ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 16-19. Ταξίδι στο Μεξικό, στη Μπελίζε, στη Γουατεμάλα και στο Ελ Σαλβαδόρ

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Αυτό είναι το πρώτο από τα δύο μέρη της σειράς Το Ταξίδι για τον πολιτισμό και την εκπαίδευση στην Κεντρική Αμερική. Οι χώρες της Κεντρικής Αμερικής διαφέρουν με μεγάλη λεπτομέρεια στις πολύπλοκες ιστορίες τους, στην πολιτιστική ιδιοσυγκρασία τους αλλά και στην εκτεταμένη φτώχεια. Τρεις από αυτές τις χώρες, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα, και η Νικαράγουα έχουν βιώσει αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, και έχουν υποστεί μια περίπλοκη διαδικασία ειρήνης. Άλλες χώρες βρήκαν το δρόμο τους προς τη δημοκρατία ανατρέποντας δικτατορικά καθεστώτα. Αυτό τοποθετεί την περιοχή σε μια μεγάλη πρόκληση στην ικανότητά της να προχωρήσει προς την κατεύθυνση μιας πιο σύγχρονης δημοκρατικής ύπαρξης. Υπάρχει μια ορισμένη δυναμική μέσα σε μια γενική κουλτούρα που κυριαρχείται από την πατριαρχία, τον ελιτισμό και το αδιέξοδο του εκσυγχρονισμού, που επηρεάζουν την εκπαιδευτική κατάσταση σε περιφερειακό επίπεδο.

Η ποιότητα στην εκπαίδευση της Κεντρικής Αμερικής παραμένει σε χαμηλά επίπεδα καθώς οι κοινωνικές ανισότητες παραμένουν υψηλές. Η επέκταση της εκπαίδευσης δεν κατάφερε να ανακουφίσει την εκτεταμένη φτώχεια, την ανισότητα εισοδήματος αν και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση θέλει να αποτελέσει ένα ισχυρό κανάλι για την προώθηση της αύξησης του εισοδήματος, την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική δικαιοσύνη (Alvarez, Dassin, Rosenberg & Bloom, 1999).

Παρά τη σημαντική αύξηση στην πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και την προώθηση στην ισότητα των φύλων, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, σχεδόν το 25% των νέων αυτών των χωρών ηλικίας μεγαλύτερων από 25 χρονών εξακολουθούσε να μην έχει καμία επίσημη εκπαίδευση. Περίπου οι μισοί είχαν κάποια πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ λιγότερο από το 17% είχε παρακολουθήσει σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και περίπου το 8% είχε πρόσβαση σε τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μετά από τρεις δεκαετίες προσπαθειών για αύξηση των επιπέδων εκπαίδευσης ο μέσος όρος των ενηλίκων της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής είχε λάβει λιγότερο από πέντε έτη εκπαίδευσης (IDB, 1996, 1998).rn

Το πρόβλημα είναι οξύτερο στην Κεντρική από ότι στη Νότια Αμερική και την Καραϊβική. Κατά κανόνα, τα σχολικά συστήματα αυτών των χωρών είναι ιδιαίτερα στρωματοποιημένα σύμφωνα με την κοινωνική τάξη, τη φυλή και την εθνικότητα. Ιδιαίτερα πλήττονται τα παιδιά των αυτοχθόνων και των αγροτικών πληθυσμών, όταν 5% του πληθυσμού συνήθως ισπανικής καταγωγής διεκδικεί το 1/4 του εθνικού εισοδήματος ενώ στο αντίθετο άκρο του φάσματος, το 30% του πληθυσμού κερδίζει μόνο 7,5% (Collins, 2009). Ακόμη, η Κεντρική Αμερική αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις στην αναμόρφωση των εκπαιδευτικών συστημάτων της για την κάλυψη των αναγκών στα πλαίσια των νέων οικονομικών μοντέλων που τονίζουν την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα και την υψηλή παραγωγικότητα.

Όσον αφορά την πολιτισμική τους κληρονομιά, κατά την προ-Κολομβιανή εποχή οι αυτόχθονες είχαν αναπτύξει αξιόλογους πολιτισμούς στην περιοχή όπως αυτοί των Μάγια και των Αζτέκων οι οποίοι κατακτήθηκαν από τους Ισπανούς μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο το 1492. Άφησαν όμως πίσω τους σημαντικά ευρήματα και θαυμαστούς αρχαιολογικούς χώρους, οι Αζτέκοι για παράδειγμα τις πυραμίδες στην Teotihuacan, οι Μάγια πόλεις και λατρευτικούς χώρους όπως το Palenque και την  Chichen Itza στο Μεξικό, το Tikal στη Γουατεμάλα, το Copan στην Ονδούρα. Πολλές από αυτές τις αξιοσημείωτες παραδόσεις, γλώσσες, ήθη και έθιμα εξακολουθούν να είναι ζωντανές στο σημερινό λαϊκό πολιτισμό. Στα σύντομα κείμενα αλλά κυρίως στα Φιλμ που ακολουθούν καταγράφω τις επισκέψεις μου σε αυτούς τους αρχαιολογικούς χώρους, στα Μουσεία και στις ζωντανές λαϊκές παραδόσεις αυτών των χωρών. Εκτός από τον πολιτισμό στα Φιλμ μου ιδιαίτερη θέση παίρνει η φύση, οι επισκέψεις μου στους δυο ωκεανούς, Ειρηνικό και Ατλαντικό, στα ενεργά ηφαίστεια ή στα εντυπωσιακά φαράγγια με πλευρές ύψους χιλίων μέτρων όπως αυτό του Sumidero στο Μεξικό.  Ευχαριστώ το συνάδελφο στη Βραζιλία και συνταξιδιώτη από το Μεξικό μέχρι τον Παναμά, Στράτο Γιαμούκογλου, τόσο για την παρέα όσο και για τον ευγενή δανεισμό των βίντεο που τράβηξε, απολαύστε τα όπως και τις φωτογραφίες.

16. ΤΑΞΙΔΙ στο Μεξικό, των Μάγια και των Αζτέκων

Η ονομασία της χώρας του Μεξικού προέρχεται από την περιοχή που αργότερα χτίστηκε η Πόλη του Μεξικού. Η Πόλη του Μεξικού βρίσκεται στην κοιλάδα Ανάουακ (Anahuac) στα 2.240 μέτρα. Σε αυτή την κοιλάδα υπήρχε η Λίμνη Τέξκοκο (Texcoco) και μέσα σε αυτήν ένα νησί στο οποίο οι Αζτέκοι το 1325 σύμφωνα με τον θρύλο, είδαν έναν οιωνό, ένδειξη της περιοχής στην οποία έπρεπε να χτιστεί η πρωτεύουσά τους? είδαν έναν αετό με ένα φίδι στο ράμφος του να κάθεται σε έναν κάκτο. Η πόλη καταστράφηκε στην πολιορκία το 1521 και ξαναχτίστηκε σύμφωνα με τα ισπανικά αστικά πρότυπα. Εικάζεται λοιπόν ότι η ονομασία προέρχεται από τη λέξη «Μέξτλι» ή «Μεχίτλι» στη γλώσσα Νάουατλ και πιθανότατα η λέξη Μέξικο σημαίνει τον χώρο που ζει ο Μεχίτλι. Μια εναλλακτική υπόθεση αναφέρει ότι η λέξη Μεξικό σημαίνει “το μέρος του κέντρου της Σελήνης”. Όσον αφορά την εκπαίδευση το Σύνταγμα του 1917 προβλέπει ότι δεν μπορεί να δοθεί προτεραιότητα στην εκπαίδευση με κριτήριο τη θρησκεία. Ωστόσο, θρησκευτικές ενώσεις έχουν διατηρήσει ιδιωτικά σχολεία. Η βασική εκπαίδευση χωρίζεται στο δημοτικό σχολείο (primaria), στο γυμνάσιο (secundaria) και στην ανώτερη (preparatoria). Μόνο οι δυο πρώτες βαθμίδες είναι υποχρεωτικές.

«Ταξίδι στο Μεξικό», Βίντεο διάρκειας 25’ λεπτών): Danza de los Voladores/Flyers, “Ο Χορός των Ιπτάμενων Αζτέκων”, Ανθρωπολογικό Μουσείο Μεξικού, Η Πόλη του Μεξικού, Xochimilko “Τενοτστιτλάν η πρωτεύουσα των Αζτέκων”, Το Φαράγγι Sumidero (Chiapas), Προ-Κολομβιανοί Οικισμοί: Palenque μια πόλη των Μάγια, Chichen Itza μια άλλη πόλη των Μάγια, Chetumal, στο ενυδρείο.

«Ταξίδι στο Μεξικό», Φωτογραφίες διάρκειας 12’ λεπτών): Προ-Κολομβιανοί πολιτισμοί Oaxaca, Maya, Costa del Golfo (Ανθρωπολογικό Μουσείο), Οι Πυραμίδες των Αζτέκων στην Teotihuacan, Στην πόλη του Μεξικού, Στο σπίτι/Μουσείο Frida Kahlo, Λαϊκές παραδόσεις Santo Thomas (Chiapas), Το Φαράγγι Sumidero 23 χιλιόμετρα, Palenque μια πόλη των Μάγια, Chichen Itza μια άλλη πόλη των Μάγια, Playa del Carmen, Chetumal.

17. ΤΑΞΙΔΙ στη Μπελίζε, του Caye Caulker

Η προέλευση του ονόματος της Μπελίζε πιθανότητα προέρχεται από την μητρική λέξη των Μάγια «belix», που σημαίνει «λασπωμένο νερό» και αναφέρεται στον ποταμό Μπελίζε. Υπάρχουν μια σειρά από παιδικούς σταθμούς και δευτερογενή και τριτογενή σχολεία στη Μπελίζε που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. Στη χώρα υπάρχουν πέντε τριτοβάθμια ιδρύματα με το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο στην πόλη Μπελίζε.

«Ταξίδι στη Μπελίζε», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας 6:30’ λεπτών): Η Πόλη Μπελίζε, Το νησί Caye Caulker, Το Θαλάσσιο Σπήλαιο Blue Hole.

18. ΤΑΞΙΔΙ στη Γουατεμάλα, του Tikal και του Chichicastenango

Το όνομα «Γουατεμάλα» προήλθε από τη λέξη Cuauhtwemallan της γλώσσας Νάουατλ και σημαίνει «τόπος πολλών δέντρων». Η εκπαίδευση είναι δωρεάν, παρά το κόστος για τις σχολικές στολές που διατηρούνται ακόμη, τα βιβλία και τις μεταφορές. Πολλά παιδιά που προέρχονται από μεσαίες κοινωνικές τάξεις ή και ανώτερες, πηγαίνουν σε ιδιωτικά σχολεία. Η χώρα έχει ένα κρατικό πανεπιστήμιο το Universidad de San Carlos de Guatemala και 9 ιδιωτικά. Μόνο το 69,1% των ανθρώπων ηλικίας 15 και άνω ξέρουν γραφή και ανάγνωση. Πρόκειται για το χαμηλότερο δείκτη αλφαβητισμού στην Κεντρική Αμερική. Το 1997 από το 73% των μαθητών που εγγράφηκαν στο δημοτικό μόνο το 30% ολοκλήρωσαν το σχολείο, ενώ σύμφωνα με τα σημερινά στοιχεία της ΑcionAid, το 30% των γυναικών και το 20% των ανδρών άνω των 15 ετών είναι αναλφάβητοι, κυρίως αυτόχθονες, στις αγροτικές περιοχές και περισσότερο τα κορίτσια.

«Ταξίδι στη Γουατεμάλα», Βίντεο & Φωτογραφία διάρκειας 22’ λεπτών): Ο Αρχαιολογικός χώρος Τικάλ των Μάγια (Peten), Τα ενεργά ηφαίστεια Pacaya & Fuego, Τα “Λεωφορεία Κοτόπουλα” (Chicken Buses), Antigua, “Το Δημόσιο Πλυσταριό”, Σχολεία της Γουατεμάλας, Η Λίμνη (Lago) Atitlan, Chichicastenango, “Λαϊκή Αγορά και Λαϊκή Τέχνη”

19. ΤΑΞΙΔΙ στο Ελ Σαλβαδόρ, του ζωγράφου Fernando Llort

Η περιοχή του «Ελ Σαλβαδόρ» (El Salvador) που στα ισπανικά σημαίνει “Ο Σωτήρας”, πριν από την άφιξη του Κολόμβου ονομάζονταν Κουσκατλάν (Cuscatlan). Η εκπαίδευση στη χώρα αρχίζει με ένα ή δύο χρόνια προσχολικής αγωγής και ακολουθεί 9ετής βασική εκπαίδευση. Η προ-πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν είναι δωρεάν, αν η οικογένεια έχει δυο παιδιά πληρώνει μόνο το ένα. Ωστόσο η ποιότητα δεν είναι τόσο καλή στις αστικές περιοχές ενώ στις αγροτικές περιοχές είναι εξαιρετικά φτωχή. Το 2010, το ποσοστό αλφαβητισμού ήταν 82% και για τα δύο φύλα.

«Ταξίδι στο Ελ Σαλβαδόρ», Βίντεο & φωτογραφία διάρκειας 8’ λεπτών): La Palma, η ιστορία του εμφυλίου πολέμου, Η κληρονομιά του ζωγράφου Fernando Llort, Το δάσος Miramundo (El Pital) στα 2.730 μέτρα, Η πόλη Ελ Σαλβαδόρ, San Miguel, στο δρόμο για την Νικαράγουα.