόβλημα, τόσο που 200 χιλιάδες άνθρωποι ζουν μέσα σε παλιά νεκροταφεία!
Νείλος!
Ο Νείλος είναι τα πάντα! Ζωή, μεταφορικό μέσο, τροφή, πόσιμο νερό, ηλεκτρισμός, ιστορία και τέχνη. Ξεκινάει από το Σουδάν και καταλήγει στη Μεσόγειο. Από τη 2η χιλιετία π.Χ. εκτελούνταν αρδευτικά έργα στο Φαγιούμ. Η λέξη Φαγιούμ παραπέμπει στις απεικονίσεις των νεκρών (Φαγιούμ), που αργότερα αποτέλεσαν τη βάση της βυζαντινής αγιογραφίας. Είχαμε σημαντικές σχέσεις με την Κρήτη, με την Ελλάδα. Ακόμη και πριν από 40 χρόνια υπήρχαν αρκετοί Έλληνες, αλλά έφυγαν με τις εθνικοποιήσεις – όπως της Διώρυγας του Σουέζ – του ηγέτη του αραβικού κόσμου Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ (1918-1970) ενάντια στα ξένα συμφέροντα.
Ποιες ήταν οι επιπτώσεις όσων πέρασαν από την Αίγυπτο στην εκπαίδευσή σας;
Οι Βρετανοί ήθελαν κατώτερη εκπαίδευση. Μια εκπαίδευση που θα τους υπηρετούσε. Δεν επιθυμούσαν να χτίσουν πανεπιστήμια και να σπουδάσουν οι Αιγύπτιοι. Ευτυχώς δεν έμεινα πολύ και η επίδραση τους δεν ήταν καταλυτική. Μετά τους πολέμους η χώρα προσπαθεί να σταθεροποιήσει την ειρήνη και να αλλάξει την παραδοσιακή εκπαίδευση, αλλάζοντας ακόμα και τη διαρρύθμιση των σχολικών κτιρίων.
Τι εννοείς «παραδοσιακή εκπαίδευση»;
Στην Αίγυπτο είχαμε ένα κοινό συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα. Τα ίδια βιβλία χρησιμοποιούνταν υποχρεωτικά από όλους, αλλά σήμερα υπάρχει ελαστικότητα στη χρήση διαφορετικών εκπαιδευτικών εγχειριδίων. Στο Κάιρο για παράδειγμα που έχει τη δική του δυναμική, χρησιμοποιούν βιβλία με έμφαση στις επιστήμες. Στην Άνω Αίγυπτο που ασχολούνται με αγροτικές δραστηριότητες και έχουν έντονο το φυσικό περιβάλλον επικεντρώνονται σε αυτά τα θέματα. Υπάρχει έμφαση στον τοπικό πολιτισμό. Αυτό επιτυγχάνεται και με το ανοικτό πανεπιστήμιο και την εκπαίδευση εξ αποστάσεως, αλλά και το πρόγραμμα «Εκπαίδευση για Όλους» που προσπαθεί να προσεγγίσει μαθητές που εγκατέλειψαν το σχολείο. Η εκπαίδευση βοηθάει στην κοινωνική αναρρίχηση. Ακόμα και όταν θέλεις να παντρευτείς, αν έχεις πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχεις μεγαλύτερη «ζήτηση», σε αξιολογούν διαφορετικά. Εγώ εργάζομαι στο Εθνικό Κέντρο Αξιολόγησης στο Κάιρο και βλέπω καθημερινά πόσο σημαντικές είναι αυτές οι αλλαγές. Δεν μπορώ να μπω σε λεπτομέρειες λόγω δεοντολογίας, αλλά νομίζω ότι κατάλαβες ποιες αλλαγές χρειαζόμαστε.
Τι πιστεύεις για το μέλλον;
Το μέλλον είναι στα χέρια του Αλλάχ! Όμως ανήκει και στους πλούσιους!
Ποια λόγια από το Κοράνι θυμάσαι τώρα;
«Ερεύνα τα θέματα, να σκέφτεσαι με βαθύτητα και να μην κρίνεις με την εμφάνιση των πραγμάτων». «Αν ακούσεις καλά νέα περίμενε να δεις αν είναι αλήθεια».
Τι θα έλεγες στους Έλληνες;
Θέλω να πω μια λέξη στα ελληνικά: «εντάξει» (γέλια). Έχουμε καλές σχέσεις και οι Έλληνες μας βοήθησαν, όπως στην ανέγερση της Βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια, σας ευχαριστώ εκ μέρους της πατρίδας μου.
Έχεις ακούσει για τον Έλληνα ποιητή Καβάφη από την Αλεξάνδρεια;
Ναι, βέβαια.

48. Ταξίδι στην Τυνησία, του ρωμαϊκού αμφιθέατρου των 35.000 θέσεων

Η Τυνησία είναι μια χώρα της Βόρειας Αφρικής, το 40% της έκτασης της καταλαμβάνεται από την έρημο Σαχάρα. Η ονομασία της προέρχεται από την πόλη «Tunis» και συνδέεται με τη βερβέρικη ρίζα «tns» που σημαίνει «να ξαπλώνουν κάτω» ή «στρατόπεδο», ενώ άλλες φορές συνδέεται με τη φοινικική θεά «Tanith». Η Τυνησία κατοικήθηκε από φυλές Βερβέρων. Οι Φοίνικες έφτασαν από τον 10ο αιώνα π.Χ. Τον 6ο αιώνα π.Χ. η ιδρυμένη πόλη της Καρχηδόνας έγινε η κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο, το 149 π.Χ. η Καρχηδόνα έγινε ρωμαϊκή κτήση και μετά κτήση των Βανδάλων, των Βυζαντινών, των Αράβων, των Νορμανδών, των Ισπανών, των Οθωμανών, για να αποκτήσει την ανεξαρτησία της από τους Γάλλους το 1956 υπό την αρχηγία του Habib Bourguiba που κυβέρνησε ως πρόεδρος ως το 1987. Τον διαδέχτηκε ο  Abidine Ben Ali μέχρι που έφυγε από τη χώρα εν μέσω λαϊκής αναταραχής το 2011. Η επανάσταση της Τυνησίας ήταν μια εκστρατεία πολιτικής αντίστασης ενάντια στην υψηλή ανεργία, τον πληθωρισμό των τροφίμων, τη διαφθορά, την έλλειψη της ελευθερίας του λόγου και των πολιτικών ελευθεριών, και των φτωχών συνθηκών διαβίωσης. Ο καταλύτης για τις μαζικές διαδηλώσεις ήταν ο Μοχάμεντ Μπουαζίζι, ένας 26χρονος πωλητής δρόμου που αυτοπυρπολήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2010 σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάσχεση των εμπορευμάτων του και την ταπείνωση που τον υπέβαλε ένας δημοτικός υπάλληλος.

«Ταξίδι στην Τυνησία», Βίντεο και φωτογραφίες διάρκειας 8’ λεπτών): Στα ρωμαϊκά ερείπια της πόλης El Djem, “Το Αμφιθέατρο των 35.000”, Στην πρωτεύουσα Τύνιδα, Χειροποίητη ύφανση παραδοσιακών χαλιών, “Η πώληση”, Souq, “Το παζάρι ή η αγορά”, Η ψαραγορά, Η λαχαναγορά.

Από το 1956, ημέρας ανεξαρτησίας της χώρας, η Τυνησία έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου στο εκπαιδευτικό της σύστημα με στόχο την εκπαίδευση των παιδιών για να ανταποκριθούν στις μεταβαλλόμενες ανάγκες μιας αναπτυσσόμενης χώρας. Το 20% του προϋπολογισμού διατίθενται για την εκπαίδευση ενώ από το 2006 το ποσοστό έχει αυξηθεί. Έχοντας μια γαλλική επιρροή υιοθετήθηκε μια σταδιακή προσέγγιση προς την αραβοποίηση. Αρχικά διατηρήθηκε η γαλλική ως ξένη γλώσσα και μέσο διδασκαλίας για τα μαθηματικά και την επιστήμη, στη δεκαετία του 1970 επεκτάθηκε η αραβοποίηση σε όλα τα μαθήματα. Ένα ιδιαίτερο γνώρισμα του εκπαιδευτικού συστήματος της Τυνησίας είναι τα «Kouttabs», θρησκευτικά ιδρύματα που έχουν σκοπό στη μύηση και στην εκμάθηση του Κορανίου, καθώς και ανάγνωση, γραφή και αριθμητική.

Κράτα το