ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 151-153. Ταξίδι στο Τατζικιστάν, στην Κιργισία και στο Τουρκμενιστάν

Του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού

«My life is my message – Η ζωή μου είναι το μήνυμά μου» (Μουσείο Gandhi Ινδία)

Πριν από τη Ρωσική Επανάσταση (1917) οι κάτοικοι της Κεντρικής Ασίας αναγνωρίζονταν εθνικά ως οι «νομάδες» ή ως οι «εγκαταστημένοι», ως «τουρκικά φύλα» ή ως «απόγονοι της Περσίας». Από το 19ο αιώνα η αναδυόμενη ιμπεριαλιστική Ρωσική αυτοκρατορία εισέβαλε στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Οι Ρώσοι φοβόντουσαν τόσο την επέκταση των Βρετανών από τη μεριά της Ινδίας – η διεκδίκηση της περιοχής οδήγησε στο «μεγάλο παιχνίδι»/great game με τους Βρετανούς και έφτασε ως τον πόλεμο των Σοβιετικών με το Αφγανιστάν το 1979 – όσο και την αστάθεια των νομάδων και ορδών της περιοχής, οι οποίες έπαιρναν πολλούς Ρώσους Σλάβους χριστιανούς στα σκλαβοπάζαρα, σε τέτοιο βαθμό, που η λέξη «σλάβος»/«slav» στην αγγλική γλώσσα έγινε συνώνυμη με τη λέξη «σκλάβος»/«slave». Η νομαδικότητα στις Ασιατικές στέπες έχει μακραίωνη παράδοση και επιβεβαιώνεται στη λέξη «ορδή»<αγγλική «horde»<γαλλική<τουρκική «ordu», και σημαίνει «yurt»/«γιούρτα», που είναι η φορητή, στρογγυλή σκηνή που έμεναν οι νομάδες της Κεντρικής Ασίας. Όλες οι ονομασίες των χωρών της Κεντρικής Ασίας τελειώνουν με την περσική κατάληξη «-stan» που σημαίνει «η γη του…» Καζάκου κτλ. Όμως η διαίρεση των κρατών και η κατασκευή των εθνικών ταυτοτήτων των «–σταν/stan», προσδιορίστηκε αυθαίρετα από τους Σοβιετικούς το 1924: Καζάκος, Κιργίζιος, Τατζικιστανός, Τουρκεμένος, Ουζμπέκος. Στον καθένα απ’ αυτούς τους πληθυσμούς δόθηκε μια εθνική ταυτότητα, γλώσσα, ιστορία και γεωγραφική περιοχή ενώ άλλοι λαοί αγνοήθηκαν. Οι ντόπιοι μας έλεγαν ότι επί Λένιν, ο Κομμισέρ των Εθνοτήτων, Ιωσήφ Στάλιν, χάραξε τις γραμμές των συνόρων των χωρών τους αυθαίρετα μέσα σε ένα βράδυ! Το πρόσωπο της Κεντρικής Ασίας είναι το αποτέλεσμα της στρατηγικής «του διαίρε και βασίλευε», έτσι εξηγείται πως μέσα σε κάθε χώρα υπάρχουν θύλακες μιας άλλης διπλανής χώρας, ώστε να προκαλείτε αστάθεια και να διευκολύνεται ο εξωτερικός έλεγχος. Επιπλέον η αναγκαστική σοβιετική κολεκτιβοποίηση ήταν ένας τρόπος να απαρνηθούν την ιδιοκτησία και τον περιπλανώμενο τρόπο ζωής. Σήμερα οι άνθρωποι της πρώην-Σοβιετικής Κεντρικής Ασίας ξαναγράφουν την ιστορία τους, αναβιώνουν το παρελθόν τους, αποκαθιστούν ιστορικούς ήρωες, χτίζουν μνημεία και μουσεία με νέα περιεχόμενα και προβάλλουν τις γλώσσες τους για να ενισχύσουν την ταυτότητά τους, όπως όλοι οι πρώην καταπιεσμένοι λαοί από τους Σοβιετικούς που επισκεφτήκαμε από τις βαλτικές, τις καυκάσιες μέχρι και τις ευρω-ασιατικές χώρες.

151. Κιργιστάν/Κιργισία, νομαδικά κατάλοιπα η «αρπαγή των γυναικών»!
Απομεινάρι των νομάδων, της ορδής, της εισβολής στην Κεντρική Ασία είναι η «αρπαγή των γυναικών» στην Κιργισία. Υπολογίζεται ότι περίπου 15.000 γυναίκες απαγάγονται κάθε χρόνο με σκοπό να γίνουν «νύφες», δηλαδή να παντρευτούν βιαίως συχνά χωρίς πρώτα να ερωτηθούν για το αν θέλουν. Ακόμη και στις περιπτώσεις που η νύφη είχε συμφωνήσει να παντρευτεί τον γαμπρό, η διαδικασία της αρπαγής είναι προσβλητική. Ο άνδρας μαζί με τους φίλους του καταστρώνουν ολόκληρο σχέδιο προκειμένου να γίνει οργανωμένα η απαγωγή. Πολλές φορές αυτό γίνεται με βίαιο τρόπο και στη συνέχεια την πηγαίνουν στο σπίτι του «γαμπρού» όπου η προετοιμασία για τον γάμο έχει ήδη ξεκινήσει από τους γονείς και του συγγενείς του. Όταν η κοπέλα μπει στο σπίτι του απαγωγέα της, η οικογένειά του προσπαθεί να την πείσει να δεχθεί να γίνει ο γάμος. Αν η κοπέλα μπει μέσα στο σπίτι, τις περισσότερες φορές σφραγίζουν την πόρτα ώστε να μην μπορεί να φύγει. Κάποιες γυναίκες έχουν καταφέρει να ξεφύγουν ή αυτοκτονούν. Τις περισσότερες φορές όμως οι γυναίκες υποχωρούν και δέχονται το γάμο φοβούμενες ότι θα στιγματιστούν από την κοινωνία (Ντοκιμαντέρ «Bride Kidnapping in Kirgizstan»). Το άρθρο 155 του εγκληματολογικού κώδικα του Κιργιστάν αναφέρει πως αν υποχρεώσεις μια γυναίκα να κάνει κάτι παρά τη θέλησή της, τιμωρείσαι με 3 χρόνια φυλάκιση. Αν και το 80% των κατοίκων του Κιργιστάν είναι κατά του γάμου με απαγωγή, σήμερα το 30%-40% των γάμων γίνονται με αυτό τον τρόπο.

151. Ταξίδι στο Κιργιστάν: Yert, Osh, Uzgen, Lake Toktogul, Kalmak Ashuu, Bishkek, Central Asia Market, βίντεο διάρκειας 23’ λεπτών: “Η τοπογραφία των νομάδων μέσα στις σκηνές yert ή ger”, Osh, “η πρωτεύουσα του νότου”, Uzgen, με 3 Μαυσωλεία και κατοικία του Μωάμεθ Β’, Λίμνη Toktogul & Kochcor, Πέρασμα Kalmak Ashuu (3.447 μ.), Bishkek στο δρόμο του μεταξιού, Εθνικός Δρυμός Ala Archa, Παραδοσιακός χορός “το φως του φεγγαριού”, Εμποροπανήγυρη Ζώων, το επικό “πρόβατο καρακoύλ” κ.ά.

Η Κιργισία δεν είναι ένα πλούσιο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο κράτος, όπως τα γειτονικά Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν. Όμως παρουσιάζει ιδιαίτερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον και αποτελεί «το μήλο της έριδος» της Μόσχας, του Πεκίνου, της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών. Το κυριότερο, διαθέτει μεγάλες ποσότητες νερού. Το Κιργιστάν μπήκε στη λίστα της Βρετανικής εφημερίδας «the Financial Times» με τους επτά κορυφαίους προορισμούς για το 2016, καθώς η χώρα, δέχεται ελάχιστους ξένους επισκέπτες, ενδείκνυται για πεζοπορία στα πανέμορφα βουνά Tian Shan και στις δασο-σκέπαστες στέπες, διαθέτει τμήμα της διαδρομής στο δρόμου του μεταξιού, και τη δυνατότητα για διαμονή στις παραδοσιακές γιούρτες κάτω από τον έναστρο ασιατικό ουρανό.

Πριν από τη Ρωσική επανάσταση το ορεινό Κιργιστάν ήταν μια πάμφτωχη, κτηνοτροφική χώρα με αγράμματους νομάδες. Τα ελάχιστα αστικά κέντρα δεν είχαν ανάπτυξη. Ακόμη και στην πρωτεύουσα Μπισκέκ το 1915 υπήρχαν μόλις 4 δημοτικά σχολεία στα οποία φοιτούσαν 439 μαθητές, δεν υπήρχε καθόλου μέση και ανώτατη εκπαίδευση. Η σοβιετική περίοδος εκτός από τις αρνητικές είχε και θετικές επιδράσεις στην Κεντρική Ασία. Το βιοτικό επίπεδο ζωής ανέβηκε σημαντικά όπως η υγεία και οι υποδομές. Η εκπαίδευση βελτιώθηκε σε όλα τα επίπεδα. Η προηγούμενη ισλαμική και ανδροκρατούμενη εκπαίδευση στις κορανικές σχολές και τα μαντράσας αντικαταστάθηκε από τις ανθρωπιστικές και επιστημονικές σπουδές για άντρες και γυναίκες. Το επίπεδο του αλφαβητισμού έφτασε το 97% και η κιργισιανή γλώσσα απέκτησε αλφάβητο για  πρώτη φορά.  Η σύγχρονη θρησκευτική ισλαμική αναβίωση είναι μια σαρωτική επίθεση στη σοβιετική κληρονομιά του κοσμικού κράτους σε όλες τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Πρωτεύουσα, χτισμένη σε υψόμετρο 800 μέτρων, είναι το Μπισκέκ και κοντά το πανέμορφο Εθνικό Πάρκο Άλα Αρτσά σε ένα δασώδες φαράγγι του ποταμού Άλα Αρτσά με τα γύρω βουνά. Στην Τσολπόν Ατά βρίσκεται το ανοιχτό μουσείο των πετρογλυφικών, «ο κήπος με τις πέτρες», περίπου 42 βράχοι με χαραγμένα πετρογλυφικά που χρονολογούνται από το 800 π.Χ.. Δίπλα η λίμνη του «ζεστού νερού»/Ισίκ Κουλ η δεύτερη μεγαλύτερη ορεινή λίμνη στον κόσμο μετά την Τιτικάκα στις Άνδεις.

152. Τατζικιστάν, η φιλοξενία του κινέζικου-ινδικού-ευρωπαϊκού-ισλαμικού πολιτισμού!

Για τους λάτρεις της φύσης, η γη του Τατζικιστάν είναι 93% ορεινή με πανέμορφες αλπικές λίμνες διασκορπισμένες παντού. Το νερό και ο αέρας είναι πεντακάθαρα. Για τους λάτρεις της ιστορίας, το παρελθόν της χώρας είναι πλούσιο σε μάχες από το Μέγα Αλέξανδρο μέχρι τον Τζένγκις Χαν. Η χώρα έχει επηρεαστεί και από τον Βούδα και τον ζωροαστρικό. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας είναι το σταυροδρόμι της συνάντησης του δυτικού-κινέζικου-ινδικού πολιτισμού και με το ισλάμ. Έτσι έμαθαν να μοιράζονται παραδόσεις, έθιμα, αρχιτεκτονικές και τρόπους ζωής. Παρά τις συγκρούσεις οι αρχαίοι Βακτριανοί, Σογδιανοί, Χοράσμιοι, Σκύθες και Πάρθοι, τα τούρκικα φύλα και οι Ιρανοί απόγονοι, συνεργάστηκαν για το «Δρόμο του Μεταξιού». Το Τατζικιστάν, όπως και οι υπόλοιπες χώρες της κεντρικής Ασίας, είναι γνωστό ως μια χώρα με μεγάλη φιλοξενία. Η φιλοξενία έκανε εφικτή μια αμοιβαία επωφελή σχέση του ντόπιου με τα τον διερχόμενο έμπορο και επισκέπτη κατά μήκος του «Μεγάλου Δρόμου του Μεταξιού». Οι ντόπιοι φιλοξενούσαν τους κουρασμένους εμπόρους που αναζητούσαν καταφύγιο από την εξάντληση, τον ήλιο και τους μεγάλους κινδύνους του ταξιδιού. Έτσι απέκτησαν μια κουλτούρα φιλοξενίας για τον επισκέπτη που συνεχίζεται έως σήμερα. Οι άνθρωποι είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο θα πρέπει να έρθετε στο Τατζικιστάν. Τα βουνά και η φύση είναι θαυμάσια, τα αγνά τρόφιμα και φρούτα επίσης, όμως εδώ θα ανακαλύψετε και τη φιλοξενία των ανθρώπων που έκανε καλό στην ψυχή και στην καρδιά μας. Το Τατζικιστάν είναι σίγουρα η φτωχότερη όλων των χωρών της Κεντρικής Ασίας με το 50% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος να προέρχεται από τους ανθρώπους που εργάζονται στο εξωτερικό και στέλνουν χρήματα πίσω στο σπίτι. Κοντά στα σύνορα με το Ουζμπεκιστάν η Κουτζάντ, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Τατζικιστάν, χτισμένη στο σημείο που βρισκόταν η Αλεξάνδρεια Εσχάτη.

152. Ταξίδι στο Τατζικιστάν: Pamir, Khujand, Istaravshan, Fan Mountains, Dushanbe, Khorog, βίντεο διάρκειας 21’ λεπτών: “Οροσειρά Παμίρ, για τους λάτρες των βουνών και της φύσης”, Khujad & Istaravshan σφυρί και αμόνι, Iskanderkul & Fan Mountains, Η πρωτεύουσα Dushanbe, Εθνικό Μουσείο Αρχαιοτήτων, Korog – Βοτανικός Κήπος Παμίρ, Πέρασμα Akbaital (4.655 μέτρα)

153. Τουρκμενιστάν, οι πύλες της κολάσεως!

Τα διεθνούς φήμης άλογα Akhal-Teke, τα πρώτης τάξεως χειροποίητα χαλιά, η έρημος και οι καμήλες, οι πόλεις που είναι στολισμένες με χρυσά αγάλματα, βρίσκονται στο Τουρκμενιστάν, τη χώρα που κατέχει τα τέταρτα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο.

153. Ταξίδι στο Τουρκμενιστάν: Aşgabat, Nissa, Darvaza crater, Konye-Urgench, βίντεο διάρκειας 18’ λεπτών: “Μετα-σοβιετικές Δημοκρατίες σε μετάβαση”, Ασγκαμπάντ, η “πρωτεύουσα της αγάπης”, Αρχαιολογικός χώρος Nissa (1ος αι π.Χ., Μνημείο της Ουνέσκο), Οι Πύλες της Κολάσεως (Κρατήρας Darvaza), Konye-Urgench (Μνημείο της Ουνέσκο)

Η Ρωσία επιθυμεί να αυξήσει τον αριθμό στρατιωτών που σταθμεύουν στην περιοχή. Επισήμως, οι κινήσεις αυτές γίνονται λόγω της εξάπλωσης της ισλαμικής απειλής από το Αφγανιστάν προς την Κεντρική Ασία. Ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός για τις χώρες της περιοχής, ειδικά από την στιγμή που η Δύση αποσύρει τις δυνάμεις της από το Αφγανιστάν. Οι κυβερνήσεις των κρατών της Κεντρικής Ασίας έχουν, επανειλημμένα, εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για την αυξανόμενη παρουσία των Ταλιμπάν και των τζιχαντιστών στην περιοχή. Η Δύση και ιδίως οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να έχουν επιρροή στην περιοχή, όπως και η Κίνα, η οποία συνεχίζει την οικονομική και ενεργειακή της διείσδυση. Η αύξηση του πληθυσμού και ο ανταγωνισμός για το νερό από τις πηγές και τα ποτάμια ενδέχεται να απειλήσει την σταθερότητα της περιοχής. Ήδη από την αρχαιότητα η πόλη Κούνια Ουργκέντς αναφέρεται στην επιγραφή του Behistun του Δαρείου του Μέγα το 520 π.Χ. καθώς και στη Ζωροαστρική Avesta ως Urga. Η στρατηγική γεωγραφική της θέση στη διασταύρωση των καραβανιών, των Δρόμων του Μεταξιού και των δρόμων προς το Βορρά, προς τον Βόλγα, την κατέστησε ισχυρή και πλούσια, έδρα του βασιλείου της Χορασμίας. Μετά την κατάκτησή της από τον Τζένκινς Χαν αποτέλεσε μέρος της «Χρυσής Ορδής». Η πόλη καταστράφηκε και πάλι από τον Ταμερλάνο το 1388. Το 1646 ο ποταμός Ώξος άλλαξε τον ρου του και η πόλη εγκαταλείφθηκε, έως ότου το χανάτο της Χίβα, του οποίου ήταν μέρος, κατασκεύασε το κανάλι Chanyap και η πόλη ξανακατοικήθηκε. Η πρωτεύουσα Ασκαμπάτ σημαίνει η «πόλη της αγάπης» από την αραβική λέξη «ashk»/«αγαπώ». Το άσημο χωριουδάκι του 1818 εξελίχθηκε από τις Ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις σε μείζονα πόλη, στο πλαίσιο του «Μεγάλου Παιχνιδιού» δηλαδή του ανταγωνισμού της Τσαρικής Ρωσίας και της Μεγάλης Βρετανίας για τον έλεγχο της Κεντρικής Ασίας. Η αρχαία Νίσα βρίσκεται 18 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης. Πριν από 2.000 χρόνια η Νίσα ήταν η πρωτεύουσα του Παρθικού Βασίλειου. Η Βακτρία των Περσών, κατακτήθηκε από τον Αλέξανδρο, ενσωματώθηκε στην αυτοκρατορία των Σελευκιδών και εν συνεχεία παρέμεινε ανεξάρτητο Ελληνιστικό κράτος μέχρι το 130 π.Χ. Ταυτοχρόνως δημιουργήθηκε η αυτοκρατορία των Πάρθων που αναπτύχθηκε ταχύτατα και έφθασε στη Μικρά Ασία, κατανικώντας τους Ρωμαίους. Ένας άλλος σημαντικός αρχαιολογικός χώρος είναι το Μαρύ, σημαντικός σταθμός πάνω στον περίφημο Δρόμο του Μεταξιού. Ο αρχαιολογικός χώρος συγκαταλέγεται στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ και επιδεικνύει ευρήματα που φτάνουν μέχρι την 3η χιλιετία π.Χ.