ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 5-6. Ταξίδι στη Βραζιλία και στην Ουρουγουάη

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Στη Βραζιλία έζησα και εργάστηκα τρία χρόνια. Είναι μια άλλη πατρίδα. Το Ταξίδι εδώ αρχίζει με τη συνέντευξη της καθηγήτριας του Τμήματος Εκπαίδευσης και Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο UNESP στο São Paulo, Adriana Cezar de Mattos, η οποία θέτει ερωτήματα για τις κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες και τα εθνο-μαθηματικά. Τα δωδεκαετή ταξίδια μου σε αυτήν τη χώρα/ήπειρο παρουσιάζονται σε 8 Φιλμ (4 με βίντεο διάρκειας 4 ωρών και 4 με φωτογραφίες διάρκειας περίπου 2 ωρών): από τους πανέμορφους καταρράκτες Ιγκουασού ως τις καταπράσινες ακτές και τα νησιά του Ατλαντικού, τον Άγιο Παύλο, την Πρωτεύουσα Μπραζίλια, το Ούρο Πρέτο, το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Σαλβαντόρ και τον Αμαζόνιο∙ με πολλούς χορούς, Σάμπα, Καποέιρα, Ελεύθερο χορό και τους καταπληκτικούς Εθνικούς Δρυμούς με τους Ψαμμίτες, το Chapada Diamantina, το Veadeiros, το Lençóis Maranhenses. Στο τέλος παρουσιάζεται ένα πεντάλεπτο βίντεο για την Ουρουγουάη.

Αν η Ελλάδα είναι μια χώρα μπλε, η Βραζιλία είναι μια χώρα πράσινη.

Εάν η Ελλάδα είναι μια χώρα του ξερού χόρτου και της γυμνής πέτρας,

η Βραζιλία είναι μια χώρα του νερού και της κόκκινης γης.

Εάν η Ελλάδα είναι μια χώρα του ζεστού καλοκαιριού και του κρύου χειμώνα,

η Βραζιλία είναι μια χώρα του υγρού τροπικού καλοκαιριού και του ξηρού χειμώνα.

5. ΤΑΞΙΔΙ στη Βραζιλία, του νερού… των Favelas και των Latifundiarios

«Η ΜΑΝΑ ΓΗ/ Η μάνα γη εκβάλλει γοερή κραυγή/ για μας,/ τα παιδιά στασιαστές που την αγνοούν,/ Η μάνα γη αισθάνεται/ εμάς,/ τους ασυνείδητους γιους της/ Η μόλυνση υπάρχει ήδη μέσα μας!/ Το ένστικτο μας καταβροχθίζει/ το ένστικτο μας δεν κατανοεί/ ότι η ζωή είναι ομορφότερη της δόξας/ και το σύμπαν μεγαλύτερο του μυαλού μας/ Η μόλυνση υπάρχει ήδη μέσα μας» (Pamelli Marafon, Βραζιλία).

Συνέντευξη με την Δρ. Adriana Cesar De Mattos, καθηγήτρια του Τμήματος Εκπαίδευσης & Μαθηματικών στο UNESP (Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho)

Πώς να αρχίσουμε τη συζήτησή μας για τη Βραζιλία και τους Βραζιλιάνους;

Είμαστε άνθρωποι που χαμογελούν πολύ, θα έλεγα είμαστε φιλικοί άνθρωποι. Η Βραζιλία είναι ένα Ομοσπονδιακό κράτος. Οι περισσότεροι κάτοικοι στο κρατίδιο του São Paulo έχουμε ευρωπαϊκή καταγωγή με σημαντικές ευρωπαϊκές επιρροές, όπως είναι η καθολική θρησκεία. Σήμερα όμως οι άνθρωποι έχουν αναμιχτεί και αυτούς τους λέμε «μεστίζο». Εμένα για παράδειγμα, η γιαγιά μου ήταν από την Ιταλία, ο πάππους μου από την Πορτογαλία, αλλά στις φλέβες μου κυλάει αίμα και από τους Ινδιάνους από κάποιον άλλο συγγενή. Δεν είναι σπάνιο στην ίδια οικογένεια οι γονείς να είναι από μια διαφορετική φυλή και τα παιδιά τους να είναι μελαψά ή λευκά. Μέσα στην οικογένεια δεν υπάρχει φυλετική διάκριση. Όμως σε κοινωνικό επίπεδο υπάρχουν φυλετικές ανισότητες, ανάμεσα στις «παραγκούπολεις» (Favelas) που ζουν κυρίως οι μαύροι και τους λευκούς «μεγαλοϊδιοκτήτες γης» (Latifundiarios).

Ένα άλλο ιδιαίτερο στοιχείο μας είναι η αγάπη μας για το ποδόσφαιρο, είναι τρόπος ζωής, όταν έχουμε ένα σημαντικό αγώνα ποδοσφαίρου όλοι αφήνουμε τις δουλειές μας για να τον παρακολουθήσουμε.

Πώς σας έχει επηρεάσει η γεωγραφία και η φύση αυτής της «Νέας Γης/Νέος Κόσμος» (Novo Mundo);

Η ιστορία και η γεωγραφία φυσικά μας έχουν επηρεάσει, θα σου δώσω δύο παραδείγματα. Στο βόρειο τμήμα της χώρας, επειδή είναι πλησιέστερα στην Ευρώπη εκεί έφτασαν πολλοί Ευρωπαίοι που έφεραν πολλούς σκλάβους από την Αφρική. Αν μπεις σε ένα δημόσιο λεωφορείο στο Σαλβαδόρ της Μπαΐας οι περισσότεροι επιβάτες είναι μαύροι. Αντίθετα, στο Σάο Πάολο υπάρχουν πολλοί κάτοικοι ιταλικής καταγωγής. Ένα άλλο παράδειγμα, στον Αμαζόνιο βρέχει κάθε μέρα την ίδια ώρα, οι άνθρωποι όταν προγραμματίζουν τα ραντεβού τους λένε αν θα είναι πριν ή μετά τη βροχή.

«Ταξίδι στη Βραζιλία 1» (Βίντεο διάρκειας 48’ λεπτών): Καταρράκτες Iguaçu, Το Πάρκο (Parque) των Πουλιών (das Aves), Υδροηλεκτρικό Itaipu, Η Πόλη Curitiba, Morretes Το Τρένο Φάντασμα, Εθνικό Πάρκο Vila Velha – Ψαμμίτες, Η Παραθαλάσσια Πόλη Paranagua, Το Νησί του Mελιού

«Ταξίδι στη Βραζιλία 1» (Φωτογραφία διάρκειας 14’ λεπτών): Καταρράκτες Iguaçu, Parque das Aves, Indians Cascavel, Itaipu, Curitiba, Mortrentes train, Εθνικό Πάρκο Vila Velha – Ψαμμίτες, Paranagua, Τα Νησιά Mel & Cardoso

Μπορείς να μας μιλήσεις για την εκπαιδευτική σου εμπειρία;

Είμαι μαθηματικός με μεταπτυχιακές σπουδές στα Πανεπιστήμια του Ρίο Κλάρο και της πόλης Καμπίνας στο Σάο Πάολο. Εργάστηκα ως καθηγήτρια-ερευνήτρια σε ιδιωτικό Πανεπιστήμιο της Πιρασικάμπα, διδάσκοντας μαθηματικά και παιδαγωγική και σήμερα, το 2012, συνεχίζω την ίδια εργασία στο δημόσιο Πανεπιστήμιο UNESP (Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho). Έχω εργαστεί σε διαφορετικούς εκπαιδευτικούς χώρους. Θυμάμαι μια ενδιαφέρουσα δουλειά με μαθητές που είχαν συναισθηματικά προβλήματα και δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής, και χρησιμοποίησα το «Διδακτικό Συμβόλαιο», μια παιδαγωγική προσέγγιση του καθηγητή Baldino, που σήμερα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο.

Το «Διδακτικό Συμβόλαιο» περιλαμβάνει μια σειρά από κανόνες για την ομαδικότητα και την αλληλεγγύη κατά τη διάρκεια της μάθησης. Σε αυτήν την προσέγγιση οι εκπαιδευτικοί μπορούμε να αξιολογήσουμε τους μαθητές μας, μόνο στο χρονικό διάστημα της εργασίας τους στο σχολείο. Κατά κάποιο τρόπο ισχύουν οι ίδιες συνθήκες όπως για ένα εργαζόμενο, ο οποίος εργάζεται και αμείβεται για το χρόνο της εργασίας του. Για μια καλή βαθμολογία, που είναι η αμοιβή του μαθητή, χρειάζεται να ακολουθούν κάποιους κανόνες. Ο βασικός κανόνας είναι ότι όλοι οι μαθητές θα πρέπει να επιλύσουν, π.χ. ένα πρόβλημα μαθηματικών, βοηθώντας ο ένας τον άλλον. Ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει μόνο όταν κανένα μέλος της ομάδας δεν μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα. Έτσι οι μαθητές μαθαίνουν να σκέφτονται. Δουλεύουν μαζί για τρεις ώρες περίπου πάνω σε ένα πρόβλημα. Αυτή η ομαδική διδασκαλία μοιάζει με τη μέθοδο του σχολείου εργασίας και τα σχέδια εργασίας (project). Είναι ενδιαφέρον με ποιο τρόπο αυτά τα παραμελημένα παιδιά από πολύ φτωχές περιοχές, τις παραγκούπολεις, περιοχές με βία, συμμετείχαν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Χρειάστηκε βέβαια να είμαι δυνατή στη διαπραγμάτευση των κανόνων. Θυμάμαι ένας μαθητής μου δεν ήθελε να παρακολουθήσει και μου είπε: «Θα το πω στον πατέρα μου εάν νομίζεις ότι θα κάνω αυτό που θέλεις».  Και του απάντησα: «Κι εγώ θα το πω στον δικό μου πατέρα»! Γέλασε και ήρθαμε πιο κοντά, δέχτηκε να προσπαθήσει και έμαθε. Η μάθηση με αυτά τα παιδιά είναι περισσότερο άμεση (direct).

«Ταξίδι στη Βραζιλία 2» (Βίντεο διάρκειας 61’ λεπτών): «Ο Χορός του Ανθρώπου», Rio Claro – Το Καθαρό Ποτάμι, “Το Μπαμπού”, São Paulo – Ο Άγιος Παύλος “Η Πόλη Ξεχειλίζει”, Οι Έλληνες της Πόλης, Campos do Jordão, Caraguatatuba, Ubatuba

«Ταξίδι στη Βραζιλία 2» (Φωτογραφία διάρκειας 29’ λεπτών): Rio Claro – Το Καθαρό Ποτάμι, Προ-Κολομβιανά ευρήματα στο Μουσείο MAY, São Paulo “Η Πόλη από Ψηλά”, “Η Πόλη από Χαμηλά”, Οι Έλληνες μετανάστες, Campos do Jordão, Caraguatatuba, Ubatuba

Ποιες αλλαγές θυμάσαι στην εκπαιδευτική πολιτική της Βραζιλίας;

Πριν από την δεκαετία του 1970, είχαμε δικτατορία και εκπαίδευση για τους λίγους. Ο αναλφαβητισμός είχε υψηλά ποσοστά. Υπήρχε εκπαιδευτική πρόνοια μόνο στις μεγάλες πόλεις του Ρίο ντε Τζανέιρο και του Σάο Πάολο. Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε η «Δημοκρατικοποίηση της Εκπαίδευσης» που συνοδεύτηκε από πολιτικές αλλαγές. Την 1η Απριλίου του 1964 είχε εγκαθιδρυθεί στρατιωτικό καθεστώς, γιατί δήθεν θα υπήρχε σύνδεση της κυβέρνησης μας με τους σοβιετικούς. Μετά από 21 χρόνια και το τέλος της δικτατορίας την 1η Ιανουαρίου του 1985 υιοθετήθηκε το εκπαιδευτικό μοντέλο από τις Η.Π.Α. Χτίστηκαν πολλά σχολεία αλλά δεν υπήρχαν εκπαιδευτικοί και η μαζική εκπαίδευση επηρέασε την ποιότητα της εκπαίδευσης…

Υπάρχουν βέβαια πολλές μορφές μάθησης και γνώσης. Μάθηση είναι και ότι μαθαίνουμε στους δρόμους, π.χ. τα «μαθηματικά του δρόμου» ή «Εθνομαθηματικά».

Πώς οργανώνεται το εκπαιδευτικό σας σύστημα;

Έχουμε εξάχρονη δημοτική εκπαίδευση και στη συνέχεια εξαετής δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το Βραζιλιάνικο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ελαστικό. Οι μαθητές μπορούν να δώσουν τις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο στην ηλικία των δεκαεπτά ή δεκαοχτώ ετών. Η Βραζιλία είναι ομοσπονδιακό κράτος και κάθε πολιτεία έχει τις δικές της εισαγωγικές εξετάσεις. Όμως ενώ οι μαθητές εξετάζονται σε ποικίλα θέματα και μαθήματα, αμέσως μετά τις εισαγωγικές εξετάσεις λόγω παπαγαλίας και επιφανειακής μάθησης ξεχνούν τα πάντα. Εκτός από αυτό το πρόβλημα, στα δημόσια σχολεία μας υπάρχουν ναρκωτικά και βία. Η κυβέρνηση προσπαθεί να εντάξει μέσα στα σχολεία νέους με παραβατική συμπεριφορά και αυτό έχει ένα ρίσκο.

Μπορείς να μας μιλήσεις για την ειδική αγωγή στη χώρα σου;

Όταν ήμουν μαθήτρια δεν θυμάμαι να είχα συμμαθητές με ειδικές ανάγκες, τότε ήταν απομονωμένοι, ζούσαν στα σπίτια τους ή σε άσυλα. Τώρα ως καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο έχω ένα μαθητή με τυφλότητα και δεν ξέρω πως να τον διδάξω. Δεν γνωρίζω το Braille για παράδειγμα. Ο πρόσφατος νόμος του 1999 προβλέπει ότι οι μαθητές με ειδικές ανάγκες πρέπει να φοιτούν στα ίδια σχολεία με τους υπόλοιπους μαθητές. Επιχειρείτε μια προσπάθεια ένταξης αλλά υπάρχουν αρκετές αντιδράσεις από τους εκπαιδευτικούς γιατί μένουν μόνοι και αβοήθητοι στο σχολείο με όλα αυτά τα παιδιά. Για τους μαθητές με σοβαρά προβλήματα υπάρχει σε κάθε πόλη ένα ειδικό κέντρο, το APAI (Associação de Pais e Amigos dos Excepcionais). Εκεί φοιτούν οι μαθητές με σοβαρή νοητική ανεπάρκεια, σοβαρά κινητικά προβλήματα και προβλήματα στα αισθητήρια όργανα.

Υπάρχει διαφορετική εκπαίδευση για τους Ινδιάνους της Βραζιλίας;

Πρόσφατα τους αναγνωρίστηκε το δικαίωμα να διδάσκονται στο σχολείο παράλληλα με τα πορτογαλικά και τη δική τους διάλεκτο. Οι ιθαγενείς, οι λίγες φυλές που δεν έχουν αναμιχτεί με τους άλλους κατοίκους, έχουν δικά τους σχολεία. Κάποιοι από αυτούς θέλουν για παράδειγμα να μάθουν τα μαθηματικά τα οποία είναι σημαντικά για τους λευκούς και αντίστροφα. Δεν θέλουν όμως να χάσουν τον πολιτισμό και την πνευματικότητά τους.

«Ταξίδι στη Βραζιλία 3» (Βίντεο διάρκειας 57’ λεπτών): Μπραζίλια η πρωτεύουσα, Εθνικό Πάρκο Chapada de Veadeiros, Pantanal – Rio da Prata, Η Στράτα του Χρυσού: Ouro Preto, Mariana, Rio de Janeiro, Trinidade, Agra dos Reis – Ilha Grande, Paraty

«Ταξίδι στη Βραζιλία 3» (Φωτογραφία διάρκειας 25’ λεπτών): Μπραζίλια η πρωτεύουσα, Εθνικό Πάρκο Chapada de Veadeiros, Pantanal, Το Αργυρό Ποτάμι, Η Στράτα του Χρυσού (Ouro Preto – Mariana – Trinidade – Paraty), Agra dos Reis, Ilha Grande, Ρίο ντε Τζανέιρο

Τι πιστεύεις για την εκπαίδευση;

Πιστεύω ότι ο σκοπός της εκπαίδευσης στο πολιτικό σύστημα που ζούμε, είναι η επιλογή κάποιων ατόμων και η διατήρηση των κοινωνικών αντιθέσεων. Μέσα από την επιλογή/διαλογή των μαθητών με βάση τη βαθμολογία τους, στη συνέχεια γίνεται η διαλογή των μισθών και της εργασίας τους. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον για μια ανθρωπιστική μάθηση. Κάτι ίσως να μπορούσε να γίνει με μια επανάσταση. Στη Λατινική Αμερική οι κοινωνικές συγκρούσεις είναι έντονες. Τώρα διανύουμε μία πεντάμηνη απεργία, τη μεγαλύτερη που έγινε ποτέ σε πανεπιστήμιο της χώρας. Ουσιαστικά δεν υπάρχει δημοκρατικοποίηση στην εκπαίδευση. Το σχολείο δίνει τίτλους και τυπικά προσόντα για την ιεράρχηση της εργατικής δύναμης.

Όμως στις φτωχές συνοικίες οι μαθητές έχουν άλλη κουλτούρα. Όταν για πρώτη φορά πάνε στο σχολείο δεν έχουν καμία σχέση με την εκπαιδευτική ύλη, ενώ τα παιδιά από τις μέσες και τις ανώτερες κοινωνικές ομάδες γνωρίζουν ήδη πάρα πολλά, επειδή ακριβώς είναι η δική τους κουλτούρα, η δικής τους γλώσσα και το δικό τους λεξιλόγιο. Στο τέλος όμως όλοι οι μαθητές για την εισαγωγή τους στα πανεπιστήμια εξετάζονται σε κοινά θέματα, αυτά που είναι οικεία στους μαθητές των μέσων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων.

Τα φτωχά παιδιά γνωρίζουν πάρα πολλά πράγματα για να επιβιώσουν αλλά διαφορετικά απ’ αυτά που τους ζητάει το σχολείο. Χρησιμοποιούν άριστα τα μαθηματικά που τους χρειάζονται για να πωλούν και να αγοράζουν στους δρόμους, όμως το σχολείο δεν ενδιαφέρεται για αυτή την γνώση. Ένα παιδί από μια αστική οικογένεια όχι μόνο δεν θα μπορέσει να πουλήσει κάτι στους δρόμους αλλά δεν θα μπορέσει καν να επιβιώσει. Στο τέλος λοιπόν, όπως καταγράφει μια σημαντική εκπαιδευτική έρευνα για τα παιδιά των δρόμων (Carraher, Carraher & Schliemann, 1988. Η πλήρης βιβλιογραφία στην εισαγωγή: https://eduportal.gr/index.php/articles/68-culture/344-2taxidieisagogi), αυτοί οι μαθητές παίρνουν «Στη Ζωή Δέκα στο Σχολείο Μηδέν», «Na Vida Dez Na Escola Zero». Γιατί; Γιατί δεν είναι το δικό τους σχολείο.

Έτσι ο καθηγητής μου D’ Ambrosio όρισε για πρώτη φορά τα «Εθνομαθηματικά»  ως «τον τρόπο που διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες μαθηματικοποιούν δηλαδή απαριθμούν, μετράνε, συσχετίζουν ταξινομούν και εξάγουν συμπεράσματα. Αυτό γίνεται χρησιμοποιώντας πρακτικές, γνώσεις, διαλέκτους και κώδικες που διαφοροποιούνται από κουλτούρα σε κουλτούρα». Στη συνέχεια θα σας δώσω κάποια παραδείγματα.

Πιστεύεις λοιπόν ότι τα προβλήματα της εκπαίδευσης είναι κοινωνικά και πολιτικά;

Αν ήμουν ένας μαθητής από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα θα έλεγα ότι η εκπαίδευση είναι πολύ καλή. Αν ήμουν όμως ένα παιδί του δρόμου, ένας εργάτης, θα έλεγα ότι η εκπαίδευση με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί με αποκλείει από το πανεπιστήμιο, από μια καλή δουλειά, από ένα καλό μισθό, από ένα καλό επίπεδο ζωής. Η εκπαίδευση χρησιμοποιεί τα μαθήματα για την επιλογή των ανθρώπων και μετά η κοινωνία επιλέγει τους ανθρώπους! Για παράδειγμα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μαύρων μαθητών είναι εκπαιδευτικά «καταδικασμένοι»! Η διάκριση είναι η ιστορία μας, ο πολιτισμός μας, το κοινωνικό και το πολιτικό μας σύστημα. Μαθαίνουμε να υπάρχουμε μέσα στο σύστημα, με αλλεπάλληλες εξετάσεις και συνεχείς πολιτικές διαδικασίες. Οι μαύροι μαθητές έχουν άλλη κουλτούρα, άλλο σύστημα και καταλήγουν να έχουν οικονομικά προβλήματα μέσα στο κυρίαρχο πολιτικό πλαίσιο.

«Ταξίδι στη Βραζιλία 4» (Βίντεο διάρκειας 58’ λεπτών): Καποέιρα & Σάμπα (Lençóis Μπαΐα), Ο Καταρράχτης Fumaça (Μπαΐα), Σπηλιά Lapa Doce, Ροντέο (Lençóis Μπαΐα), Σαλβαντόρ Μπαΐα Εθνικό Πάρκο Chapada Diamantina, Νατάλ, «Η έρημος με τις χιλιάδες λίμνες» Lençóis Maranhenses, São Luís de Maranhão, Αμαζόνιος (Μπελέμ – Μανάους)

«Ταξίδι στη Βραζιλία 4» (Φωτογραφία διάρκειας 30’ λεπτών): Καποέιρα & Σάμπα (Lençóis Μπαΐα), Ο Καταρράχτης Fumaça (Μπαΐα), Σπηλιά Lapa Doce, Ροντέο (Lençóis Μπαΐα), Σαλβαντόρ Μπαΐα Εθνικό Πάρκο Chapada Diamantina, Νατάλ, «Η Έρημος με τις χιλιάδες Λίμνες» (Atins, Lençóis Maranhenses), Αμαζόνιος (Μπελέμ – Μανάους)

Ποια είναι η θέση ενός εκπαιδευτικού απέναντι σε αυτά τα προβλήματα;

Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να μορφώνουμε τους εκπαιδευτικούς αλλά και να ασκούμε κοινωνικούς αγώνες. Σήμερα κάποιοι ερευνητές λένε «οι μαθητές να μάθουν μαθηματικά με ευχαρίστηση». Για μένα είναι γελοίο. Η μάθηση όπως οργανώνεται σήμερα οδηγεί έτσι και αλλιώς στη διάκριση και την επιλογή. Τα μαθηματικά του σχολείου είναι τα μαθηματικά των ανώτερων τάξεων, είναι τα μαθηματικά για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο και την εύρεση εργασίας που όμως δεν προσφέρει ίσες ευκαιρίες για όλους. Υπάρχουν όμως και άλλα μαθηματικά, π.χ. τα μαθηματικά που χρησιμοποιούν στους δρόμους, τα μαθηματικά που χρησιμοποιούν οι απλοί εργάτες στα εργοστάσια. Θα έλεγα ότι υπάρχουν «πολιτικά μαθηματικά», αυτά είναι τα «εθνο-μαθηματικά».

Σκέψου τα μαθηματικά ενός εργάτη, ενός οικοδόμου που χτίζει ένα κτίριο και τα μαθηματικά του αρχιτέκτονα αυτού του κτιρίου. Είναι εξίσου σημαντικά σε πρακτικό επίπεδο, χωρίς τον ένα δεν θα μπορέσεις να προχωρήσεις στην ανοικοδόμηση του κτιρίου. Όμως στη σημερινή κοινωνία τα μαθηματικά του οικοδόμου δεν έχουν αξία, είναι «φτωχά μαθηματικά». Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει ανάμεσα στις εθνικές, φυλετικές, πολιτισμικές ομάδες. Έτσι θα ήθελα να θέσω κάποια ερωτήματα:

• Υπάρχουν «θεωρητικά απόλυτα μαθηματικά» ή και αυτά έχουν πολιτική φύση;
• Για ποιο λόγο μας ενδιαφέρουν τα  μαθηματικά που χρησιμοποιεί ο μηχανικός ενός εργοστασίου για να φτιάξει τη γωνία ενός σωλήνα, και δεν μας ενδιαφέρουν τα μαθηματικά του λαού όπως αυτά που χρησιμοποιούσαν οι γιαγιάδες μας για να φτιάξουν τη γωνία μιας κάλτσας;
• Γιατί ξέρουμε το θεώρημα του Ευκλείδη ενώ αγνοούμε την ίδια μαθηματική σκέψη που χρησιμοποιούν οι ιθαγενείς στην Νιγηρία για να φτιάξουν τα σπίτια τους;
• Για ποιο λόγο τον 15ο αιώνα οι άνθρωποι έκαιγαν όσους πρότειναν νέες ερευνητικές προσεγγίσεις; Μήπως λοιπόν και στις φυσικές, αντικειμενικές επιστήμες υπάρχει η πολιτική διάσταση;

Πώς αισθάνεσαι ως εκπαιδευτικός;

Αισθάνομαι ότι έμαθα να διδάσκω μαθηματικά! Δεν ξέρω τη χρήση τους στη φυσική κτλ. Κάποιες φορές είμαι χαρούμενη, άλλες φορές λυπάμαι με τη γραφειοκρατία.

Ποιος είναι ο μισθός σου στο δημόσιο πανεπιστήμιο;

Είναι 5.500 Reals, περίπου 2000 Ευρώ, στο ιδιωτικό πανεπιστήμιο είναι περισσότερα. Όμως την ίδια στιγμή στη Βραζιλία δεκαπέντε εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, ξοδεύοντας για να επιβιώσουν λιγότερα από πέντε ή έξι Reals την ημέρα.

Πώς βλέπεις το μέλλον της ανθρωπότητας;

Δεν ξέρω… Βλέπω πολλούς φτωχούς ανθρώπους με ναρκωτικά. Δεν ξέρω αν αυτή η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα. Ίσως ο καθένας μας χρειάζεται να πληρώσει και για τα λάθη μας απέναντι στη φύση. Κάποια πράγματα αλλάζουν, κομμουνιστικές και άλλες επαναστάσεις, η επανάσταση του διαδικτύου… Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διδάξουν ένα πρόγραμμα, η κοινωνία διδάσκει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Θα ήθελες να πεις λίγα λόγια στους Έλληνες αναγνώστες-εκπαιδευτικούς;

Δεν ξέρω τι να πω στους εκπαιδευτικούς της Βραζιλίας, πόσο μάλλον στους εκπαιδευτικούς της Ελλάδας. Δύσκολο. Να πω τι; Αν οι εκπαιδευτικοί δουλεύουν όπως οι υπόλοιποι εργάτες, γιατί να μην προσπαθήσουμε ν’ αλλάξουμε το σύστημα; Αν υπάρχουν ευκαιρίες… το πιο σημαντικό είναι να αλλάξουμε το πολιτικό μας σύστημα. Όταν κάθε μέρα διδάσκω τους μαθητές, οι μαθητές μαθαίνουν κάτι. Όμως σε ότι τους μαθαίνω υπάρχει ανισότητα. Το πιο σημαντικό είναι να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση. Γιατί να μην πάρουμε αυτό το ρίσκο;

6. ΤΑΞΙΔΙ στην Ουρουγουάη

Την Ουρουγουάη επισκέφτηκα για πρώτη φορά το Νοέμβριο του 2011, περνώντας με φεριμπότ από το Μπουένος Άιρες απέναντι στο Μοντεβιδέο. Αυτό που θυμάμαι ήταν ή έντονη ευρωπαϊκή επιρροή στην εξωτερική όψη, στην αρχιτεκτονική και στους δρόμους. Ωστόσο κάτι διαφορετικό υπάρχει εδώ από τις ευρωπαϊκές πόλεις. Κάτι που συνάντησα σε όλο το μήκος από την Κεντρική μέχρι τη Λατινική Αμερική. Ίσως αυτός ο καλός αέρας που έφτανε από απέναντι, το Buenos Aires (Οι Καλοί Άνεμοι), αυτή η φρεσκάδα της πράσινης φύσης και της κόκκινης γης του Νέου Κόσμου (Novo Mundo) και ταυτόχρονα τα προβλήματα του Παλαιού Κόσμου, της Γηραιάς Ηπείρου, αυτά των ανισοτήτων και της φτώχειας που ταξίδεψαν οξυμένα στις απέναντι όχθες του Ατλαντικού Ωκεανού.

«Ταξίδι στην Ουρουγουάη» (Βίντεο και Φωτογραφία διάρκειας 5’ λεπτών): Μοντεβιδέο η πρωτεύουσα, Punta del Este «Η Άκρη της Ανατολής», Punta del Este «Το Μνημείο των Δακτύλων», Lobos Island «Το Νησί των Λύκων»