ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 7-8. Ταξίδι στον Ισημερινό και στην Παραγουάη

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Στον Ισημερινό ζήσαμε τους πολιτισμούς των Άνδεων στα 4.000 χιλιάδες μέτρα υψόμετρο και μέσα σε λίγες ώρες κάναμε βουτιά στα 200 μέτρα υψόμετρο για να βρεθούμε στους πολιτισμούς του Αμαζονίου. Στο Φιλμ διάρκειας 36’ λεπτών μπορείτε να δείτε βίντεο και φωτογραφίες από τον Ισημερινό. Στην Παραγουάη ο  Δρ. Rolando Rodriguez Aguero, Υπεύθυνος εκπαιδευτικών ανταλλαγών μεταξύ της Παραγουάης και της Βραζιλίας, μας αφηγείται την ιστορία της χώρας του με τους Ινδιάνους Guarani, τους πολέμους με τους μεστίζο, τις Φαβέλες (Favelas) και τα εκπαιδευτικά προβλήματα. Επίσης μπορείτε να δείτε ένα Φιλμ διάρκειας 13’ λεπτών με βίντεο και φωτογραφίες από τη χώρα του.

7. ΤΑΞΙΔΙ στον Ισημερινό, από τις Άνδεις στον Αμαζόνιο

Ο Ισημερινός όπως και οι γείτονες χώρες το Περού, η Βολιβία και η Κολομβία μοιράζονται τις Άνδεις (7.000 χιλ. μήκος και 200 χιλ. πλάτος) αλλά ταυτόχρονα και ένα μέρος από… τον Αμαζόνιο. Αυτό προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία και εναλλαγή τόσο στη φύση όσο και στους πολιτισμούς τους. Στα βουνά των Άνδεων επισκεφτήκαμε την πόλη Οταβάλο με τα περίφημα χειροτεχνήματα των αυτοχθόνων και τη λαϊκή τους αγορά. Την ημέρα εκείνη οι αυτόχθονες κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής διαδήλωναν για τα δικαιώματα τους προσφέροντας θυμιάματα στη Μάνα-Γη. Ένα μέρος των Άνδεων διασχίσαμε με το τρένο «Η Μύτη του Διαβόλου», επισκεφτήκαμε τον Κρατήρα/Λίμνη Quilotoa στα 4.000 χιλ. μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και το σχολείο του οικισμού, περπατήσαμε στους δρόμους της πρωτεύουσας του Κίτο, επισκεφτήκαμε το Εθνικό Μουσείο και το Μουσείο του αυτόχθονα ζωγράφου που πολύ μου άρεσε, Guayasamin (Το Παρεκκλήσι του Ανθρώπου). Από τις Άνδεις κάναμε βουτιά στα 200 μέτρα υψόμετρο στον Αμαζόνιο για να ζήσουμε λίγες ημέρες μαζί με τους θαυμαστούς κατοίκους της περιοχής, τις διατροφικές τους συνήθειες, την εγκατάσταση, να περιπλανηθούμε με τα κανό στα ποτάμια, να δούμε το ανακόντα, αλλά και τη γυναίκα που ψάρευε με τα μαλλιά της! (όλα στο βίντεο που ακολουθεί)

«Ταξίδι στον Ισημερινό», Βίντεο και Φωτογραφία διάρκειας 36’ λεπτών): Otavalo “Χειροτεχνήματα και Λαϊκή Αγορά”, «Η Διαμαρτυρία των Αυτοχθόνων”, Τρένο στο Riobamba “Η Μύτη του Διαβόλου” (El Nariz del Diablo), Cuyabeno Wildlife Reserve – Putumayo Αμαζόνιος 200-280 μέτρα υψόμετρο, Κρατήρας/Λίμνη Quilotoa, Το Σχολείο στα 4.000 μέτρα υψόμετρο, Κίτο (Quito), Ισημερινός (Midad del Mundo), Εθνικό Μουσείο, Μουσείο Guayasamin

8. ΤΑΞΙΔΙ στην Παραγουάη, η «Μεσόγειος»!

«Τρόπος Ζωής/ Αντίο είναι ένας τρόπος/ ομιλίας./ Είναι ένας τρόπος ζωής,/ με το έργο και τη χάρη/ της άμμου,/ με τον άνεμο και τη δίψα/ που μεταφέρει και ελευθερώνει/ το νερό./ Ήρθα να πω αντίο,/ ήρθα με φτερά/ σε αυτόν τον άνεμο./ Με τείχος/ χωρίς ορίζοντα/ αντίο είναι τόσο/ σκληρό για αυτό το αγαπημένο χέρι/ που γράφει/ αντίο» (Raquel Chavez, στην Nash, 1997, Παραγουάη).

Συνέντευξη με τον Δρ. Rolando Rodriguez Aguero, Υπεύθυνος εκπαιδευτικών ανταλλαγών μεταξύ της Παραγουάης και της Βραζιλίας

Μπορείς να «εικονογραφήσεις» την Παραγουάη στους Έλληνες;

Το όνομα της χώρας μου προέρχεται από τους ιθαγενείς «Paragual», οι οποίοι ζούσαν στο ομώνυμο ποτάμι. Καθώς οι Ισπανοί άποικοι δεν μπορούσαν να προφέρουν το λάμδα στο τέλος της λέξης, η χώρα πήρε τα όνομα «Παραγουάη». Στην πρωτεύουσα έδωσαν το όνομα «Η Κυρία της Ασουνσιόν» (La Siniora e la Santa Maria el Asuncion), επειδή έφτασαν ανήμερα της γιορτής της.

Η Παραγουάη είναι μια μικρή χώρα, έχει μόλις πέντε εκατομμύρια κατοίκους, αλλά η έκταση της δεν είναι τόσο μικρή, νομίζω ότι έχει τέσσερεις φορές μεγαλύτερη έκταση από την Ελλάδα. Το 95% του πληθυσμού κατοικεί στο ανατολικό, πεδινό τμήμα της χώρας, το οποίο είναι μόλις το 40% της συνολικής έκτασης της Παραγουάης. Το δυτικό τμήμα είναι γεμάτο άγρια τροπικά δάση που καταλήγουν στα σύνορα στα βουνά της Βολιβίας. Δυστυχώς όμως ο ρυθμός αποψίλωσης αυτών των περιοχών είναι τόσο γρήγορος, ώστε αναμένεται ότι ως το 2020 τα δάση μας θα έχουν εξαφανιστεί.

Και δεν είναι μόνο αυτό, από τις μολύνσεις των ανεξέλεγκτων βιομηχανιών έχει μολυνθεί ο υδροφόρος ορίζοντας και μόλις το ένα τρίτο του πληθυσμού έχει καθαρό πόσιμο νερό, αν και το 100% της ενέργειας προέρχεται από τα ποτάμια και την υδροηλεκτρική ενέργεια, κυρίως από το Φράγμα Itaipu που μοιραζόμαστε με τη Βραζιλία. Η Παραγουάη είναι μια «μεσογειακή» χώρα χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα.

Εμείς «Μεσόγειο» ονομάζουμε την κλειστή θάλασσα στα νότια της Ευρώπης!

Ναι, φαντάζομαι ότι σημαίνει το ίδιο, «στη μέση της γης», αλλά εμείς δεν έχουμε θάλασσα…

Μπορείς να μας μιλήσεις λίγο για την ιστορία σας;

Πριν να φτάσουν οι Ισπανοί το 1535, στη χώρα ζούσαν οι ιθαγενείς Guarani. Αυτοί ήταν νομάδες που πίστευαν στον ένα θεό, τον Tupa, αλλά και στο κακό Ania.

Οι Guarani άφησαν μνημεία όπως οι Μάγια, οι Ίνκας και οι Αζτέκοι;

Καθώς ήταν νομάδες δεν άφησαν κτίρια ή άλλα μνημεία. Αν κάτι συνέβαινε σε μια περιοχή, όπως ήταν οι άσχημες περιβαλλοντικές συνθήκες, μετακινούνταν, κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τους Ινδιάνους της Βραζιλίας. Οι Guarani ήταν αρκετά φιλήσυχοι και οι Ισπανοί δεν δυσκολεύτηκαν να τους κατακτήσουν, σε αντίθεση με τους Mapuche της Χιλής που αντιστάθηκαν.

«Ταξίδι στην Παραγουάη», Βίντεο και Φωτογραφία διάρκειας 13’ λεπτών) Itaipu, Ο μεγαλύτερος σταθμός παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο, Καταρράχτες Iguazu (Τριεθνές Παραγουάη-Βραζιλία-Αργεντινή), Asunción η Πρωτεύουσα, Chaco Boreal

Μετά την έλευση των Ισπανών υπήρξαν εξεγέρσεις εναντίον τους;

Οι Ισπανοί αναμίχτηκαν με τους ιθαγενείς και έγιναν μεστίζο. Οι μικτοί πληθυσμοί έκαναν πολλές επαναστάσεις ενάντια στους Ισπανούς γιατί υπήρχαν έντονες κοινωνικές ανισότητες μεταξύ τους. Το 1810, όταν η Αργεντινή έγινε ανεξάρτητο κράτος επιτέθηκε στην Παραγουάη για να την κατακτήσει. Όμως οι μεστίζο αντιστάθηκαν με δύο πολέμους και νίκησαν! Τότε συνειδητοποίησαν ότι μπορούσαν να έχουν το δικό τους κράτος. Αυτό συνέβη το 1811 όταν διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους.

Τι τους έκανε να πιστεύουν ότι ήταν διαφορετικοί από τους Αργεντινούς;

Βασικά η διαίρεση των κρατών έγινε με βάση τις εθνικές ομάδες. Υπάρχει ένα ωραίο ανέκδοτο που αφηγείται τι συνέβη στη Λατινική Αμερική. Αναφέρει σαρκαστικά ότι, οι Χιλιανοί κατάγονται από τους ιθαγενείς Mapuche, οι Βολιβιανοί και οι Περουβιανοί από τους Ίνκας, οι Παραγουανοί από τους Guarani, και οι Αργεντινοί από τα πλοία… δηλαδή τους άποικους! Για τις υπόλοιπες αποικίες της Λατινικής Αμερικής θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Ισπανοί μετακινούνταν συνεχώς γιατί ενδιαφέρονταν περισσότερο για τους θησαυρούς και τον χρυσό. Αντίθετα, οι Πορτογάλοι ήταν πιο αυστηροί, εγκαταστάθηκαν στη νέα γη και την καλλιέργησαν. Έδωσαν ταυτότητα στη γη και αυτή τους προσέφερε μια δεύτερη «Πορτογαλία», μια τεράστια χώρα, τη Βραζιλία.

Ποια άλλα μεγάλα γεγονότα συνέβηκαν στην ιστορία της χώρας σου;

Έγιναν άλλοι δύο μεγάλοι πόλεμοι. Σε ένα από αυτούς η Παραγουάη πολέμησε μόνη της εναντία στη Βραζιλία, στην Ουρουγουάη και στην Αργεντινή και νίκησε! Αυτός ο πόλεμος προκλήθηκε από την Αγγλία όταν είδαν ότι η χώρα μου αποκτούσε οντότητα, όπλα και τεχνολογία. Ήταν ένα «κακό» παράδειγμα για τις γειτονικές χώρες. Σε εκείνο τον πόλεμο χάσαμε κάποια εδάφη, όπως τους περίφημους καταρράκτες Ιγκουασού που ήταν πολύ σημαντικοί. Εκεί κοντά έχει κατασκευαστεί το τεράστιο υδροηλεκτρικό φράγμα Itaipu που παράγει ηλεκτρισμό για τη Βραζιλία και την Παραγουάη.

Στον πόλεμο σκοτώθηκε το μεγαλύτερο ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού. Η πολιτεία προσπάθησε να ενισχύσει τους επιζώντες να κάνουν πολλά παιδιά ακόμη και με διαφορετικές γυναίκες. Όταν είχαμε κατά κάποιο τρόπο συνέλθει από το 1932 έως το 1935 ξέσπασε ένας νέος ανόητος πόλεμος με τη Βολιβία στον οποίο δεν υπήρξε νικητής, μόνο νεκροί, πληγωμένοι, εξάντληση και μιζέρια. Από τότε ακολούθησαν πολλές επαναστάσεις και κινήματα. Το 1954, είχαμε ένα από τους σκληρότερους δικτάτορες, τον Alfredo Stroessner, που κυβέρνησε για 35 χρόνια. Μεταπολεμικά στη νότια Αμερική υπήρχαν ταυτόχρονα τέσσερεις-πέντε δικτάτορες που συνεργάζονταν στη Βολιβία, στην Αργεντινή, στη Χιλή, στην Παραγουάη και στη Βραζιλία! Οι λαοί υπέφεραν και ακόμα υποφέρουν. Καταπατήθηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, προκάλεσαν ανεπανάληπτη διαφθορά, δημόσια χρέη και εξάρτηση. Μόλις το 1989 ο Andris Rodriguez νομιμοποίησε τα πολιτικά κόμματα, τους «Κόκκινους» και τους «Φιλελεύθερους», που σήμερα διεκδικούν την εξουσία.

Σήμερα πώς είναι τα πράγματα στην Παραγουάη;

Θα έλεγα ότι από μια άποψη είναι χειρότερα. Παλιά γνωρίζαμε ότι είχαμε εγκληματικά καθεστώτα. Σήμερα έχουμε νόμιμες κυβερνήσεις που κλέβουν, καλλιεργούν τη διαφθορά, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την ανεργία και οξύνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Ταυτόχρονα υπάρχουν πλούσιοι που μοναχά ένας από αυτούς, θα μπορούσε να ξεπληρώσει όλο το δημόσιο εξωτερικό χρέος της χώρας!

Μπορείς να μας μιλήσεις για την εκπαίδευσή σας;

Η εκπαίδευση είναι δωρεάν και υποχρεωτική αλλά υπάρχουν και ιδιωτικά σχολεία. Το δημοτικό σχολείο διαρκεί επτά χρόνια και πέντε χρόνια η δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συνολικά έχουμε εννέα χρόνια βασική εκπαίδευση. Το σχολικό έτος διαρκεί από το Μάρτιο έως το Νοέμβριο. Αν και όλα τα παιδιά αρχίζουν τη φοίτησή τους στο δημοτικό σχολείο, μόλις το 60% αποφοιτούν από αυτό. Πολλές αγροτικές οικογένειες κρατούν τα παιδιά τους στο σπίτι για να τους βοηθούν στην καλλιέργεια των χωραφιών. Μόλις το ένα τρίτο του συνόλου των μαθητών προχωρούν και ολοκληρώνουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά υπολογίζεται ότι το 90% του πληθυσμού της Παραγουάη ξέρει να διαβάζει. Εγώ έκανα μεταπτυχιακά στη χώρα μου και Διδακτορικό στη Βραζιλία. Σήμερα εργάζομαι οργανώνοντας εκπαιδευτικές ανταλλαγές ανάμεσα στις δυο χώρες. Από την εμπειρία μου στα δύο εκπαιδευτικά συστήματα μπορώ να αναφέρω ότι τα σχολεία στην Παραγουάη υστερούν σε τεχνολογικό εξοπλισμό σε σχέση με τα σχολεία της Βραζιλίας. Όμως μόνο το 2% των Βραζιλιάνων σπουδάζουν στο πανεπιστήμιο, ενώ στη χώρα μου αυτό το ποσοστό είναι υψηλότερο.

Ποιους στόχους έχει θέσει σε προτεραιότητα το Υπουργείου της Παιδείας σας;

Επιχειρεί να αξιολογήσει ερευνητικά, την έκταση των αναγκών του εκπαιδευτικού μας συστήματος, ώστε να βελτιώσει την ποιότητα και την τεχνολογία στα σχολεία. Επίσης ένα σημαντικό εκπαιδευτικό ζήτημα είναι η εκμάθηση της μητρικής μας γλώσσας. Αν και η επίσημη γλώσσα είναι η ισπανική, ταυτόχρονα το 90% του πληθυσμού μιλάει την Guarani. Ένα σημαντικό τμήμα των μαθητών μιλούσε μόνο την Guarani και αυτό ήταν ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο για τη διδασκαλία στα ισπανόφωνα σχολεία. Μόλις το 1992, η κυβέρνηση αναγνώρισε την Guarani ως δεύτερη επίσημη γλώσσα του κράτους και αυτόματα ο αναλφαβητισμός μειώθηκε αισθητά. Η Guarani δεν ήταν μια γλώσσα με αλφάβητο και γραφή, αλλά υιοθέτησε το ισπανικό αλφάβητο και ακολούθησε μια ονοματολογική γραφή, δηλαδή οι χρήστες της γράφουν ότι ακούν. Σήμερα διδάσκεται ακόμη και στα πανεπιστήμια.

Τι πιστεύεις για την εκπαίδευση;

Για μένα είναι ένα από τα υψηλότερα αγαθά για τη διάκριση μεταξύ του καλού και του κακού. Βέβαια, αν είσαι από μια πλούσια οικογένεια έχεις περισσότερες ευκαιρίες στη ζωή. Πιστεύω ότι η απόσταση ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς θα είναι ακόμα μεγαλύτερη στο μέλλον. Αν και χρειαζόμαστε ριζοσπαστικότερες αλλαγές και μεγαλύτερες επενδύσεις στην παιδεία, σε πολλά μέρη της υφηλίου, τα χρήματα επενδύονται στα όπλα.

Θα ήθελες να πεις λίγα λόγια στους Έλληνες αναγνώστες;

Αν και δεν είχα την ευκαιρία να πάω στην Ελλάδα, θα ήθελα να σας πω να διατηρήσετε την κληρονομιά και τον πολιτισμό σας. Να αποφύγετε τις αρνητικές επιρροές κάποιων καπιταλιστικών χωρών που προκαλούν βία και αλόγιστη οικολογική καταστροφή. Σε πολλές καπιταλιστικές χώρες οι ανθρώπινες αξίες έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Βλέπουμε ένα τραυματία στο δρόμο και τον προσπερνούμε ή φοβόμαστε να τον βοηθήσουμε και προτιμούμε να απομακρυνθούμε γρήγορα. Εκτός από την πτώση των ηθικών αρχών, υπάρχουν και άλλες κληρονομικές ασθένειες του καπιταλισμού, όπως είναι η ανεργία, η βία και η διαφθορά. Αν είσαι στη φυλακή για σοβαρά εγκλήματα αλλά έχεις χρήματα, μπορείς να διαφθείρεις τη δικαιοσύνη και τους πολιτικούς και να βγεις έξω.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Ίσως να λειτουργήσουμε με ένα διαφορετικό τρόπο. Εγώ εργάστηκα και συνεχίζω να επισκέπτομαι διδάσκοντας θρησκευτικά τα φτωχά σχολεία στις παραγκουπόλεις (Favelas) της Βραζιλίας. Είναι πολύ φτωχές και επικίνδυνες περιοχές. Οι άνθρωποι είναι εξαθλιωμένοι, κλέβουν ακόμα και τον ηλεκτρισμό από το δίκτυο με παράνομες συνδέσεις. Είναι τόσο μεγάλη η φτώχεια και η εξαθλίωση που ούτε το κράτος, ούτε ο στρατός, ούτε η αστυνομία τολμούν να μπουν εκεί μέσα. Καλύτερα να μην πάνε, και δεν πάνε! Όταν δουλεύεις διδάσκοντας στα σχολεία τους σε προστατεύουν. Είναι μια συγκλονιστική εμπειρία για μένα.

Πριν λίγους μήνες ήμουν στην Αυστραλία. Υπήρχε ένα παρόμοιο πρόβλημα σε κάποιες επικίνδυνες συνοικίες ιθαγενών. Η κυβέρνηση τους έδωσε διαμερίσματα, αλλά εξακολουθούσαν να είναι απομονωμένοι και φτωχοί. Άρχισαν να καίνε τα ξύλινα πατώματα των διαμερισμάτων τους για να ζεσταθούν!

Στην Παραγουάη αυτά τα γκέτο δημιουργούνται διαφορετικά. Οι άνθρωποι πάνε ομαδικά σε κάποια περιοχή κοντά στην πόλη και την καταλαμβάνουν. Η κυβέρνηση θέλει να τους απομακρύνει παρέχοντάς τους άλλα τμήματα γης μακριά και έξω από την πόλη, αλλά αυτοί αρνούνται να φύγουν. Από την ανάγκη τους αισθάνονται και αυτοί ότι αν κινείσαι στα όρια της γης που έχουν καταλάβει ότι έχουν το δικαίωμα να σου πάρουν ότι έχεις: «Αυτό είναι δικό μου».