ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 20-23. Ταξίδι στην Ονδούρα, στη Νικαράγουα, στην Κόστα Ρίκα και στον Παναμά

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Αυτό είναι το δεύτερο μέρος της σειράς Το Ταξίδι για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση στην Κεντρική Αμερική. Η επόμενη ανάρτηση θα είναι για την περιοχή της Καραϊβικής (Κούβα, Δομινικανή Δημοκρατία, Αϊτή, Τρινιδάδ-Τομπάγκο). Όπως οι τέσσερις χώρες της Κεντρικής Αμερικής που παρουσιάσαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, και οι τέσσερις που παρουσιάζουμε εδώ έχουν υποστεί βίαιες κοινωνικές αλλαγές, μια παράδοση που άρχισε πεντακόσια χρόνια πριν με την ‘ανακάλυψη’ της Αμερικής. Οι έντονες κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες, χαρακτηριστικά του αποικισμού που σε συνδυασμό με τη στρατηγική θέση της περιοχής, οξύνουν τις αντιπαραθέσεις. Εμφύλιοι στο Ελ Σαλβαδόρ, στη Γουατεμάλα και στη Νικαράγουα, δικτατορίες, ξένες επεμβάσεις όπως αυτή των ΗΠΑ στον Παναμά.

Η πρόσβαση στην εκπαίδευση και η αύξηση του αλφαβητισμού είναι οι θετικές αλλαγές στο χώρο της παιδείας. Παραμένει ανοιχτό το ζητούμενο για την ποιότητα στην εκπαίδευση που σημαίνει κριτική σκέψη, ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση για όλους, πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες. Ως μια αντανάκλαση της κοινωνίας, τα εκπαιδευτικά συστήματα αυτών των χωρών παραμένουν έντονα στρωματοποιημένα σύμφωνα με την κοινωνική τάξη, τη φυλή και την εθνικότητα. Ιδιαίτερα πλήττονται τα παιδιά των αυτοχθόνων και των αγροτικών πληθυσμών, σε ένα νέο οικονομικό περιβάλλον που δίνει έμφαση στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητα και την υψηλή παραγωγικότητα. Έτσι για παράδειγμα στην Ονδούρα η κυβέρνηση του Πέπε Λόμπο Σόσα υπέγραψε μέσα στο 2012 την υλοποίηση ενός από τα πλέον αμφιλεγόμενα νεοφιλελεύθερα οικονομικά πειράματα της «πόλης-πρότυπο» (“charter-city”), που προβλέπει την δημιουργία «αναπτυξιακών ζωνών», ένα «επενδυτικό «παράδεισο», δηλαδή ένα κράτος εν κράτει για τους ξένους επενδυτές με δικό τους φορολογικό και νομοθετικό σύστημα και δική τους αστυνομία. «Φυσικά» οι αποδοχές και τα δικαιώματα των εργαζομένων θα είναι περιορισμένα (Εφημερίδα Το Βήμα, 07/09/2012).

Στην Ονδούρα επισκεφτήκαμε τον επιβλητικό χώρο του Κοπάν (Copán) των Μάγια. Στη συνέχεια διασχίσαμε τα σύνορα και βρεθήκαμε στη Νικαράγουα, μια από τις τρεις χώρες της Κεντρικής Αμερικής που βίωσε τον εμφύλιο πόλεμο. Η χώρα έχει υποστεί αλλεπάλληλες βίαιες εναλλαγές εξουσίας ανάμεσα στα δικτατορικά καθεστώτα, δεξιές κυβερνήσεις, παραστρατιωτικά σώματα στηριζόμενα από τη CIA και αριστερούς αντάρτες και ομάδες μέχρι να γίνουν οι κυβερνήσεις των Σαντινίστας (οι απόγονοι του μαρξιστή Αουγκούστο Σαντίνο (1895-1934)). Η φύση της Kεντρικής Αμερικής παραμένει πάντα εντυπωσιακή ανάμεσα στα δυο στοιχεία της φύσης που κυριαρχούν το νερό και τη φωτιά: το νερό των δυο ωκεανών του Ατλαντικού και toy Ειρηνικού και των πανέμορφων ποταμών όπως το ποτάμι με τα νούφαρα στα σύνορα της Κόστα Ρίκα με τον Παναμά, το δεύτερο φυσικό στοιχείο που εντυπωσιάζει είναι η φωτιά, η λάβα από τα ενεργά ηφαίστεια. Το ταξίδι στη Κεντρική Αμερική είχαμε αρχίσει οδικώς από το Μεξικό με ένα συνάδελφο εκπαιδευτικό πριν από 45 ημέρες, για να τερματίσουμε στα μοναδικά Νησιά San Blas του Παναμά με τους αυτόχθονες και αυτοδιοίκητους κατοίκους της φυλής Κούνα Γιάλα, το σχολείο και τους μαθητές, μοναδικοί!

20. ΤΑΞΙΔΙ στην Ονδούρα, στο Copán των Μάγια

Η ετυμολογική αναζήτηση του ονόματος της χώρας, «Ονδούρα» αποκαλύπτει διαφορετικές εκδοχές, από τις κολοκύθες «Higueras» του δέντρου Jicaro, τη λέξη «fondura» στη γλώσσα leonese που σημαίνει αγκυροβόλιο και για το οποίο γίνεται αναφορά από το 16ο αιώνα, τη λέξη που αναφέρουν οι Ισπανοί για την περιοχή «Guaymuras», ή τη λέξη «Honduras» στην ισπανική γλώσσα που σημαίνει «βάθη» και αποδίδεται να την ανέφερε ο Κολόμβος (“Gracias a Dios que hemos salido de esas Honduras”, «Δόξα το Θεό που ξεφύγαμε από αυτά τα βάθη») αλλά δεν επιβεβαιώνεται. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950 η Ονδούρα δεν είχε εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Πριν από τις μεταρρυθμίσεις του 1957, η εκπαίδευση ήταν αποκλειστικό προνόμιο της ανώτερης τάξης, οι οποίοι μπορούσαν οικονομικά να στείλουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά πλαίσια. Σήμερα η εκπαίδευση στη χώρα είναι δωρεάν και υποχρεωτική για έξι χρόνια. Το 1998, ο τυφώνας Μιτς κατέστρεψε περισσότερα από 3.000 σχολεία προκαλώντας νέα προβλήματα στα ήδη υπάρχοντα. Ο αρχαιολογικός χώρος Copán δεσπόζει στην πολιτισμική κληρονομιά της χώρας.

“Ταξίδι στην Ονδούρα», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας 10’ λεπτών): Copán, ο λατρευτικός χώρος των Maya, Ποταμός Choluteca”

21. ΤΑΞΙΔΙ στη Νικαράγουα, των λιμνών και των ηφαιστείων

Η προέλευση του ονόματος “Νικαράγουα” είναι ασαφής. Σύμφωνα με μια άποψη η λέξη είναι σύνθετη και επινοήθηκε από τους Ισπανούς αποίκους από το όνομα «Nicarao», του επικεφαλής της πολυπληθέστερης φυλής των ιθαγενών και την ισπανική λέξη «agua» που σημαίνει νερό. Το 1881 η εκπαίδευση ανεξαρτητοποιείται από τον θρησκευτικό έλεγχο αλλά συνεχίζουν να λειτουργούν εκκλησιαστικά σχολεία. Αργότερα η πρώτη διακυβέρνηση της κυβέρνησης των Σαντινίστας (1979-1990) αύξησε σημαντικά τις δαπάνες για την εκπαίδευση και αντίστροφα μείωσε τον αναλφαβητισμό χρησιμοποιώντας μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, φοιτητές και καθηγητές πανεπιστημίων ως εθελοντές εκπαιδευτικούς. Ως αποτέλεσμα μείωσε το ποσοστό των αναλφάβητων από 50% σε 13% μόλις σε πέντε μήνες δράση που επιβραβεύτηκε από την ΟΥΝΕΣΚΟ. Οι Σαντινίστας πρόσθεσαν στο πρόγραμμα των σπουδών ένα αριστερό ιδεολογικό περιεχόμενο που αφαιρέθηκε μετά το 1990. Πολλά παιδιά στις αγροτικές περιοχές δεν είναι ακόμη σε θέση να φοιτήσουν σε σχολεία. Όμως σήμερα το ποσοστό αλφαβητισμού στη Νικαράγουα εξακολουθεί να είναι κάτω από 70%.

“Ταξίδι στην Νικαράγουα», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας17’ λεπτών): “H Χώρα των λιμνών και των ηφαιστείων”, Managua, η πρωτεύουσα, Granada, Λίμνη Νικαράγουα (ή Cocibolka), Το νησί Ometepe πάνω στα ηφαίστεια Conception & Maderas, Το Ποτάμι σύνορο Rio San Juan, Κρουστά και χοροί στο δρόμο, Καρναβαλικοί ξυλοπόδαροι, Ένα ενεργό ηφαίστειο τη νύχτα”

22. ΤΑΞΙΔΙ στην Κόστα Ρίκα, του ποταμού με τα νούφαρα

Το όνομα της χώρας, «Κόστα Ρίκα», δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες για την προέλευση, από τις ισπανικές λέξεις «Costa»/«Ακτή» και «Rica»/«Πλούσια», όνομα που έδωσε ο εξερευνητής Gil González Dávila. Όσον αφορά την εκπαίδευση, το ποσοστό αλφαβητισμού είναι σχεδόν 95% (CIA World Fact Book, Νοέμβριος 2011), ένα από τα υψηλότερα στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Αυτό το ποσοστό αλφαβητισμού αφορά στα «άτομα ηλικίας 15 και άνω που μπορεί, με κατανόηση, να διαβάσει και να γράψει μια σύντομη, απλή δήλωση που σχετίζεται με την καθημερινή ζωή τους» (ΟΗΕ Comon Database, UNESCO). Σε όλες τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής αν και η γενική βασική εκπαίδευση είναι δωρεάν πολλοί μαθητές δεν μπορούν να αγοράσουν τις απαιτούμενες σχολικές στολές, τα βιβλία και να πληρώσουν για τη μεταφορά τους. Ενδεικτικά στα δημόσια σχολεία οι μαθητές παραμένουν 3,5 ώρες την ήμερα ενώ στα ιδιωτικά από 7-9 ώρες.

“Ταξίδι στην Κόστα Ρίκα», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας 16:30’ λεπτών): Rio San Juan, το μαγικό ποτάμι ανάμεσα στη Νικαράγουα και την Κόστα Ρίκα, San José η πρωτεύουσα, Εθνικό Μουσείο (Museo Nacional de Costa Rica), Το Αγρόκτημα με τις πεταλούδες, Οι μπανανοφυτείες και οι εργάτες, Rio Sixaola, το ποτάμι με τα νούφαρα (!) ανάμεσα στην Κόστα Ρίκα και τον Παναμά”

23. ΤΑΞΙΔΙ στον Παναμά, της Διώρυγας και των αυτοχθόνων Κούνα Γιάλα (Kuna Yala)

Σε αυτή τη χώρα συναντήσαμε τις συμβολικές άκρες της διελκυστίνδας: στη μια άκρη της ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα στις αρχές του αιώνα, αυτό της κατασκευής της Διώρυγας του Παναμά με την πρώτη διέλευση πλοίου το 1914, στην άλλη άκρη της διελκυστίνδας οι αυτοδιοίκητοι, αυτόχθονες της φυλής Κούνα Γιάλα στα ανοιχτά του Παναμά. Για την ονομασία της χώρας η επίσημη εκδοχή υποστηρίζει την άποψη ότι η λέξη σήμαινε σε τοπικές διαλέκτους την πληθώρα ψαριών, δέντρων και πεταλούδων της περιοχής. Αυτή είναι η άποψη που διδάσκεται στα σχολεία μέσα από τα εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας του Παναμά σχολικά εγχειρίδια. Η δημόσια εκπαίδευση άρχισε αμέσως μετά την ανεξαρτησία από την Κολομβία το 1903. Σύμφωνα με εκτιμήσεις έως το 1980, μόνο το 13% των παιδιών άνω των 10 ετών ήταν αγράμματοι. Σήμερα η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για τα πρώτα επτά χρόνια.

“Ταξίδι στον Παναμά», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας 24’ λεπτών): Boca del Toro (Το στόμα του ταύρου), Νησί (Isla) Colon, Άλμα από 30 ορόφους, Η Διώρυγα του Παναμά (Miraflores), Στα Νησιά San Blas με τους αυτόχθονες της φυλής Κούνα Γιάλα (Kuna Yala). Μοναδικοί!”

Παραπομπές
Alvarez, B. Dassin, J., Rosenberg, Bloom, D. (1999) Education in Central America, Development Discussion Paper No. 711. President and Fellows of Harvard College Development Discussion Papers Central America Project Series.
Collins, P. (2009) PAPER Educational Equity in Central America: A pending issue for the public agenda. USAID Washington.
IDB (1996) Economic and Social Progress in Latin America. Inter-American Development Bank.
IDB (1998) Facing Up to Inequality in Latin America: Economic and Social Progress in Latin America. Inter-American Development Bank.
www.wikipedia.org