ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 38-39. Ταξίδι στην Μποτσουάνα και στην Ναμίμπια

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Ο ποταμός Οκαβάνγκο που πηγάζει στην Αγκόλα, διασχίζει τη Ναμίμπια και μετά από ένα ταξίδι 1.400 χιλ., εκβάλει εξαιτίας των τεκτονικών μετατοπίσεων, στην Μποτσουάνα στην έρημο Καλαχάρι σχηματίζοντας το Δέλτα Οκαβάνγκο. Η Σειρά το Ταξίδι προβάλει τα ανέπαφα τοπία του πλανήτη μας ως ηθικούς και παιδαγωγικούς τόπους, όπως έκαναν για παράδειγμα ο Α. Παπαδιαμάντης και ο Ο. Ελύτης: «Μια μέρα το παρελθόν μας θα μας αιφνιδιάσει με τη δύναμη της επικαιρότητάς του. Δε θα ‘χει αλλάξει εκείνο αλλά το μυαλό μας. Ένα ψήλωμα νοητό, που θα χρειαστεί να το ξανανεβούμε για να εκτιμήσουμε σωστά τις διαστάσεις των πραγμάτων γύρω μας…  Τότε μόνον θα καθαρίσει το τοπίο, για να φανούν οι σταθερές που το συνέχουν. Οι άνθρωποι θα πάψουν να ‘ναι απλώς φορείς ηθών και εθίμων, και οι θάλασσες ανάμεσα στους άγριους βράχους θ’ αποκτήσουν την προέκταση την ηθική που θέλησε ο συγγραφέας, δοκιμάζοντας να συνθέσει τα φυσικά στοιχεία με τον τρόπο που θα το έκανε για ένα ιδεόγραμμα» (Ελύτης, Ο., 1995, Εν Λευκώ, Τέταρτη  Έκδοση. Αθήνα:  Ίκαρος, σελ. 62). Παρακάτω εκτός από τη συνέντευξη με το Δρ Mabi Nyaga της Ακαδημίας Lagae, μπορείτε να παρακολουθήσετε τρία ενσωματωμένα βίντεο από τη Μποτσουάνα και τη Ναμίμπια.

38. ΤΑΞΙΔΙ στην Μποτσουάνα, Δέλτα Οκαβάνγκο ένας από τους τελευταίους παραδείσους του πλανήτη

«Η Παιδική Εργασία/ Δεν είναι δίκαιο,/ Δεν μου αρέσει αυτό./ Δεν είναι δίκαιο να εξαναγκάζεις τα παιδιά να δουλεύουν,/ Δεν μου αρέσει/ Χρειαζόμαστε μάθηση./ Δεν είναι δίκαιο!/ Εμείς,  εσείς, είμαστε το μέλλον/ Όταν εσείς γεράσετε και αναλάβουμε εμείς/ Θα καταλάβετε τι εννοούμε./ Τότε εμείς δεν θα επαναλάβουμε την εκμετάλλευση;/ Δυστυχώς έχετε δώσει το άσχημο παράδειγμα./ Αν δεν μπορούμε όλοι μας να μάθουμε να διαβάζουμε και να γράφουμε,/ μετά δεν θα μπορούμε να βρούμε δουλειές./ Και τότε, η ιστορία θα επαναλάβει τον εαυτό της./ Γι’ αυτό αλλάξετε την κατάσταση τώρα/ ή θα χάσουμε την ελπίδα για ένα όμορφο αύριο» (Fearn 11 ετών, Golspie Primary School, Μποτσουάνα).

Συνέντευξη με το Δρ Mabi Nyaga από την παιδαγωγική Ακαδημία Lagae

Μίλησες μας για τη χώρα σου, τη Μποτσουάνα

Η Μποτσουάνα είναι μία αφρικάνικη χώρα κάτω από τη Σαχάρα που συνορεύει με την Νότια Αφρική, τη Ζιμπάμπουε και την Ναμίμπια. Είμαστε περίπου 1.6 εκατομμύρια κάτοικοι σε μια έκταση όση αυτή της Γαλλίας. Κατέχουμε μία μεγάλη έκταση γης, αλλά κατοικείται μόλις το ένα τέταρτο. Το 70% του πληθυσμού ζει στην επαρχία, καλλιεργεί τη γη αλλά κυρίως εκτρέφει αγελάδες. Για το πότισμα των αγελάδων έχουμε πηγές αλλά και πηγάδια όπου δεν υπάρχει νερό. Το κλίμα μας χαρακτηρίζεται από ένα μεγάλο και πολύ ζεστό καλοκαίρι, ενώ ο χειμώνας διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Ιούλιο. Στην Μποτσουάνα ζουν οι απόγονοι πολλών εθνικών ομάδων, όπως ήταν οι Tswana που έδωσαν και το όνομα στη χώρα, οι Kwena, Ngwato, Ngwaketse, Kgatla, Tawana, Lete, Tlokwa, Rolong, Kalanga, Kgalagadi, Birwa, Tswapong, Yei, Mbukushu, Subiya, Herero, Khoisan.

Το 1966 αποκτήσαμε την ανεξαρτησία μας από τους Άγγλους άποικους. Σε αντίθεση με τις περισσότερες αφρικάνικες χώρες που κατακτήθηκαν, η Μποτσουάνα ζήτησε την Βρετανική παρέμβαση γιατί κινδύνευε από τους Ολλανδούς άποικους να προσαρτηθεί στα εδάφη της Νότιας Αφρικής. Οι Βρετανοί στην αρχή δεν ήθελαν να παρέμβουν γιατί νόμιζαν ότι ήμαστε μια φτωχή χώρα. Τελικά το 1895, μετά από πολλές διαπραγματεύσεις, γίναμε αποικία τους. Είχαμε όμως μεγάλη τύχη γιατί μετά την αποχώρηση των Άγγλων, ανακαλύψαμε πολλά διαμάντια στο υπέδαφός μας. Σήμερα, μαζί με τη Ρωσία, διαθέτουμε μια από τις μεγαλύτερες ποιοτικές παραγωγές διαμαντιών στον κόσμο. Το άλλο μεγάλο διαμάντι της χώρας μου είναι το Δέλτα Οκαβάνγκο [Το Δέλτα έχει έκταση όση είναι η έκταση της Πελοποννήσου]. Ταυτόχρονα όμως είμαστε η δεύτερη χώρα στον κόσμο της οποίας ο πληθυσμός έχει πληγεί από τον ιό του AIDS, ένας στους τέσσερις κατοίκους.

«Ταξίδι στην Μποτσουάνα», Βίντεο διάρκειας 13’ λεπτών): Δέλτα Οκαβάνγκο (σε μια έκταση όση της Πελοποννήσου), “Το ποτάμι 1.400 χιλιομέτρων που εξαφανίζεται … στην έρημο Καλαχάρι”, Στα κανάλια και τις λίμνες με τις πιρόγες mokoro, Πάνω στις Νησίδες, Πτήση πάνω από τον υγροβιότοπο

Πώς σας έχει επηρεάσει ο αποικισμός;

Αυτό είναι μια μεγάλη ιστορία που οδήγησε σε θετικές και αρνητικές εξελίξεις. Οι Βρετανοί οργάνωσαν το δημόσιο σύστημα και τις υπηρεσίες. Όμως οι ντόπιοι δεν ήταν ευχαριστημένοι. Μόνο λίγοι από εμάς είχαν πλεονεκτήματα, εκείνοι που παρακολούθησαν σχολείο και συνεργάστηκαν με τους αποίκους και τις θρησκευτικές αποστολές. Γι’ αυτό σήμερα στη χώρα μου υπάρχουν χριστιανοί αλλά ασκείται και η αφρικάνικη θρησκεία των πνευμάτων. Εμείς είχαμε τους δικούς μας θεούς, όταν χρειαζόμασταν βροχή προσευχόμαστε στο θεό της βροχής, δεν βασιζόμασταν απλά στις συνθήκες της βαρύτητας. Επίσης πιστεύαμε ότι οι άνθρωποι που πεθαίνουν ζουν στη φύση και για αυτό την σεβόμασταν ιδιαίτερα. Ευτυχώς που ανακαλύψαμε τα διαμάντια μετά από την αποχώρηση των Άγγλων. Υπήρξε ανάπτυξη στην εξόρυξη των μεταλλευμάτων και των διαμαντιών, ανοίχτηκε ένα μεγάλο οδικό δίκτυο, χτίστηκαν πολλά σχολεία και αναβαθμίστηκε η εκπαίδευση και τα πανεπιστήμια. Δεν ξεχνάμε όμως ότι είμαστε προϊόν του αποικισμού και σε παρόμοια θέση με τις άλλες αφρικάνικες χώρες. Πρέπει να θυμόμαστε το παρελθόν μας για να μπορούμε να προχωρήσουμε στο μέλλον.

Πώς έγινε η ευθεία χάραξη των εθνικών σας συνόρων;

Τα εθνικά μας σύνορα χαράχτηκαν όπως και στις υπόλοιπες χώρες της Αφρικής από τους αποίκους, έγινε μια ξένη και τεχνητή χάραξη. Οι εθνικές ομάδες και οι γλώσσες λειτούργησαν σε δεύτερη μοίρα και βλέπεις τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα.
Πολιτισμός και εκπαίδευση στην Μποτσουάνα!

Ο πολιτισμός και οι εκπαίδευση είναι δυναμικές! Με την έννοια εκπαίδευση εννοώ, όχι μόνο την «επίσημη», αλλά και την «ανεπίσημη» μάθηση που περιλαμβάνει τις αξίες, τις παραδόσεις, τα μνημεία μας. Η ανεπίσημη εκπαίδευση δεν γίνεται μέσα σε μια σχολική αίθουσα αλλά οπουδήποτε, ούτε βασίζεται στον γραπτό λόγο αλλά στην προφορική παράδοση. Είναι όμως παντού για να γίνουμε πατέρας, αδελφός, αδελφή, πολίτες της Μποτσουάνας. Σήμερα κυριαρχεί η επίσημη εκπαίδευση και πιστεύω ότι αγνοούμε την παγκόσμια παραδοσιακή κληρονομιά. Δεν θα έπρεπε όμως γιατί η επίσημη εκπαίδευση αποσκοπεί κυρίως στην εργασία, ενώ η ανεπίσημη μόρφωση στηρίζεται στην μακραίωνη ηθική και στην κοινωνική αλληλεγγύη. Είναι η ανεπίσημη εκπαίδευσή που μας λέει ότι ακόμη και αν είμαστε ανώτεροι ακαδημαϊκοί, πρέπει να φροντίζουμε τους ηλικιωμένους, τους γονείς μας την κοινωνία μας.

«Ταξίδι στην Μποτσουάνα», Φωτογραφίες διάρκειας 20’ λεπτών): Ποταμός Chobe, Δέλτα Οκαβάνγκο, “Το ποτάμι 1.400 χιλιομέτρων που εξαφανίζεται … στην έρημο Καλαχάρι”, Στα κανάλια και τις λίμνες με τις πιρόγες mokoro, Πάνω στις Νησίδες της βιοποικιλότητας, Πτήση πάνω από τον υγροβιότοπο

Η παγκοσμιοποίηση και ο καπιταλισμός άλλαξαν τις αξίες σας;

Υπάρχει μετατόπιση, οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να σκέφτονται εμπορικά και ατομικά. Αποσκοπούν στα ατομικά κέρδη, κάτι που είναι επικίνδυνο, γιατί σπάει συνεχώς τους παραδοσιακούς δεσμούς επικοινωνίας. Ο προσωπικός μας χρόνος αφιερώνεται στην παραγωγή και όχι την παράδοση, τη φροντίδα των γονέων μας και των παιδιών μας. Στην Μποτσουάνα, ένα ρητό αναφέρει, «Να συνεχίσεις να κατέχεις και να φροντίζεις το κομμάτι της γης που γεννήθηκες και να αποκτήσεις ένα κομμάτι γη εκεί που προοδεύεις με την εργασία σου». Αυτό σημαίνει πως ότι δουλειά κι αν κάνουμε, δεν πρέπει να χάσουμε την σχέση μας με τη γη. Εγώ και όταν ήμουν υποψήφιος διδάκτορας στην Ευρώπη, όπως και πολλοί άλλοι, εξακολουθούσα να κατέχω την πατρική μου γη και ακόμη συνεχίζω να εκτρέφω τις αγελάδες που κληρονόμησα από τους γονείς μου.

Τι έρευνα έκανες στο διδακτορικό σου;

Στην Μποτσουάνα εργάστηκα ως εκπαιδευτικός για δέκα χρόνια, έκανα μάστερ διδακτορική διατριβή με θέμα τη «Δημοκρατική εκπαίδευση και την ισότητα των δύο φύλων».
Στις συνεντεύξεις που είχα με άλλους εκπαιδευτικούς σε άλλες αφρικανικές χώρες, υποστήριξαν ότι πίσω από τη δυτική δημοκρατία κρύβεται μια νέα μορφή αποικισμού, ο καπιταλισμός!
Πίσω από τη δημοκρατία κρύβεται ο καπιταλισμός! Το ξέρω, δυστυχώς.

Πώς οργανώνεται το εκπαιδευτικό σας σύστημα;

Έχουμε προσχολικό προαιρετικό εκπαιδευτικό σύστημα για δυο χρόνια. Από την ηλικία των έξι ετών, οι μαθητές, για επτά χρόνια, παρακολουθούν το δημοτικό σχολείο και μετά τα επόμενα πέντε χρόνια φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Όλα τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο τουλάχιστον για εννέα χρόνια. Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και δωρεάν. Με την κατάργηση των διδάκτρων το 1987, εξαιτίας της εξαγωγής των διαμαντιών, στη χώρα μου όλοι σχεδόν οι μαθητές αποφοιτούν από το δημοτικό και γίνεται μια προσπάθεια για να συνεχίσουν όλοι και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αυτό το εγχείρημα είναι μοναδικό σε ολόκληρη την Αφρική. Βέβαια η υποχρεωτική εκπαίδευση έφερε σε κάποια σχολεία, ανάλογα με την περιοχή, 50 μαθητές μέσα στην ίδια τάξη, αλλού 40 έως 45 μαθητές.

Υπάρχει σεβασμός για τους εκπαιδευτικούς;

Ναι, οι μαθητές μας σέβονται τους μεγαλύτερους. Ότι είδα στην Ευρώπη, «ήταν πολύ διαφορετικό». Ίσως να μην αφορά όλους τους εκπαιδευτικούς, αλλά νομίζω ότι τα παιδιά δεν τους σέβονται. Στη χώρα μου τα παιδιά σέβονται το δάσκαλο, το γονέα και τους γηραιότερους. Όταν επισκέπτομαι ένα σπίτι δε μένω όρθιος, ούτε μιλάω πριν από τον οικοδεσπότη. Έτσι δείχνω σεβασμό όταν κάθομαι και δε μιλάω ή μιλάω χαμηλόφωνα! Η χαμηλότερη θέση του σώματος μου υποδηλώνει το σεβασμό μου. Στην Ευρώπη είδα βία και ναρκωτικά.

Τι πιστεύεις για την εκπαίδευση;

Το ερώτημα είναι «εκπαίδευση για ποιο σκοπό»; Για μένα ως εκπαιδευτικό,  εκπαίδευση σημαίνει ηθική. Όμως η εκπαίδευση, αν και παρέχεται από εμάς τους εκπαιδευτικούς, σχεδιάζεται από άλλους, τους πολιτικούς και την αγορά εργασίας. Θα έπρεπε να είναι ένα εργαλείο που θα απομάκρυνε την περιθωριοποίηση και την καταπίεση, δεν είναι όμως. Στην Μποτσουάνα, ενώ είμαστε μια αγροτική χώρα, συνταχθήκαμε με την παγκόσμια αγορά και κάναμε την εισαγωγή ενός αστικού, καπιταλιστικού, εκπαιδευτικού συστήματος.
Μπορείς να μας μιλήσεις για την ειδική αγωγή στη χώρα σας;
Αυτή η εκπαίδευση έχει αφεθεί στα χέρια των φιλανθρωπικών οργανισμών.

Γιατί όλοι οι Αφρικανοί μιλάτε για δημοκρατική εκπαίδευση, δεν υπάρχει δημοκρατία στις χώρες σας;

Οι αναπτυσσόμενες χώρες εισάγουμε αναγκαστικά αυτόν τον όρο, εννοώντας την «καπιταλιστική δημοκρατία». Μιλάμε για μια καπιταλιστική δημοκρατικοποίηση των αποικιών, οι δυτικοί χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά αυτόν τον όρο. Ξέρεις ότι είμαστε φτωχοί, παράγουμε μόνο τις πρώτες ύλες, η δύση τις επεξεργάζεται και μας πουλάει ακριβότερα τα προϊόντα, αναπαράγοντας έτσι την εξάρτηση μας από αυτούς. Βέβαια ο τρόπος που παρουσιάζουν τη δημοκρατία διαφέρει. Μιλούν για σωστές κυβερνήσεις και σχέσεις, για το νόμο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η δημοκρατία όμως με την αρχαία ελληνική έννοια, από τις λέξεις «δήμος» και «κράτος», σημαίνει ότι «η εξουσία ανήκει στους πολίτες» οι οποίοι αποφασίζουν μόνοι τους χωρίς παρεμβάσεις. Μια άλλη δημοκρατία, έξω από εμάς, εισαγόμενη, σημαίνει έλεγχος. Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία έξω από τη χώρα μας αλλά ζούμε την εποχή παγκοσμιοποίησης. Παράδειγμα, η Αφρική δεν έχει όπλα αλλά αγοράζει από την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. για τους εμφύλιους. Πιστεύω ότι οι ισχυρές χώρες εκμεταλλεύονται όλο τον κόσμο. Αυτό δεν είναι δίκαιο, ξέρεις τι εννοώ.

Θα ήθελες να πεις λίγα λόγια στους Έλληνες αναγνώστες;

Θα ήθελα να επισκεφτώ την Ελλάδα γιατί γνωρίζω την ελληνική παράδοση, τον αρχαίο πολιτισμό και τη θρησκεία σας. Θα ήθελα να σας πω ότι οι Έλληνες έχετε μείνει «σιωπηλοί». Όσα χρόνια ήμουν στη δυτική Ευρώπη δεν άκουσα τίποτα για τη σύγχρονη Ελλάδα, άκουγα μόνο για άλλες χώρες, δεν ξέρω γιατί. Δεν ξέρω αν οφείλεται στη γλώσσα ή κάτι άλλο. Θα ήθελα να ξέρω περισσότερα για τη σημερινή Ελλάδα.

39. ΤΑΞΙΔΙ στη Ναμίμπια, της ερήμου Namib

Το όνομα της χώρας προέρχεται από την έρημο Namib η οποία θεωρείται η παλαιότερη έρημο στον κόσμο. Οι ξηρές περιοχές της Ναμίμπια κατοικούνταν από τους πρώιμους χρόνους από τους Βουσμάνους, τους Damara και τους Namaqua, ενώ το 14ο αιώνα στην περιοχή μετανάστευσαν οι Bantu. To 1884 έγινε γερμανικό προτεκτοράτο έως το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1920 η Κοινωνία των Εθνών ανέθεσε τη διοίκηση στη Νότια Αφρική η οποία επέβαλε τους νόμους της και από το 1948 το απαρτχάιντ. Η χώρα έλαβε πλήρη ανεξαρτησία από τη Νότια Αφρική μόλις το 1994.

«Ταξίδι στη Ναμίμπια», Φωτογραφίες διάρκειας 7’ λεπτών): “Αδιέξοδος Βάλτος” (Sossusvlei), “Το Φαράγγι του Ψαριού” (Fish River Canyon), “Το Στόμα του Swakop” (Swakpmund), “Εθνικό Πάρκο Ακτή του Σκελετού” (Skeleton Coast National Park), “Ο Οξυκόρυφος Θόλος” (Spitzkoppe), Εθνικό Πάρκο Etosha, Καταφύγιο Τσιτά

H εκπαίδευση στη Ναμίμπια είναι υποχρεωτική για 10 χρόνια από 6-16. Πολλά παιδιά όμως αποχωρούν, μόνο το 12% των μαθητών θα προχωρήσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σύμφωνα με την έρευνα του Υπουργείου Εργασίας, το 80% των εργαζόμενων παιδιών ηλικίας μεταξύ 6-18 εξακολουθούν να πηγαίνουν στο σχολείο. Μέχρι την ανεξαρτησία της Ναμίμπια, το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας σχεδιάστηκε για να ενισχύσει απαρτχάιντ βασισμένο στον κατακερματισμό των φυλετικών και εθνοτικών πλουραλισμών. Η νέα κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Ναμίμπια (GRN) διαθέτει πάνω από το 20% του κρατικού προϋπολογισμού για την εκπαίδευση, ένα από τα υψηλότερα στον κόσμο. Ερευνητές από το Οργανισμό Ηνωμένων Πολιτειών για τη Διεθνή Ανάπτυξη καταγράφουν βελτίωση στην εκμάθηση της επίσημης αγγλικής, στην κατασκευή αιθουσών διδασκαλίας, στην πρώιμη φοίτηση των παιδιών και στην αύξηση του εκπαιδευτικού προσωπικού. Ενώ το 1991 οι μισοί μαθητές επαναλάμβαναν τις τάξεις, σήμερα το ποσοστό έχει μειωθεί σημαντικά. Η Ναμίμπια έχει δύο δημόσια ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.