Ψυχικές διαταραχές παιδιών και εφήβων Α΄ μέρος: Προβλήματα άγχους-Διαταραχή αποχωρισμού

Ψυχικές διαταραχές παιδιών και εφήβων 

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Ψαθάς Δημήτρης
Παιδαγωγός – Κοινωνικής Ψυχιατρικής – Παιδοψυχιατρικής

Η ανάπτυξη των παιδιών περιλαμβάνει διάφορες φάσεις, σε καθεμιά από τις οποίες το παιδί κατακτά συγκεκριμένες δεξιότητες. Η διάρκεια κάθε φάσης όμως διαφέρει από παιδί σε παιδί.

Συχνό είναι δηλαδή κάποια παιδιά να δυσκολεύονται και να αργούν περισσότερο από άλλα, να περάσουν στην επόμενη αναπτυξιακή φάση. Ενώ λοιπόν οι περισσότερες δυσκολίες κατά την ανάπτυξη ενός παιδιού αντιμετωπίζονται φυσιολογικά καθώς το παιδί μεγαλώνει και προσαρμόζεται στις συνθήκες του περιβάλλοντος του, κάποιες φορές εμφανίζονται προβλήματα τα οποία θέλουν ειδική αντιμετώπιση.

Οι παρακάτω ενδεικτικές, απλές και χρήσιμες πιστεύω πληροφορίες, για μια σειρά διαταραχών που αναφέρονται στη διεθνή ταξινόμηση, θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε αν ένα παιδί παρουσιάζει κάποια προβλήματα που χρειάζονται αντιμετώπιση από ειδικούς.

Όσο πιο γρήγορα απευθυνθείτε σε αυτούς, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η αντιμετώπιση.

Θα ξεκινήσουμε λοιπόν με τα προβλήματα άγχους και το άγχος του αποχωρισμού. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τις υπόλοιπες δυσκολίες της ανάπτυξης των παιδιών.

1. Προβλήματα άγχους

Είναι όχι μόνο φυσιολογικό αλλά και επιθυμητό, τόσο για τους ενήλικες όσο για τα παιδιά, να βιώνουν άγχος, ανησυχία ή φόβο σε ορισμένες καταστάσεις. Το άγχος είναι ένα χρήσιμο συναίσθημα που σε δύσκολες καταστάσεις μας κινητοποιεί και μας βοηθά να τις αντιμετωπίσουμε. Όταν όμως το άγχος εμφανίζεται σε υπερβολική ένταση και επιμένει αδικαιολόγητα, με λίγα λόγια όταν παύει να λειτουργεί υπέρ της ομαλής προσαρμογής του παιδιού αλλά αντίθετα στέκεται εμπόδιο αυτής, ονομάζεται παθολογικό άγχος.

Το παθολογικό άγχος μπορεί να πάρει διάφορες μορφές.

Μερικά παιδιά ή έφηβοι μπορεί να νοιώθουν μια έντονη ανησυχία που εκφράζεται με πολλά σωματικά συμπτώματα καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας πολλές φορές χωρίς να μπορούν να προσδιορίσουν το λόγο.

Μπορεί να εκφράζεται με σωματικά συμπτώματα όπως ταχυπαλμία, πονοκέφαλο, ιδρώτα, πόνο στο στήθος ή στο στομάχι, δυσκολία στην αναπνοή, με το να νοιώθουν ένταση, νευρικότητα ή να πηγαίνουν συνέχεια στην τουαλέτα.

Τα παιδιά τις περισσότερες φορές δεν μπορούν να εκφράσουν με λόγια τα συναισθήματα τους και να πουν ότι νοιώθουν άγχος. Το άγχος μπορεί να τα κάνει ευερέθιστα, οξύθυμα, ευσυγκίνητα (να κλαίνε εύκολα), να έχουν δυσκολία να κοιμηθούν ή να έχουν εφιάλτες.

Όταν τα ίδια τα παιδιά μιλούν, λένε για ένα δυσάρεστο αίσθημα ενός αόριστου, επικείμενου κινδύνου και το εκφράζουν γενικά και απροσδιόριστα: «νομίζω ότι κάτι θα μου συμβεί», «έχω μια στενοχώρια στην ψυχή μου», «νιώθω μια ανησυχία μέσα μου» κλπ.

Έχουν αβάσιμες ανησυχίες για την απόδοσή τους στο σχολείο, στα παιχνίδια. Ανησυχούν υπερβολικά για τις σχέσεις τους με γονείς και φίλους. Είναι ευαίσθητα σε κάθε κριτική.

Σε άλλα παιδιά ή εφήβους εμφανίζονται συνέχεια επίμονες σκέψεις που τους προκαλούν αβάσταχτο άγχος (π.χ. «μήπως κολλήσω κάποια αρρώστια», «μήπως άθελά μου προκαλέσω κακό»). Για να απαλλαγούν από το άγχος αυτών των σκέψεων μπορεί να κάνουν κάποια πράγματα με συγκεκριμένο τρόπο που να συνδέεται ή να μη συνδέεται λογικά με την σκέψη (π.χ. αν φοβάται μήπως κολλήσει μια αρρώστια πλένει τα χέρια του 8 φορές συνεχόμενα ή κάθε φορά που ακούει για αρρώστιες κάνει το σταυρό του 3 φορές και λέει μια προσευχή).

Η υπερπροστατευτική στάση των γονιών με φροντίδες για πιθανούς κινδύνους που μπορεί να διατρέξουν τα παιδιά, οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια που χαρακτηρίζονται από ένταση και ανασφάλεια, η προσωπικότητα των παιδιών που χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυθορμητισμού ή ενθουσιασμού, εκδηλωτικότητας, η εσωστρέφεια και η συναισθηματική εξάρτησή τους, είναι κάποια αίτια που οδηγούν σε τέτοια προβλήματα.

Αν παρατηρήσετε ότι κάποιο παιδί υποφέρει από έντονο άγχος που του προκαλεί δυσφορία ή το εμποδίζει να κάνει πράγματα όπως παλιότερα είναι απαραίτητο να απευθυνθείτε σε ειδικό.

2. Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού

Είναι φυσιολογικό για τα πολύ μικρά παιδιά όπως τα νήπια ή τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (από 7 μηνών μέχρι 6 ετών), να έχουν κάποιου βαθμού άγχος όταν απομακρύνονται από τους γονείς τους ή τα άτομα που τα φροντίζουν.

Ξεκινάει να γίνεται πρόβλημα όταν η ένταση του άγχους γίνεται πολύ μεγάλη ή το παιδί είναι πάνω από 6 ετών.

Το άγχος απομάκρυνσης από το πρόσωπο που τα φροντίζει, πηγάζει από τον φόβο των παιδιών μήπως πάθει κάτι το αγαπημένο πρόσωπο ή μήπως συμβεί κάτι δυσάρεστο και αναγκαστεί να το αποχωριστεί. Το παιδί φοβάται ότι ο γονέας δε θα ξανάρθει, θα πεθάνει, θα πάθει ατύχημα ή ότι το ίδιο θα πάθει κάτι κακό, θα το κλέψουν, θα χαθεί κλπ.

Λόγω του άγχους που αισθάνονται, τα παιδιά αυτά συχνά αποφεύγουν να απομακρυνθούν από το σπίτι, τα μικρότερα παιδιά μπορεί να ακολουθούν τον γονέα από δωμάτιο σε δωμάτιο, ενώ τα μεγαλύτερα να ζητούν την συνοδεία του αγαπημένου προσώπου για να πάνε κάπου.

Είναι πιθανό να παραπονούνται για σωματικές ενοχλήσεις όταν πρόκειται να πάνε στο σχολείο, προκειμένου να μην βιώσουν το άγχος του αποχωρισμού. Σε μερικές περιπτώσεις, τα παιδιά μπορεί να αρνούνται να κοιμηθούν μόνα τους ή να βλέπουν εφιάλτες που σχετίζονται με σενάρια απομάκρυνσης από τα αγαπημένα πρόσωπα.

Αυτά  τα προβλήματα μπορεί να κάνουν την εμφάνιση τους μετά από ένα δυσάρεστο γεγονός ή μια αλλαγή στην ζωή του παιδιού (π.χ. θάνατος συγγενή ή κατοικίδιου ζώου, αρρώστια του παιδιού ή συγγενή, μετακόμιση, αλλαγή σχολείου, κ.α.).

Σε περίπτωση ύπαρξης τέτοιων προβλημάτων είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε έναν ειδικό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Καλαντζή – Αζίζι Α.: «Εφαρμοσμένη κλινική ψυχολογία στο χώρο του σχολείου», εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1985
2. Σακελλαρόπουλου Π.: «Σχέσεις μητέρας και παιδιού τον πρώτο χρόνο ζωής», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2001
3. Παρασκευόπουλου Ι.: «Ψυχολογία των ατομικών διαφορών», εκδ. του ιδίου, Αθήνα, 1992
4. Τσιάντη Γ.- Μανωλόπουλου Σ.: «Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1989